سعید ترکاشوند – خبرنگار / ایران و عراق دو کشور مسلمان و همسایه که با یکدیگر مشترکات تاریخی، فرهنگی و سیاسی دارند که این مشترکات سرنوشت این دوکشور را به یکدیگرگره زده است.
روابط این دو کشور در مقاطعی همراه با تنش و در مقطع زمانی هم با همزیستی مسالمت آمیز در سایه همسایگی انجام شده است. اسلام و مذهب تشیع حضور بخش زیادی از مراجع شیعه در کشور عراق مهمترین عواملی است که پیوندی محکم بین این دو کشور ایجاد کرده است؛ نکته قابل تامل اینکه ایران با خط مرزی بالغ بر1458 کیلومتر، طولانیترین خط مرزی را با کشور عراق دارد. متاسفانه عراق در گذر زمان، از موقعیت سیاسی و اقتصادی مناسبی برخوردار نبوده است.
نکتهای که در قبال این دو کشور میتوان به آن اشاره کرد، نفتی بودن اقتصاد این دو کشور است که همین امر باعث آسیب پذیری این دو کشور در قبال بیگانگان شده است؛ اما اکنون با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشور ما از حالت مصرف‌گرایی خارج و به نوعی به سمت خود کفایی پیشرفته است، اما متاسفانه به دلیل حکومت دیکتاتوری صدام و اشغال توسط آمریکا عراق خودکفایی لازم را پیدا نکرده و کماکان در موضع ضعف قرار داشت.
حمله ایالات متحده آمریکا به عراق و سقوط حزب بعث عراق و ظهور گروه تروریستی داعش از جمله عواملی بود که اساساٌ بار دیگر زیرساختهای حداقلی اقتصاد عراق را تخریب کرد؛ در همین مقطع زمانی ایران نیز تحت تحریمهای ظالمانه ایالات متحده آمریکا قرارداشت و همین امر زمینهای برای تولد روابط تجاری بین ایران و عراق شد که اکنون این روابط اقتصادی، بر حسب نیاز دو کشور از پیچیدگی خاصی برخوردار شده است. سفر اخیر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تهران می‌تواند نقش مهمی در افزایش مبادلات اقتصادی به این کشور داشته باشد.
سید حمید حسینی، فعال اقتصادی و دبیرکل اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق در گفت و گو با خبرنگار بصیرت به چگونگی این روابط پرداخت و این روابط اقتصادی را روابط سازنده و مفید عنوان کرد و اظهار داشت: «بازار عراق بازار گستردهای است و خوشبختانه از کالاهای ایرانی در این بازار استقبال خوبی به عمل میآید.
او در ادامه مصاحبه خود اضافه کرد: «عمده کالاهایی که اکنون از سمت ایران به عراق صادر میشود: گاز، برق، فراوردههای نفتی و محصولات پتروشیمی در درجه اول و در درجه دوم مجموعه مواد غذایی، محصولات کشاورزی و ترهبار و مصالح ساختمانی است. در کنار این محصولات کالاهایی مانند لوازم ساختمانی، مواد آرایشی بهداشتیکیف و کفش و پوشاک از دیگر اقلامی است که از آن به عنوان محصولات غیر نفتی یاد میشود و به عراق صادر میشود.»
وی در ادامه افزود: «صادرات ایران در بازار عراق از جایگاه ویژه و نقش پررنگی نسبت به دیگر برخوردار است و این در حالی است که عراق دومین هدف بازار صادراتی ایران است.»
این فعال اقتصادی در ادامه اظهار داشت: «حجم صادرات ایران در عراق با دیگر کشور ها مانند؛ ترکیه، چین، کره جنوبی و... غیر قابل قیاس است. در کل صادرات ایران به عراق از جنبههایی برای ایران مفید است. این صادرات بر رونق واحدهای تولیدی، اشتغال زایی، ورود ارز به کشور، رونق شرکتهای حمل و نقل و خدماتی اثرگذار است و باعث ارتقاء کیفی در این زمینهها در ایران میشود.
سید حمید حسینی در ادمه گفت: «در مقطع کنونی که شیوع ویروس کرونا باعث تضعیف شدن اقتصاد کشورها و بسته شدن مرزها و به دنبال آن کاهش واردات و صادرات شده؛ به دنبال آن هستیم بازار موجود در عراق را حفظ کنیم به طوری که در سال گذشته در 3 ماهه اول سال حجم صادرات ایران به عراق 6 میلیون 200 هزار تن کالا بوده است اما امسال به خاطر شرایط کرونایی متاسفانه 5 میلیون تن کالا به عراق صادر شده و همچنین به خاطر این شرایط ارزش کالاهای صادراتی کاهش پیدا کرده که همین امر باعث کاهش 40 درصدی صادرات ایران به عراق شده است که امیدواریم تا ماههای آینده این اتفاق را جبران کنیم.»
کم وکیف روابط ایران و عراق
وی در پاسخ به این سوال که نوع رابطه ایران و عراق به چه شکل است و آیا در این رابطه عراق می‌تواند برخی نیازهای ایران به کالاهای اساسی را جبران کند، گفت: «متاسفانه عراق در جایگاهی نیست که بتواند برخی نیازهای ایران را برآورده کند؛ اقتصاد عراق همواره مبتنی بر واردات است و صادراتی از سوی عراق نداشتهایم، اما اگرعراق نقش ترانزیتی پیداکند، امکان دسترسی به برخی کالاها برای ایران آسانتر میشود. کالاهایی که ما اکنون آن را از بعضی کشورهای همسایه دریافت میکنیم، اگر این کالاها در کانال تجاری عراق قرار بگیرد گامی مهم در روابط تجاری دو کشور برداشته شده است، اما متاسفانه چنین اقدامی صورت نگرفته است و همین امر یکی از موانع رشد روابط تجاری دو کشور شده است. از جهتی دیگر عمده صادرات عراق نفت است که مشتریان عراق، ترکیه، چین و کره جنوبی هستند که در این بین عراق برخی کالاهای خود را نیز از این کشورها تامین میکند، اما ایران خود یک کشور نفتی است و نیازی به نفت عراق ندارد و به همین دلیل روابط تجاری این دو کشور یک طرفه است. البته با ترانزیتی شدن عراق مسائلی مانند وضع تعرفه، نرخ گمرکی ایجاد میشود و بادر نظرگرفتن طرحهایی مانند: شهرکهای صنعتی مشترک دو کشور و پایانههای ترانزیتی سعی در تعادل بیشتر در این مبادلات شده است.»
سید حمید حسینی در ادامه به نقش مهم اقلیم کردستان عراق در مبادلات تجاری دو کشور پرداخت و گفت: «50 درصد صادرات ایران در این 3 ماه به اقلیم کردستان عراق بوده است و در شرایط کرونایی به جز پایانههای مرزی اقلیم کردستان، تمامی پایانههای مرزی عراق که در استانهای عربی این کشور هستند بسته بودند و هم اکنون 3 هفته از باز گشایی پایانه های دیگر مرز عراق گذشته است.»
تحریم های آمریکا و رویکرد عراق نسبت به این چالش
این فعال اقتصادی در پاسخ به این سوال که تحریمهای آمریکا علیه ایران، چه چالشهایی را برای طرف عراقی ایجاده کرده گفت: «تحریمها و یا حتی معافیتهای تحریمی بحث حادی در روابط تجاری تهران و بغداد نیست، زیرا طرفهای عراقی به صراحت اعلام کردهاند در حوزه گاز و برق، امکان جایگزینی وجود ندارد و نمیتوانند در این زمینهها همکاریهای خود را با ایران قطع کنند. به همین دلیل آمریکا معافیتهایی کوتاه مانند معافیتهای 45 روزه اعمال میکند، اما مقامات عراقی قراردادهای 2 ساله انعقاد میکنند، در این بین برای این که مشکلی پیش نیاید، معافیتهایی از آمریکا دریافت میکنند اما در نهایت با کارشکنیهای آمریکا در پرداخت پول به ایران مشکلاتی به وجود میآید.»
وی به عمق روابط تجاری تهران و بغداد اشاره کرد و گفت: «خوشبختانه روابط تجاری این دو کشور متمرکز بر بخش خصوصی طرفین است و تصمیمات دولت بر این بخش تاثیر گذار نیست.
سید حمید حسینی در ادامه خاطرنشان کرد: «حسن همجواری و همسایگی و همدین و مذهب بودن متکی بر مسلمان بودن و شیعه بودن، از عواملی است که انگیزهای بر روابط تجاری دو کشور شده است. علاوه برآن کیفیت، سرعت در تحویل کالا و قیمت مناسب از دیگر عواملی است که عراقیها را به سمت تجارت با ایران سوق داده است به نحوی که با داشتن حداقل سرمایه میتوان کالاهای مورد نظر را خرید و با قیمت مناسب در عراق آن را فروخت که این امر سود فراوانی را برای عراقیها به همراه دارد.»