در زاپروژیا چه خبر است؟
نیروگاه زاپروژیا از ماه مارس (فروردین) تحت کنترل نیروهای روس قرار دارد اما توسط کارکنان اوکراینی اداره می‌شود. این نیروگاه چندی پیش هدف حملات توپخانه‌ای و راکتی متعدد قرار گرفت که مسکو و کی‌یف یکدیگر را از بابت آنها مقصر دانستند. نیروگاه هسته‌ای زاپوروژیا که بزرگترین نیروگاه هسته‌ای در اروپا محسوب می‌شود و فاصله چندانی با خط مقدم درگیری‌ها در اوکراین ندارد، ۶۰۰۰ مگاوات ظرفیت دارد و بخش اعظمی از برق مورد نیاز اوکراین را تامین می‌کند. آمریکا در اتهاماتی بدون شواهد، روسیه را به استفاده از بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اوکراین بعنوان یک «سپر هسته‌ای» متهم کرده است. روسیه در ۲۴ فوریه (پنجم اسفند ماه) به درخواست کمک جمهوری‌های دونباس دونتسک و لوهانسک برای دفاع در مقابل حملات اوکراین، عملیات نظامی را در اوکراین آغاز کرد و از آن زمان تأکید کرد که به دنبال نازی‌زدایی و خلع سلاح اوکراین و هدف قرار دادن زیرساخت‌های نظامی است و به زیرساخت‌های غیرنظامی این کشور کاری ندارد. کشورهای غربی با تشدید فشار تحریم‌های روسیه و عرضه سلاح‌های سبک و سنگین به کی‌یف به آتش درگیری‌ها در اوکراین دامن زدهاند.
سرنوشت بزرگترین نیروگاه هسته‌ای اروپا بدین ترتیب اکنون در راس خبرهای رسانه‌ها قرار گرفته و سرنوشت آن با تحولات مرتبط با جنگ اوکراین گره خورده است. حدود سه ماه قبل، مقامات بلند پایه دولت اوکراین در خصوص وضعیت نیروگاه «زاپوریژیا» هشدار دادند که انفجار در نیروگاه‌های هسته‌ای کشورشان فاجعه‌ای بزرگ به همراه خواهد داشت و باید از آن به عنوان «پایان اروپا» نام برد.
نیروگاه زاپروژیا دقیقا کجاست؟
نیروگاه اتمی «زاپوریژیا» در جنوب اوکراین و کنار رودخانه «دنیپر» و در ۳۲۵ کیلومتری نیروگاه مشهور چرنوبیل ساخته شده که پیش‌تر به تصرف نیروهای ارتش روسیه درآمده است. ظرفیت کل این نیروگاه ۶ هزار مگاوات اعلام شده که گفته می‌شود برای تامین برق حدود چهار میلیون منزل مسکونی کافی است. این نیروگاه در شرایط عادی یک پنجم برق اوکراین و تقریبا نیمی از انرژی هسته‌ای مورد نیاز این کشور را تولید می کند. ساخت اولین رآکتور این نیروگاه در سال ۱۹۷۹آ غاز شد، زمانی که اوکراین بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق بود. نیروگاه «زاپوریژیا» که دارای شش رآکتور VVER-1000 ساخت شوروی است رسما در سال ۱۹۸۵افتتاح شد. آخرین رآکتور این نیروگاه اما بنا به گزارش خبرگزاری فرانسه در سال ۱۹۹۵ راه‌اندازی شد. عمر رآکتورهای این نیروگاه بر اساس ارزیابی‌های به عمل آمده بین ۴۰ تا ۶۰ سال تخمین زده می‌شود.
برخی منابع می‌گویند، هم اکنون نیروگاه هسته‌ای «زاپروژیا» واقع در جنوب شرقی اوکراین، اتصال خود به آخرین خط اصلی برق را از دست داده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علت این اتفاق را ادامه درگیری میان نیروهای روسیه و اوکراین در اطراف این نیروگاه اعلام کرده است. همان‌گونه که اشاره شد، این نیروگاه هم‌اکنون از یک خط برق ذخیره با ولتاژ پایین‌تر برای ایمنی بخش‌های حیاتی مانند سیستم خنک‌کننده و جلوگیری از ذوب هسته‌ای استفاده می‌کند. به علت نگرانی‌های امنیتی مربوط به این نیروگاه، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این نیروگاه بازرسی کردند. اکنون نیروگاه ژاپروژیا به اصلی‌ترین کانون بازرسی‌های آژانس در اروپا تبدیل شده است. با این حال رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سخنی در خصوص سرنوشت این نیروگاه و جزئیات دقیق آنچه طی ماههای اخیر در اطراف آن رخ داده سخنان متقن و محکمی نگفته است! به عبارت بهتر، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در قبال نیروگاه ژاپروژیا سیاست "ابهام" را در پیش گرفته است.
فراتر از یک خطر!
بدون شک اگر انفجاری در نیروگاه هسته‌ای ژاپروژیا رخ دهد، روسیه نیز از آثار و تبعات وخیم انسانی و طبیعی آن در امان نخواهد بود. منشا این نگرانی تازه چیست؟ در یک نگاه کلان‌تر، نگرانی‌های موجود در خصوص نیروگاه ژاپروژیا ناظر بر دو مسئله است : یکی اینکه مقامات بین‌المللی امنیت هسته‌ای نگران کمبود قطعات یدکی، عدم دسترسی برای تعمیرات متداول رآکتورها و نبود ارتباط با کارکنان این نیروگاه هستند. فراموش نکنیم که هنوز کارکنان این نیروگاه اوکراینی هستند، هر چند که نیروگاه ژاپروژیا تحت تسلط روسیه قرار دارد. موضوع مهم تر اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به لحاظ حق مالکیت سرزمینی و ابتدایی، اوکراین را صاحب و مالک این نیروگاه قلمداد می‌کند و بر همین اساس، مخاطب رسمی آژانس در قبال نگرانی‌های مربوط به این نیروگاه دولت زلنسکی در کی‌یف می‌باشد. با همه این اوصاف، تسلط روسیه بر ژاپروژیا آژانس را قاعدتا ناچار خواهد ساخت تا هرگونه تعاملی در خصوص حل و فصل دغدغه‌های مربوط به این نیروگاه را با مقامات روسی در میان بگذارد.
نکته دیگر، به استمرار منازعات نظامی در اطراف ژاپروژیا باز می‌گردد. نیروهای روسیه و اوکراین هر یک دیگری را مسئول بمباران یا ایجاد تحرکات خطرناک در اطراف ژاپروژیا می‌دانند. شرکت ملی تولید انرژی هسته‌ای اوکراین مدعی است که محل اصابت موشک‌ها در نزدیکی محل ذخیره سوخت مصرف شده بوده و نیروهای روسیه با وجود اینکه دیگر سربازان روس نیز در این سایت هسته‌ای حضور داشتند، اقدام به هدف‌گیری مستقیم محفظه‌ها کرده‌اند. با این حال برخی منابع موثق معتقدند که اوکراینی‌ها خود نیز با هدف قرار دادن مناطق اطراف نیروگاه ژاپروژیا و ایجاد نگرانی‌های عمومی و بین‌المللی، به پیچیده‌تر شدن این معما دامن زدهاند. فراتر از آن، برخی تحلیلگران غربی می‌گویند مقامات اوکراینی گاهاً درباره میزان جدی بودن خطر مناقشه در نیروگاه‌های چرنوبیل و زاپروژیا اغراق کرده‌اند، بنابراین در حال حاضر مشخص نیست که این واقعه اخیر به خودی خود تا چه حد جدی بوده است. گرچه درخواست اوکراین برای اجتناب از استفاده نظامی از این منطقه، ظاهرا رویکردی محتاطانه دارد، اما در بطن آن یک هدف نظامی قرار دارد و آن هم این است که نیروهای روسیه نتوانند با مصونیت نسبی، از این منطقه برای هدف‌گیری سربازان اوکراینی استفاده کنند. از این رو نمی‌توان میان اهداف انسانی و نظامی دولت اوکراین در این معادله، تفکیک و تمایزی قائل شد.