سقوط غافل‌گیرکننده!

«سر جان ساورز» رئیس پیشین سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا (ام. آی.۶) در مصاحبه‌ای تفصیلی با «اسکای نیوز»، سقوط غیرمنتظره نظام بشار اسد و چشم‌انداز آینده سوریه را بررسی کرده است. ساورز که تجربه زندگی در سوریه دهه ۱۹۸۰ را دارد، با اشاره به مشاهدات شخصی خود از نحوه حکمرانی نظام اسد، معتقد است سقوط این نظام که بیش از نیم قرن بر سوریه حکومت می‌کرد، حتی برای سرویس‌های اطلاعاتی غرب نیز غافلگیرکننده بود.

وی با اشاره به نقش محوری گروه هیئت «تحریرالشام» در سرنگونی حکومت اسد، بر تحول قابل توجه در ماهیت این گروه تأکید می‎کند. به گفته ساورز، رهبری تحریرالشام تحت هدایت «ابومحمد الجولانی»، طی یک دهه گذشته تلاش سیستماتیکی برای فاصله‌گیری از جریان‌های تندرو و تروریستی انجام داده و عملکرد اخیر آنها در جریان سقوط نظام اسد، بیشتر شبیه یک جنبش آزادی‌بخش ملی بوده است. او حتی پیشنهاد می‌کند که زمان بازنگری در وضعیت تحریمی این گروه فرا رسیده است!

از منظر ساورز، نقش ترکیه به منزله یک بازیگر کلیدی در آینده سوریه برجسته است. به اعتقاد وی، آنکارا می‌تواند نقش میانجی و تسهیل‌کننده را در شکل‌دهی به نظم جدید ایفا کند و توانایی این کشور در ایجاد اجماع میان گروه‌های مختلف می‌تواند تعیین‌کننده باشد. درباره روسیه، ساورز معتقد است با وجود حمایت‌های گذشته از نظام اسد، مسکو به دلیل منافع استراتژیک خود در پایگاه دریایی و اطلاعاتی طرطوس، ناگزیر به تعامل با ساختار جدید قدرت است. همچنین توافق ضمنی روسیه با اسرائیل در مورد مرز‌های جولان نیز باید در شرایط جدید بازتعریف شود.

ساورز در تحلیل موضع ایران و اسرائیل، به نگرانی‌های عمیق هر دو کشور اشاره می‌کند. از نظر او، ایران به عنوان متحد اصلی نظام اسد، با نگرانی جدی تحولات را دنبال می‌کند؛ زیرا الگوی براندازی اجرا شده علیه اسد را تهدیدی برای ثبات داخلی خود تلقی می‌کند. از سوی دیگر، اسرائیل نیز نگران بر هم خوردن توازن امنیتی در مرز‌های جولان است و به اعتقاد ساورز، تل‌آویو باید استراتژی جدیدی در قبال سوریه تدوین کند و احتمالاً ناگزیر به تعامل با ترکیه خواهد بود.

رئیس سابق سرویس اطلاعاتی بریتانیا در رابطه با آینده سوریه به چالش‌های متعددی اشاره می‌کند. فقدان سنت‌های دموکراتیک، غلبه گروه‌های مسلح بر احزاب سیاسی، احتمال مقاومت عناصر نظام سابق در مناطق علوی‌نشین شمال غرب و ضرورت ایجاد توازن میان گروه‌های مختلف قومی و مذهبی از جمله این چالش‌ها هستند. با این حال، وی معتقد است فرصت‌های مهمی نیز برای شکل‌گیری نظام سیاسی فراگیرتر با مشارکت اکثریت سنی، بازتعریف روابط منطقه‌ای و بین‌المللی سوریه و بازسازی اقتصادی با حمایت بین‌المللی وجود دارد.

تحلیل ساورز نشان می‌دهد، با وجود پیچیدگی‌های موجود در فضای سیاسی و اجتماعی سوریه، یک فرصت تاریخی برای شکل‌گیری نظم جدید در سوریه فراهم شده است. موفقیت این گذار سیاسی مشروط به آن است که بازیگران داخلی و منطقه‌ای بتوانند به درک مشترکی از منافع جمعی دست یابند و با همکاری یکدیگر، مسیر آینده سوریه را در جهت ثبات و توسعه ترسیم کنند. وی تأکید می‌کند، تجربه سوریه می‌تواند به الگویی برای گذار‌های سیاسی در منطقه تبدیل شود، مشروط به آنکه درس‌های آن به درستی فهمیده و به کار گرفته شود!