تا قبل از عید نوروز و سخنرانی رهبرمعظم انقلاب و انتخاب شعار سال، واژه «دانش‌بنیان» عبارتی بود که بیشتر در خبرها به گوش‌مان می‌خورد و شاید تصور نمی‌کردیم این واژه تا این حد مهم باشد که برای شعار سال جدید انتخاب شود. شاید ما ندانیم که دانش‌بنیان، اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان یعنی چه؟ به همین منظور در این شماره کمی درباره این عبارت‌ها توضیح می‌دهیم.
* دانش‌بنیان یعنی چه؟
برای دانش‌بنیان تعاریف بسیاری وجود دارد. دانش‌بنیان به شرکت‌هایی گفته می‌شود که بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی شکل می‌گیرند. این شرکت‌ها برای گسترش اختراع و نوآوری و در حوزه فناوری‌های برتر تشکیل میشوند. میتوان ده‌ها تعریف شبیه تعریف قبل بیان کرد! اما باید بدانیم دانش‌بنیان بودن یک فرهنگ است و مستلزم این است که علم، دانش و فناوری در کنار دانش بازار قرار گرفته و هم‌سو و هم‌جهت با هم حرکت کنند. در پی ابلاغ شعار سال از سوی رهبر معظم انقلاب، دانش‌بنیان بودن و شدن بسیار داغ شده است و تمام سطوح تصمیم‌گیری عالی نظام و دولت و بدنه اقتصادی و آموزشی جامعه به شدت درگیر این موضوع شده است. دانش‌بنیان بودن در کنار بسیاری از عبارات دیگر، مانند استارتاپ، پارک علم و فناوری، شرکت‌های خلاق و... قرار می‌گیرد و اگر به دنبال فرهنگ دانش‌بنیان هستیم، باید به حاشیه‌های این عبارت هم توجه کنیم. توجه به استارتاپ‌ها و گروههای نوپای علمی و فناوری بسیاری ضروری است. با تقویت پارک‌های علم و فناوری، میتوان در جهت حمایت بیشتر از استارتاپ‌ها قدم برداشت. امروزه بسیاری از شرکت‌های پیشرو در فناوری جهان، شاید کمتر از پنج سال از شروع آنها به منزله یک استارتاپ می‌گذرد. بنابراین دانش‌بنیان فرهنگی است که باید سبب شود تفکر دانش‌بنیانی در تمام امور رخنه کند. رشد و پیشرفت کشور و فتح قلههای علم و فناوری، در گرو بها دادن به فرهنگ دانش‌بنیانی است. اگر به دنبال این هستیم که جلوی خام‌فروشی و خروج سرمایههای انسانی کشور را بگیریم، باید فرهنگ دانش‌بنیانی را در تمام سطوح جامعه توسعه دهیم. وقتی چنین امری شکل بگیرد، لازم نیست نفت خام را فروخته و در قبال آن محصولات را با چندین برابر قیمت وارد کنیم.
* شرکت‌های دانش‌بنیان
شرکت دانش‌بنیان یا همان شرکت‌های متمرکز بر دانش به آن دسته از شرکت‌هایی گفته می‌شود که بر اساس دانش و فناوری اطلاعات بنا شده است. در واقع، میتوان گفت این دسته از شرکت‌ها موتور رشد و توسعه هر کشور در حال توسعه‌ای به شمار می‌آیند. این شرکت‌ها موجب رونق و شکوفایی و پیشرفت دانش کشور میشوند.
برای تحقق فرهنگ دانش‌بنیانی، به شرکت‌های دانش‌بنیان نیاز است. امروز دانش‌بنیانی در کشور ما در حال بالندگی است و چیزی در حدود ۷ هزار شرکت دانش‌بنیان، اشتغال مستقیم 300 هزار نفری از فارغ‌التحصیلان جوان و به طور غیرمستقیم چند میلیونی را رقم زده‌اند. هزاران استارتاپ در حال نوآفرینی هستند. شرکت‌ها در حال تبدیل شدن به بازیگران مهم اقتصاد کشورند و مردم در حال استفاده از سرویس‌های کاملاً بومی از سوی جوانان خود ایجاد شده هستند که نمونه‌های بسیاری از آن را امروزه ما در رفع نیازهای خود می‌بینیم.
* اقتصاد دانش‌بنیان
اقتصاد دانش‌بنیان به روش تولیدی گفته می‌شود که در آن از دانش برای ایجاد ارزش‌افزوده محسوس یا غیرمحسوس استفاده می‌شود. کارشناسان معتقدند، سرمایههای اقتصادی کشورمان تنها محدود به منابع زیرزمینی مانند نفت نیست؛ بلکه نیروی انسانی سرمایه اصلی به حساب می‌آید، در واقع اصول اصلی اقتصاد دانش‌بنیان بر نیروی انسانی خلاق و متخصص استوار شده است. بر این اساس، کشور ما با در اختیار داشتن جمعیت جوان و ظرفیت‌های بالا در زمینه‌های فناوری، چند سالی است با هدایت رهبر معظم انقلاب به سوی پیاده‌سازی این مدل از اقتصاد رهنمون شده است. همانطور که تا قبل از امسال، رهبر معظم انقلاب در شعار سال‌های گذشته خود توجه ویژه‌ای به مفاهیم اقتصادی داشتند و در واقع در حال پی‌ریزی اقتصاد دانش‌بنیان بودند که در سال 1401 و شروع قرن جدید، آن را به عنوان بخشی از شعار سال انتخاب کردند. همانند تعریفی که بسیاری از اقتصاددانان از اقتصاد دانش‌بنیان ارائه می‌کنند، میتوان گفت رهبر معظم انقلاب نیز به دنبال اقتصاد دانش‌بنیانی هستند که براساس تولید، توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات شکل گرفته، سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش پایه شکل بگیرد و نقش علم و فناوری در آن بسیار زیاد باشد.
* کجای کار هستیم؟
باید بدانیم که تا قله مطلوب، راه بسیار است و این مبارزه همچنان با قوت تا تبدیل شدن جامعه به یک جامعه دانش‌بنیان ادامه خواهد داشت. برای رسیدن به جامعه دانش‌بنیان، نیازمند همکاری هر سه قوه و آحاد نخبگان هستیم تا به زودی سرآمد علم و فناوری در جهان شویم.