سرمایه تولیدآفرین

در شماره گذشته به دو مورد از راهبرد‌ها و سیاست‌های نظام اسلامی، یعنی «به‌کارگیری تمام امکانات تولید» و «رفع انحصارها» مبتنی بر آرا و نظرات «شهید صدر» اشاره شد. نگاهی به سایر این راهبرد‌ها و سیاست‌ها در حکمرانی تولید، نشان می‌دهد نظام اسلامی فراتر از جنبه فکری توصیه اکید به حداکثرسازی تولید ثروت در جامعه، قواعد و دستورات عملی در عرصه حکمرانی اقتصادی دارد که معرفت و اجرایی‌سازی آنها می‌تواند بسیاری از مشکلات و چالش‌های امروز بشر را حل کند.

۳- کوتاه‌کردن فاصله تولیدکننده تا مصرف‌کننده؛ یکی از آفت‌های تولید، روی آوردن به انواع سفته‌بازی‌ها و درآمد‌های بدون انجام کار است. اخلاق سرمایه‌داری با محور قرار دادن منفعت شخصی، تمامی ملاحظات اجتماعی و اخلاقی دیگر را کنار می‌گذارد و کسب درآمد از هر طریق ولو بدون کار و بدون تولید را مشروع می‌داند؛ اما اسلام درآمد بدون کار را حرام می‌داند (صدر، ۱۳۹۳ب، ج۲، ۳۴۰). به این ترتیب، انواع واسطه‌گری‌ها بین تولیدکننده و مصرف‌کننده نهایی بدون انجام کار و افزودن ارزش اضافی به محصول، باید حذف شوند. البته این امر نافی تجارت نیست؛ بلکه تجارت متضمن انجام کار برای رساندن کالا از یک منطقه به منطقه دیگر و انبار و نگهداری از کالاست (نک: صدر، ۱۳۹۳ج، ۱۲۴) و از این نظر، تجارت به معنای واقعی آن نه تنها مضر نیست که رکن اساسی در حکمرانی تولید به شمار می‌رود. در نامه امیرالمؤمنین (ع) به مالک اشتر، هویت بازرگانان اینگونه توصیف می‌شود: «آن‌ها منابع اصلی منافع و اسباب آسایش جامعه به شمار می‌روند. آنها هستند که از سرزمین‌های دوردست، از پرتگاه‌ها و کوهستا‌ن‌ها و دریا‌ها و سرزمین‌های هموار و ناهموار مواد مورد نیاز را گرد می‌آورند، از مناطقی که عموم مردم با آن سر و کار ندارند و جرئت رفتن به آن سامان را نمی‌کنند.» 

۴ ـ برخورد جدی با هرگونه سفته‌بازی غیرمولد؛ یکی از موانع جدی بر سر راه تولید، بی‌صرفه‌بودن تولید در مقایسه با سود‌های حاصل از سپرده‌گذاری در بانک یا سفته‌بازی در بورس است. به همین دلیل، اسلام بهره را حرام شمرده و سرمایه ربوی را باطل کرده است تا سرمایه در جامعه اسلامی به عاملی تولیدآفرین در طرح‌های صنعتی و تجاری تبدیل شود (صدر، ۱۳۹۳ب، ج۲، ۳۴۰). اگرچه در کشور ما نظام بانکی و ساختار‌های تأمین مالی، غیرربوی است؛ اما وجود نرخ‌های سود تضمین شده‌ای که بیشتر از میانگین بازدهی تولید در اقتصاد است، موجب تضعیف ساختار تولید می‌شود. شهیدصدر با تمایز قائل شدن بین بانک بدون‌ربا و بانک اسلامی، بر این باور است که بانک اسلامی باید در خدمت مصالح اجتماعی و تولید اقتصادی قرار گیرد و صرف مبتنی‌بودن عملیات بانکی بر عقود شرعی برای این منظور کفایت نمی‌کند. (نک: صدر، ۱۳۹۳ج، ۲۳۹ تا ۲۵۲)

در این راستا، سیاست‌های بانکی باید به گونه‌ای طراحی و تدوین شود که بیشترین امکان تولید را در جامعه فعال کند. برای نمونه، به‌صفر رساندن نرخ‌های سود سپرده‌های بانک، صاحبان نقدینگی را وادار می‌کند که برای کسب سود، سرمایه‌های نقدی خود را وارد فعالیت‌های مولد اقتصادی کنند و سرمایه‌های خود را در طرح‌های کلانی به کار اندازند که تا پیش از این انگیزه‌ای برای آن نداشتند (صدر، ۱۳۹۳ب، ج۲، ۳۴۱)