فرزند آوری این روزها یکی از مولفه های اصلی و دغدغه های اساسی دولتها محسوب میشود تا جاییکه دولت های مختلف در کشورهای مختلف سیاست های تشویقی بسیاری به منظور افزایش نرخ باروری به کار بسته اند. اما آنچه مهم اینکه دیدگاه فرزند آوری در میان جوامع و مردم مختلف تغییراتی اساسی داشته و این تغییرات در ایران اسلامی دستخوش تغییر نگرش های اجتماعی و فرهنگی و گاه اقتصادی شده است.
تغییر دیدگاه های فرزندآوری
صاحبنظران بر این باورند که تغییرات مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خود عامل تغییرمیزان باروری بوده و این عامل انتخاب افراد را نسبت به داشتن و نداشتن فرزند و تعداد آن متفاوت کرده است.
بااین حال به اعتقاد کارشناسان برای حل معضل فرزند آوری در مرحله نخست باید فرهنگ‌سازی درست و اصولی با برنامه ریزی مشخصی صورت بگیرد تا در مراحل بعدی بتوان وارد مقولات سیاست های تشویقی شد.اما آنچه مسلم است هنوز سازوکار‌های فرهنگ‌سازی و لوازم و بایسته‌های آن، چنان‌که شایسته جامعه اسلامی است مورد توجه قرار نگرفته است اما باید تاکید داشت این مهم با توجه به شرایط روز جامعه، معضل تک فرزند و خانواده های بدون فرزند ضرورت آن را دو چندان کرده است. لذا براساس اصول و مراحل فرهنگ سازی نخست باید معضل عدم تمایل به فرزندآوری دقیق بررسی و شناخته شود و راهکارهای آن در نظر گرفته شود.
هنجارهای اجتماعی و معضلات اقتصادی
هر چند به گفته طاهره همیز برخی نگرش های دینی و اعتقادات اسلامی در میان مردم کمرنگ شده و پیش از فرزند آوری نگران خرج و مخارج آن هستند در حالیکه خداوند ضمانت کرده روزی راپیش از تولد فرزند عطا می کند اما کارشناسان معتقدند عدم تمایل به فرزندآوری بیش از آنکه ریشه در عوامل اقتصادی داشته باشد، محصول تغییر هنجارهای اجتماعی، افزایش نگرش فردگرایانه، تمایل زنان برای ابراز وجود از طریق روی آوردن به مشاغل سخت و زمانبر، احساس امنیت نسبت به آینده و بی‌نیازی از حامی فرداست.
انگاره های ذهنی و ساختارهای فرهنگی
با این حال نتایج پژوهش های علمی حاکی از آن است که از مهمترین دلائل عدم تمایل به فرزند اوری با ۷۶ درصد ناشی از نگرانی در مورد تامین آینده فرزندان جدید و ۷۱ درصد ناشی از افزایش مشکلات اقتصادی با آمدن فرزندان جدید است. این مهم هم می تواند در نتیجه تغییر ارزش های فرزندآوری در جامعه از دهه ۵۰ تاکنون باشد چنانچه عنوان میشود تمایل ایرانیان به فرزندان کم، محصول تغییرات در انگاره‌های ذهنی آن‌ها درباره فرزندآوری است که جهت اصلاح این وضعیت فرهنگ سازی نیازی مبرم است.
نقش فرهنگ و ســاختار‌های فرهنگی بر تحولات جمعیتی و ضــرورت توجه به این مقوله آنچنان مهم است که بارها بدان تاکید شده و رهبری هم اشارات بسیاری بدان داشته اند.
لزوم تحولات فرهنگی
باید تاکید کرد تحولات اخیر جمعیتی کشـور بیشتر از هر عاملی، ریشـه و خاسـتگاه فرهنگی دارد که به تبع آن در دیگر حوزه‌ها بازتاب یافته و از آن‌ها نیز تأثیر پذیرفته است. بدیهی است که برون رفت از این وضعیت نیز مستلزم ایجاد تحولات فرهنگی و ساختاری به صورت توأمان در جامعه است.
فرهنگ سازی
حالا سوال اینجاست که چطور باید فرهنگ فرزندآوری را در جامعه نهادینه کرد چطور باید با تغییر انگاره های ذهنی مانند افزایش مشکلات اقتصادی ناشی از تولد فرزند جدید یا نگرانی های ناشی از تامین آینده فرزند جدید تمایل به فرزند آوری را در جامعه افزایش داد تا از مشکلات و عواقب کاهش جمعیت و سالمندی جمعیت مقابله کرد امری که بسیاری از کشورهای دنیا با تغییر سیاست های کلان خود قدم در مسیر اصلاح جمعیت مولد و نیروی انسانی مورد نیاز گذاشته اند.
شاید نشان دادن مشکلات کاهش فرزند اوری یکی از راه های فرهنگ سازی در این زمینه باشد چنانچه به اعتقاد کارشناسان و جمعیت شناسان رواج تک فرزند یکی از معضلاتی است که جامعه را تهدید می کند تک فرزندی که خود می تواند آسیب های بسیاری به دنبال داشته باشد. بر همین اساس فرزند سالاری، بلوغ زودرس، گم شدن روابط اجتماعی و عدم جامعه پذیری، کاهش انسجام خانواده و تضعیف شبکه خویشاوندی، گم شدن نقش عمو و عمه و خاله و دایی در آینده و نبود لذت با هم بودن ها و رباتی شدن انسانها از مهمترین آسیب هایی است که لازم است از طریق رسانه های جمعی و ساخت کلیپ های تاثیر گذار چه در رسانه ملی چه از طریق شبکه های مجازی نسبت به فرهنگ سازی آن تلاش های لازم انجام شود.
طرح جوانی
طرح جوانی جمعیت و تبیین ابعاد مختلف آن از طریق کارشناسان یکی دیگر از راه های فرهنگ سازی به منظور افزایش فرزند اوری و بالابردن تمایل مردم به تولد فرزندان جدید است. چنانچه وقتی برخی دغدغه های مالی با استفاده از تسهیلات بانکی یا هزینه های زایمان و دریافت زمین و مسکن و تامین نیازهای کودک متولد شده در بازه زمانی خاصی برطرف شود خانواده ها به سمت فرزند آوری متمایل میشوند.
فرهنگ سازی مهمترین مقوله در تشویق به فرزند اوری است چنانچه نخستین سیاست های ضد جمعیتی هم از طریق شعارهای فرهنگی مانند "فرزند کمتر زندگی بهتر" یا "دو بچه کافی است" در جامعه نهادینه شده است و حالا مسئولان و کارشناسان باید با شعارهای مناسب مانند "فرزند بیشتر زندگی بهتر" در جهت فرزند آوری فرهنگ سازی های لازم را انجام دهند.