سفر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به مسکو، یکبار دیگر مسئله روابط ایران و روسیه را در کانون توجه قرار داده است. اگر چه از آخرین سفر ظریف به مسکو، مدتی بیش از دو ماه نمی‌گذرد، اما از آن زمان تا امروز تحولات متعددی رخ داده است؛ به‌ویژه در پرونده هسته‌ای ایران و موضوعات مرتبط با برجام که به واسطه تلاش‌های ایالات‌متحده، دولت آمریکا سعی می‌کرد این پرونده را به‌نوعی در شورای امنیت مطرح کند، تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را بازگرداند یا از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن کل تحریم‌ها علیه ایران استفاده کند.
موارد فوق، تحولات مهمی محسوب می‌شدند که در یک سمت آن روسیه قرار داشت؛ به‌ویژه که آمریکایی‌ها به‌صراحت طرف روس را هم تهدید و اعلام کرده بودند که اگر مسکو بخواهد با تهران همکاری گسترده‌ای به‌خصوص در حوزه دفاعی و نظامی داشته باشد، این کشور را تحت تحریم قرار می‌دهند.
بنابراین سفر ظریف به مسکو در حالی انجام شد که طی هفته های اخیر دو رویداد مهم در جریان بود:
رویداد نخست، همسویی قابل توجه تهران و مسکو در خصوص فشارهای آمریکا برای تمدید تحریم های تسلیحاتی و همچنین فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران بود. بر این اساس روسیه به صورت کامل از مواضع ایران در برابر آمریکا حمایت و پشتیبانی کرد.
رویداد دوم که باز هم به نوعی به ایران ارتباط داشت، تهدیدهای امریکا علیه روسیه بود. به نحوی که مقامات امریکایی به کرات روسیه را تهدید کردند که اگر با ایران وارد معاملات تسلیحاتی شود یا تحریم های سازمان ملل را که واشنگتن مدعی است بر اساس مکانیسم ماشه بازگشته اند، علیه ایران اعمال نکند، باید منظر عواقب آن به خصوص مجازات اقتصادی باشد.
با این حال نه طرف ایرانی و نه طرف روس، نه تنها هیچ اعتنایی به فشارهای امریکا نکردند، بلکه با مشارکت در برگزاری رزمایش قفقاز 2020 و همچنین سفر وزیر خارجه ایران به مسکو، عملا این پیام را به واشنگتن مخابره کردند که دو کشور قصد دارند همکاری های خود به صورت مستحکم پیش ببرند.
در عین حال خود مسئله چگونگی مقابله با زورگویی‌ها و یک‌جانبه‌گرایی‌های آمریکا، یکی از مهمترین محورهای سفر ظریف به مسکو و دیدارش با مقامات روسی بود. در کنار آن، مسائل مهم دیگری هم در حوزه روابط دوجانبه ایران و روسیه مطرح است که ازجمله آنها می توان به بحث تمدید یا به‌روزرسانی معاهده اساس روابط متقابل بین تهران و مسکو اشاره کرد.
این موضوع که در سفر پیشین ظریف مطرح شده بود، زمینه گسترده ای برای تعاملات دو طرف ایجاد کرده است. به همین دلیل از آن زمان رایزنی‌های متعددی برای پیشبرد اصلاحات و به روز رسانی این معاهده انجام شده است. قاعدتا در این سفر هم دو طرف در حوزه روابط دوجانبه درباره مفاد و بندهای این معاهده هم صحبت و گفت‌وگو کرده اند. علاوه بر این، مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی نیز همیشه در دستور کار چنین سفرهایی بوده‌اند و در این سفر هم مورد توجه دو کشور قرار گرفت.
به طور کلی روابط ایران و روسیه در سال‌های گذشته با توسعه نسبتا درخور توجهی در برخی از حوزه‌ها مواجه بوده است. یکی از این حوزه‌ها، افزایش دیدارها و تعاملات بین مقامات سیاسی دو طرف بوده است.
همچنین روابط ایران و روسیه در سال‌های اخیر در برخی حوزه‌ها همچون همکاری‌های منطقه‌ای به‌خوبی گسترش پیدا کرده است. همکاری دو کشور در پرونده سوریه یکی از نقاط عطف تاریخ روابط ایران و روسیه به شمار می‌آید.
مرور تاریخ روابط ایران و روسیه به‌ویژه در دوران معاصر نشان می دهد که هیچ‌گاه دو کشور دارای تعاملی شبیه به نقطه‌عطفی همچون همکاری در سوریه نبوده اند. این موضوع تا حد زیادی بر سایر جنبه‌های روابط دوجانبه هم تأثیر گذاشته و موجب تغییر دیدگاه‌های موجود در دو کشور نسبت به یکدیگر شده و این ایده را در رهبران عالی ایران و روسیه به وجود آورده که هر دو طرف از طریق همکاری با یکدیگر می توانند منافع خود به بهترین نحو پیش ببرند.
درباره نقش و تاثیر امریکا بر تعاملات تهران و مسکو باید توجه داشت که ایران تنها موضوع مورد اختلاف در روابط روسیه و آمریکا نیست.
در واقع دو کشور در حوزه‌های مختلف دچار اختلاف‌نظرهای بسیار شدیدی هستند و اختلاف‌نظر درباره ایران، تنها یکی از اختلافات بزرگ مسکو و واشنگتن به شمار می آید. از این رو تا زمانی که این اختلاف‌ها حل‌وفصل نشوند، روابط روسیه و آمریکا در سطح تنش فعلی باقی خواهد ماند.
در مجموع در شرایط فعلی روس‌ها به همکاری با ایران تمایل دارند و از آن استقبال می‌کنند. آنچه که در هفته‌های اخیر مزید بر علت شده، تهدیدهایی بوده که در آنها آمریکا طرف روس را خطاب قرار داده است. به این معنا که آمریکایی‌ها به‌صراحت روسیه را تهدید کرده‌اند درصورت همکاری با ایران، تحت تحریم قرار خواهد گرفت.
این تهدید برای روس‌ها چندان امر مطلوبی به شمار نمی‌آید؛ چراکه موقعیت آنها را به‌عنوان یک کشور مستقل در سطح بین‌المللی، زیر سؤال می‌برد.
بنابراین روس‌ها به خاطر رویارویی با آمریکا و عدم تبعیت از تهدیدها و فشارهای آن، همچنان همکاری با ایران را ادامه خواهند داد و از فشارهای آمریکا پیروی نخواهند کرد.