شايد بتوان گفت كه دومين اصل مورد تاكيد رهبر معظم انقلاب اسلامي بعد از اصل مشاركت حداكثري، اصل "انتخاب اصلح" باشد. معظم له در باب اهميت انتخاب اصلح با مي‌فرمايند: «همچنان كه اصل انتخابات يك تكليف الهي است، انتخاب اصلح هم يك تكليف الهي است.»(31/2/76)
در نگاه ايشان «افرادي كه از تأييد شوراي نگهبان عبور كرده‌اند، قانونا صالحند.« (28/2/80) اما اين بدان معنا نيست كه ما بايد به صرف راي دادن قناعت كنيم و به هر كه شد راي دهيم. بلكه مبتني بر نظر ايشان بايد گشت و اصلح را برگزيد كه اين البته هنر مردم است. لذا معظم له تاكيد دارند كه: «هر كس صلاحيتش در مراكز قانوني تأييد شود، صالح است؛ اما بايد در بين صالح‌ها گشت و صالح‌تر را پيدا و او را انتخاب كرد. اين، هنر شما مردم است.» (17/2/84)
رهبري كار را پيشتر بوده و با صراحت اعلام مي‌دارد: «بايد بگرديد، بين خودتان و خدا حجت پيدا كنيد؛ يعني بتوانيد از راهي برويد كه اگر خداي متعال پرسيد شما به چه دليل به اين فرد رأي داديد، بتوانيد بگوييد به اين دليل. بين خودتان و خدا، دليل و حجتي فراهم كنيد و بعد با خيال راحت برويد رأي بدهيد.»(31/2/76) البته از سويي ديگر انذار مي‌دهد كه «بعضي ها در شناخت اصلح دچار وسواس و دغدغه‌ي زياد مي‌شوند. شما تلاش خود را بكنيد؛ مشورت خود را بكنيد؛ از كساني كه فكر مي‌كنيد مي‌توانند شما را راهنمايي كنند، راهنمايي بخواهيد؛ به هر نتيجه‌يي كه رسيديد، عمل كنيد و رأي بدهيد؛ اجر شما را خداي متعال خواهد داد.«(3/3/84)
تلاش براي يافتن اصلح البته در ميان ملت نيز از يك فرايند واحدي تبعيت نمي‌كند. بالاخره تفاوت معيارها، تنوع سليقه ها و اختلاف تشخيص ها، منجر به آن ميشود كه نوع تكثر و تعدد در همان گزينه اصلح نيز حاصل شود كه اين البته طبيعي است و نبايد نگران آن بود. رهبر معظم انقلاب اسلامي در اين باره باصراحت مي‌فرمايند: «البته صلاحيتها يك اندازه نيست؛ صالح داريم، اصلح داريم؛ تشخيص‌ها مختلف است؛ يكي چيزي را ملاك قرار مي‌دهد و كسي را اصلح مي‌داند و كسي چيز ديگر را ملاك قرار مي‌دهد. اشكالي ندارد»(28/2/80)
ايشان همچنين انتخاب اصلح را برعهده مردم گذاشته و با صراحت اعلام مي‌دارند: «مردم اگر خودشان نامزدهاي انتخاباتي را مي‌شناسند، طبق تشخيص خودشان حتماً عمل كنند؛ اگر نمي‌شناسند، از افراد بصير و متدين در گزينش‌هاي انتخاباتي استفاده كنند.»(14/11/90)
اين تعبير البته بدان معنا نيست كه معظم‌له توده‌هاي ملت را به خود رها كرده و از راهنمايي ايشان توسط نخبگان و آگاهان امت حذر دارد. بلكه معظم‌له خود به عنوان موثرترين مرجع تاثيرگذار بر جامعه تلاش دارد تا با برشمردن وضعيت كشور و نيازهاي انقلاب اسلامي، معيارها و شاخصه هاي گزينش نامزد اصلح را در هر مقطع از انتخابات معرفي نمايد. البته از سويي ديگر اين بدان معنا نيز نيست كه معظم‌له بپذيرند كه نخبگان و جريان‌ها و گروه‌هاي سياسي به جاي ملت تصميم بگيرند، بلكه رهنمود و توصيه نخبگان و آگاهان ملت تنها در حد توصيه و راهنمايي است و البته تصميم‌گير نهايي ملت هستند كه آزادانه و البته آگاهانه به پاي صندوق‌هاي راي رفته و نامزدهاي مورد علاقه خود را تعيين خواهند كرد و هر چه حاصل خروجي اين فرآيند باشد قطعا مورد تائيد رهبري معظم انقلاب اسلامي نيز خواهد بود.
با اين مقدمه در ادامه شاخص‌هاي نماينده اصلح را از کلام حکيم فرزانه انقلاب اسلامي مورد بررسي قرار مي‌دهيم:
اولين شرط تقواست
هر کس که به اين نظام معتقد و پايبند است، مي‌تواند وارد ميدان انتخابات شود. کساني که اين نظام و قانون اساسي را قبول ندارند، آمدنشان به مجلس خطاست و خودشان هم بايستي بدانند که از نظر اين ملت آمدن آن‌ها به مجلس خطاست. معلوم است کساني که اين قانون اساسي و اين ملت و کار‌ها و شعار‌ها و راه و اهدافش را قبول ندارند، نبايد به مجلس بيايند؛ اما آن کساني که نظام، اسلام، قانون اساسي و امام را قبول دارند، بايد به ميدان رقابت بيايند؛ منتها رقابت سالم و نه رقابت لجوجانه و عنادآميز. اين جناح‌ها و خطوط و احزاب هم از نظر بنده اعتباري ندارند. بعضي خودشان که کشمکش مي‌کنند هيچ، سعي مي‌کنند که رهبري و دستگاههاي نظام را هم وانمود کنند که در دعواهاي جناحي و خطّي اين‌ها واردند! اين مطلب درست نيست. بنده حزب و شخصيت نمي‌شناسم؛ بنده اين را مي‌شناسم که کسي که مي‌آيد به مجلس، بايد با تقوا باشد. اوّلين شرط تقواست: «انّ اکرمکم عنداللَّه اتقاکم». ديگر اينکه بايد طرفدار محرومين باشد؛ بداند که در کشور محروميت هست و سعي و همّت او باشد که رفع محروميت کند. بايد ضدّ فساد هم باشد و با فساد مالي و اقتصادي به‌شدّت و به‌جد، از بُن‌دندان و نه به لفظ، مخالف باشد، تا با فساد مبارزه کند. البته توانمند، با اخلاص و عالِم هم باشد. صلاحيت بر اساس اين مسائل است.
بيانات در ديدار اقشار مختلف مردم قم در آستانه سالروز قيام ۱۹ دي، 18/10/82
نماينده شايسته: شجاع‌ترين، مؤمن‌ترين و انقلابي‌ترين
آن کسي که به عنوان وکيل اين ملتِ انقلابي و مؤمن و شجاع به مجلس مي‌رود، بايد انقلابي و مؤمن و شجاع باشد. اگر نگوييم شجاع‌ترين و مؤمن‌ترين و انقلابي‌ترين؛ لااقل در سطح اين توده‌ي عظيم مردم که اين گونه از خود درخشش نشان مي‌دهند، باشد.
آن کسي که اسلام را نمي‌پسندد و مقرّرات اسلامي را قبول نمي‌کند و براي خاطر دل بيگانگان و خوشامد ديگران، به انقلاب و ارزشهاي انقلابي اهانت مي‌کند و يا به خاطر ترس از ديگران، به جاي اينکه به ملت گرايش نشان دهد، به دشمن گرايش نشان مي‌دهد و آن کسي که تقواي لازم را ندارد و اهل معنويات نيست و اهل دنياست و فقط براي نام و نشان و استفاده‌ي شخصي، اين مسؤوليت را مي‌خواهد، او لايق و شايسته‌ي اين کار نيست.
دنبال آدمهاي مؤمن و شجاع و انقلابي و کساني که بتوانند قدرت اين ملت را - که در سايه‌ي ارزشهاي انقلابي است - حفظ کنند، باشيد. کساني که وقتي قوانيني مي‌گذارند و موضعي مي‌گيرند و نطقي مي‌کنند، همه در اين جهت باشد. اين طور آدمي، شايسته‌ي آن است که به عنوان وکيل اين ملت، به مجلس شوراي اسلامي برود؛ آن کسي که بفهمد امام چه مي‌گفت، چه مي‌خواست و چرا مي‌خروشيد. وکيل آينده‌ي مجلس، بايد دنبال راه امام و در خطّ او باشد.
بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در خطبه‌هاي نماز عيد فطر، 1/12/74.
اصلح را انتخاب کنيد
هنر ملت ايران و مردم شهر‌ها و حوزه‌هاي انتخابيه اين است که دقت کنند، نگاه کنند، بشناسند اصلح را، بهترين را انتخاب کنند؛ بهترين از لحاظ ايمان، بهترين از لحاظ اخلاص و امانت، بهترين از لحاظ دينداري و آمادگي براي حضور در مي‌دانهاي انقلاب؛ دردشناسترين و دردمند‌ترين نسبت به نيازهاي مردم را انتخاب کنند.
بيانات در اجتماع عظيم مردم يزد، 12/10/86.
مرزبندي شفاف با دشمن؛ شاخص مهم نماينده اصلح
نماينده‌ي صالح آن کسي است که پايبندي او به اسلام باشد، پايبندي او به عدالت باشد، پايبندي او به منافع ملي باشد، مرز او با دشمن مرز مشخصي باشد. اگر اين نشد، آن نماينده، نماينده‌ي خوبي نخواهد بود؛ نماينده‌ي ملت در واقع نخواهد بود. خوشبختانه در کشور ما مجموعه‌هاي سياسي‌اي که هستند، نسبت به مباني اسلام و انقلاب تقريباً همه، بجز يک اقليت کوچکي، متفق‌القولند؛ منتها مرز‌ها را بايد روشن کرد. بعضي، از دشمن رودربايستي دارند؛ بعضي، ملاحظه‌ي دشمن را مي‌کنند. ملاحظه‌ي ملت را بايد کرد، ملاحظه‌ي خدا را بايد کرد، نه ملاحظه‌ي دشمن را. دشمن، دشمن است؛ هرچه ملاحظه کني، هر چه عقب بنشيني، او جلو مي‌آيد. اگر خاکريز شما در مقابل دشمن خاکريز مستحکمي نباشد، او نفوذ مي‌کند. دشمنان اين را مي‌خواهند. يکي از شاخص‌ها همين است. مردم در هر جاي کشور هستند، به اين شاخص توجه کنند.
آن کساني که مرزشان با دشمن و دست‌نشاندگان دشمن مرز کمرنگي است، اين‌ها براي ورود به مجلس اصلح نيستند. کساني بايد باشند که مرز روشني با دشمن داشته باشند.
بيانات در ديدار اقشار مختلف مردم، 22/12/86.
چهار شرط اصلي براي يک نماينده
به نظر من مهم‌ترين شرايط نماينده عبارت است از اينکه متدين، کارآمد، دلسوز و شجاع باشد. اگر اين چهار شرط در نمايندهاي جمع شد، همان کاري را که شما آرزو و توقّع داريد، انجام خواهد داد. نماينده بايد متدين باشد. بي‌ديني و بي‌تقوايي چيز بدي است؛ هرجا باشد، انسان را آسيب‌پذير مي‌کند. اگر در جاي حسّاس باشد، آسيب‌پذيري آن بسيار گران تمام خواهد شد. نماينده بايد کارآمد هم باشد. بعضي‌ها متدين هستند، اما از آن‌ها کاري ساخته نيست. بايد به‌گونه‌اي باشند که بتوانند وظايفي را که بر عهده‌شان قرار دارد، انجام دهند.
سوم اينکه دلسوز مردم - بخصوص طبقات محروم - باشد و براي آن‌ها کار و فکر کند. من در انتخاباتِ دوره‌ي قبل - شايد در نماز جمعه بود - گفتم نامزدهاي انتخابات مراقب باشند خود را وامدار ثروتمندان و قدرتمندان و امثال اين‌ها نکنند. اگر کسي وامدار دستگاه‌ها و اشخاص و وامدار پول و قدرت شد، ديگر نمي‌تواند براي مردم دلسوزي کند. پس دلسوزي هم يک شرط بزرگ است.
شرط چهارم اين است که نماينده‌ي مردم بايد شجاع باشد. اين ملت، ملت شجاع و آزاده‌اي است؛ ملتي است که تهديد قدرتهاي متکبّر جهاني او را به عقب نمي‌نشاند؛ بنابراين نماينده‌ي او هم بايد شجاع باشد و نترسد؛ شجاعت در مقابل دشمن، شجاعت در مقابل باطل، شجاعت در پذيرش حرف حق.
بيانات در خطبه‌هاي نماز جمعه تهران، 24/11/82.
نماينده بايد وجدان سياسي داشته باشد
نماينده بايد احساس دلسوزي و وجدان سياسي داشته باشد. علاوه بر همه‌ي اين‌ها - و شايد بتوانم عرض کنم مهم‌تر از همه‌ي اين‌ها - اين است که متدين باشد. نماينده‌ي متدين است که براي مردم کار مي‌کند. نيتش را خدا مي‌کند؛ مردم فهميدند، فهميدند؛ نفهميدند، نفهميدند. آن کس که بخواهد کار نکرده‌اي را به رخ مردم بکشد، متدين نيست. نمايندهاي که متدين است، براي مردم کار مي‌کند، جان مي‌کند، نفس مي‌زند، در تنظيم قوانين، در حفظ اکثريت مجلس و کميسيون‌ها و براي حضور در کميسيون‌ها تلاش مي‌کند. کسي فهميد، فهميد؛ نفهميد، نفهميد. اهميت نمي‌دهد. مي‌خواهد کار کند. اين، فايده‌ي تدين نماينده است؛ نماينده‌ي متدين و معتقد به انقلاب، معتقد و پايبند به اصول انقلاب.
بيانات مقام معظم رهبري در خطبه‌هاي نماز جمعه تهران 1/7/71
کارآمدي تنها کافي نيست
انتخابات، يک کار بزرگ و يک اقدام شرعي و يک اقدام خدايي است؛ بگرديد آدمهاي مناسب را براي اين کار مهم پيدا کنيد. آدمِ مناسب چطور آدمي است؟ بايد کارآمد باشد... کارآمدي تنها هم کافي نيست؛ بايد متدين هم باشد. آدم متدين، احتمال خيانتش کم است. آن متدينهايي که يک وقت دچار لغزش مي‌شوند، اوّل تقواي خودشان را از دست مي‌دهند؛ بعد اين لغزش به سراغ آن‌ها مي‌آيد. پس، بايد متدين و باتقوا هم باشند تا بتوانيد براي کارهاي اين کشور به آن‌ها اعتماد کنيد. همچنين بايد در مقابل توپ و تشر اين و آن - خارجي، داخلي، زورگويان، قدرتمداران - شجاع باشد و دل خود را نبازد. کسي که دل خود را در مقابل توپ و تشر باخت، دستش هم براي امضا مي‌لغزد؛ پايش هم براي جلو رفتن مي‌لرزد؛ نمي‌شود به او اعتماد کرد.
بيانات در ديدار اقشار مختلف مردم 13/11/78
صداقت و دلسوزي نماينده را تشخيص دهيد
مجلس شوراي اسلامي، مجلس مردم است. مجلس خان‌ها نيست؛ مجلس آحاد مردم است. نمايندهاي که انتخاب ميشود، بايد دلسوز مردم باشد، صادق باشد، صميمي باشد و بخواهد براي مردم کار کند. بعضي تظاهر به کار مي‌کنند، اما کار نمي‌کنند. اين، به درد نمي‌خورد. بايد براي مردم کار کرد. صداقت و دلسوزي نمايندهاي را که مي‌خواهيد انتخاب کنيد، تشخيص دهيد و بعد او را برگزينيد.
بيانات مقام معظم رهبري در خطبه‌هاي نماز جمعه تهران 1/7/71
نماينده بايد اولويت‌ها را بفهمد
نماينده بايد داراي فهم و درک سياسي باشد و مسائل کشور را بفهمد؛ هم مسائل خارجي و توطئه‌هاي دشمنان را و هم مسائل داخلي و نيازهاي مردم و اولويتهاي کشور را. اين‌طور نباشد که بدون رعايت اولويت‌ها، مسأله‌اي را مطرح کنند، شعاري بدهند و براي ملت و دولت مشکل درست کنند.
بيانات مقام معظم رهبري در خطبه هاي نماز جمعه تهران 1/7/71
براي مسؤول عقيده و اخلاق مسأله‌ي شخصي نيست!
در نظام جمهوري اسلامي غير از دانايي و کفايت سياسي، کفايت اخلاقي و اعتقادي هم لازم است. افرادي نگويند که اخلاق و عقيده مسأله‌ي شخصي انسانهاست. بله، اخلاق و عقيده مسأله‌ي شخصي انسانهاست؛ اما نه براي مسؤول. من اگر در جايگاه مسؤوليت قرار گرفتم و اخلاق زشتي داشتم؛ فهم بدي از مسائل جامعه داشتم و معتقد بودم که بايد جيب خودم را پُر کنم، نمي‌توانم به مردم بگويم اين عقيده و اخلاق شخصي من است و اخلاق و عقيده ربطي به کسي ندارد! براي يک مسؤول عقيده و اخلاق مسأله‌ي شخصي نيست؛ مسأله‌اي اجتماعي و عمومي است؛ حاکم شدن بر سرنوشت مردم است. آن کسي که به مجلس مي‌رود، يا به هر مسؤوليت ديگري در نظام جمهوري اسلامي مي‌رسد، اگر فاسد، بيگانه‌پرست و در خدمت منافع طبقات برخوردار جامعه بود، ديگر نمي‌تواند نقشي را که ملت و طبقات محروم مي‌خواهند، ايفا کند. اگر آن شخص انسان معامله‌گر، رشوه و توصيه‌پذير و مرعوبي بود؛ در مقابل تشرِ تبليغات و سياستهاي خارجي جا زد، ديگر نمي‌تواند مورد اعتماد مردم قرار گيرد و برود آن‌جا بنشيند و تکليف ملک و ملت را معين کند. اين شخص غير از کفايت ذاتي و دانايي ذاتي، به شجاعت اخلاقي، تقواي ديني و سياسي و عقيده‌ي درست هم احتياج دارد.
بيانات در ديدار اساتيد و دانشجويان قزوين 26/9/72
تملق‌گوي استکبار مجلس را خراب مي‌کند
اگر نمايندهاي بي‌علاقه به انقلاب و کشور و بي‌اعتقاد به قانون اساسي به مجلس راه پيدا کند که مصالح اين کشور برايش مهم نباشد؛ دشمنيهاي استکبار جهاني را نفهمد، دلش بخواهد که از استکبار جهاني تملّق بگويد و در روزنامه‌ها و مجلّات وابسته به صهيونيست‌ها اسمش را درشت بنويسند و بگويند فلاني با سياست نظام جمهوري اسلامي مخالفت کرد؛ چنين نمايندهاي مجلس را خراب مي‌کند، ملت را خراب مي‌کند، کشور را هم خراب مي‌کند؛ پس به‌درد نمي‌خورد. اگر نمايندهاي بر سرِ کار آيد که قبل از ورود به مجلس، خود را وامدار ديگران کرده و مجبور باشد در مجلس وام آن‌ها را ادا کند؛ نانهايي به قرض گرفته باشد و بخواهد به مجلس که رفت، قرض خود را ادا کند؛ به‌درد نمي‌خورد. اگر نمايندهاي به مجلس برود که از مسائل کشور درک لازم را نداشته باشد؛ فاقد هوشمندي، آگاهي، سواد و معرفت لازم باشد، به‌درد نمي‌خورد. نمايندگي کار مهّمي است.
بيانات مقام معظم رهبري در خطبه هاي نماز جمعه 20/11/74
مراقب آدمهاي اهل سوء استفاده باشيد!
بايد مراقب بود که آدمهاي اهل سوء استفاده و بي‌اعتقاد به رسالت انقلابي و مسؤوليت نمايندگي و کساني که مي‌خواهند وارد مجلس شوند فقط براي اينکه سوء استفاده‌اي بکنند يا خداي نکرده خرابکاري‌اي انجام دهند، وارد مجلس نشوند...
توجه به چيزهاي کم‌اهميت، تنگ‌نظري و دقّتهاي بيخودي را بايد کنار گذاشت. اساس قضيه همان چيزهايي است که واقعاً همه را مي‌ترساند: آدم پول پرستي؛ آدم پيشکرده‌ي خوانين و اشرار منطقه‌اي، از فقد يا ضعف نظارت استفاده کند و وارد مجلس شود و بعد بخواهد براي آن‌گونه افراد کار و تلاش کند.
بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار اعضاي هيأت نظارت بر انتخابات شوراي نگهبان 14/11/74
نماينده بايد طرفدار ضعفا باشد
نماينده بايد شجاع و باشرف و امين و طرفدار ضعفا و قشر ضعيف باشد. قانون بايد بتواند از حقوق ضعفا دفاع کند، والاّ قانوني که پولداران را پولدار‌تر کند، قانون مملکت اسلامي نيست. قانون بايد بتواند گره‌ها را باز کند و به دردِ دل قشرهاي محروم برسد.
بيانات در ديدار اقشار مختلف مردم 13/11/78
نامزد‌ها به مراکز قدرت و ثروت متصل نباشند
اگر چنانچه نامزد‌ها به مراکز ثروت و قدرت متصل شوند، کار خراب ميشود؛ همچنان که امروز در به‌اصطلاح دموکراسي‌هاي دنيا، در آمريکا و غير آمريکا اين رسم هست؛ کمپاني‌ها و پولدار‌ها به نامزد انتخابات در رياست جمهوري يا در انتخابات کنگره پول مي‌دهند، ولي او در مقابل آن‌ها متعهد است. آن رئيس جمهوري که با پول دستگاههاي گوناگون و مراکز ثروت سر کار بيايد، در مقابل آن‌ها متعهد است. آن نماينده‌ي مجلسي که با پول فلان شرکت و فلان کمپاني و فلان ارباب و فلان پولدار توي مجلس بيايد، مجبور است آنجائي که آن‌ها لازم مي‌دانند، قانون جعل کند، قانون بردارد، توسعه و تضييق در قانون بکند. اين نماينده به درد مردم نمي‌خورد. نه بايد به مراکز ثروتهاي شخصي متصل بود، و نه به طريق اولي به ثروتهاي عمومي. کسي بيايد از پول بيت‌المال مصرف کند، براي اينکه به وکالت مجلس برسد؛ اين دو برابر اشکال دارد، اشکال مضاعف دارد. اين‌ها را بايد مردم مراقب باشند.
بيانات در ديدار مردم قم به مناسبت سالروز ۱۹ دي 19/10/90
نماينده بايد طرفدار حقوق محرومين باشد
بايد ما هوشيار باشيم؛ آحاد ملت بايد هوشيار باشند. نماينده‌ي متدين، امين، طرفدار عدالت، مخالف با فساد، طرفدار حقوق محرومين، پايبند به مباني اسلام و ارزشهاي اسلامي و خط امام؛ يک چنين نمايندهاي را بفرستند مجلس؛ آنوقت مجلس مقتدر خواهد شد، عزتمند خواهد شد. تشخيص اين براي همه البته آسان نيست، ولي بايد تحقيق کرد، بايد به آدمهاي مطلع، آدمهاي خبره، آدمهاي مطمئن مراجعه کرد.
بيانات در ديدار اقشار مختلف مردم 22/12/86
نماينده بايد خود را سپر بلاي ملت کند
آدمهايي را انتخاب بکنند که وقتي رفت در آن مسند نشست - حالا آن مسند هرچه باشد؛ چه مسند عضويت در مجلس خبرگان باشد يا در مجلس شوراي اسلامي باشد يا رياست جمهوري باشد- خودش را سپر بلاي مشکلات کشور قرار بدهد، فاني در خدمات و مصالح و منافع عمومي مردم باشد، کشور را به دشمن نفروشد، مصالح کشور را براي رودربايستي با اين و آن زير پا نگذارد؛ بايد اين را انتخاب کنند. اين ميشود يک انتخابات خوب.
بيانات در ديدار دست‌‌اندرکاران انتخابات 30/10/94