شانزدهمین اجلاس اکو در حالی در تاجیکستان برگزار شد که تمرکز اغلب کشورهای منطقه بر موضوع فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی بود. با این وجود در این اجلاس تاکید ویژه‌ای بر کریدور شرق - غرب شد. این موضوع حتی در اظهارات سران کشورهای مختلف حاضر در این اجلاس مشهود بود.
معرفی سازمان
سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در ابتدا با مشارکت سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان بر اساس معاهده ازمیر و با هدف اعتلای سطح زندگی اقتصادی مردم منطقه در 1984 تاسیس گردید.
افغانستان،تاجیکستان،آذربایجان،ازبکستان،ترکمنستان،قزاقستان،قرقیزستان در 1992 به این سازمان ملحق شدند. از جمله اهداف دیگر سازمان گسترش تجارت درون منطقه ای و فرا منطقه ای و همچنین تلاش در جهت ادغام تجارت کشورهای منطقه با تجارت جهانی است. اداره امور اکو در وزارت امور خارجه به منظور ارتقای سطح همکاری ها بین کشورهای عضو شکل گرفت. در این رابطه اداره اکو با وزارتخانه ها و سازمان های داخلی و خارجی مرتبط همکاری می کند. در واقع این اداره مسوولیت هماهنگی بین نهادهای داخلی با دبیرخانه و طرفهای ذیربط در سایر کشورهای عضو را بر عهده دارد.
اهداف سازمان اکو
ارتقای شرایط برای توسعه اقتصادی پایدار و افزایش سطح زندگی و رفاه مردم.
گسترش تجارت درون منطقه ای و فرامنطقه ای و حذف موانع تجار
تلاش در جهت ادغام تجارت کشورهای منطقه با تجارت جهانی و ارتقائ همکاری های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فنی و علمی.
توسعه زیربناهای حمل و نقل و ارتباطات.
توسعه همگرایی بخش دولتی و خصوصی با تاکید بر آزادسازی اقتصادی.
تدوین برنامه مشترک جهت توسعه منابع انسانی و بهره برداری از منابع طبیعی.
تشکیلات
نشست سران که هر دو سال یکبار جهت اتخاذ رهنمودهای کلی برگزار می گردد.
شورای وزیران که بالاترین رکن تصمیم گیری و سیاستگذاری سازمان است و سالی یکبار تشکیل جلسه می دهد.
شورای نمایندگان دائم بازوی اجرایی شورای وزیران است و هر ماه در سطح سفرا در تهران تشکیل جلسه می دهد.
شورای برنامه ریزی منطقه ای سالی یکبار در سطح روسای سازمان های برنامه ریزی کشورهای عضو تشکیل جلسه می دهد و وظایفی از قبیل تدوین برنامه های عملی برای تحقق اهداف سازمان، بررسی برنامه های گذشته و پیشنهاد تشکیل نهادهای منطقه ای را به عهده دارد.
دبیرخانه اکو
مقر دبیرخانه سازمان در تهران است. دبیرخانه مسوول هماهنگی و نظارت بر اجرای فعالیت های اکو و کمک به برگزاری نشست ها می باشد. دبیرخانه متشکل از دبیرکل، معاونین، مدیران و کارکنان است. شورای وزیران از میان نامزدهای انتخاب شده از سوی کشورهای عضو دبیرکل را برای یک مدت سه ساله غیر قابل تمدید انتخاب می نماید. دبیرکل بالاترین مقام اجرایی سازمان میباشد.
در شانزدهمین اجلاس اکو در تاجیکستان حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی گفت: مهم‌ترین موضوعات مطرح در این اجلاس مساله ترانزیت، تسهیل تجارت و بویژه تجارت درون‌منطقه‌ای، تسهیل امور گمرکی، مساله قابل توجه محیط زیست، توجه به علم و فناوری‌های نوین و گردشگری بود. اعضا درباره مسائل مطرح شده نظرات متفاوتی داشتند اما تقریبا همه اعضا درباره مزیت‌های مسیر ترانزیتی ایران در اتصال شرق و غرب و شمال و جنوب و محوریت و اهمیت نقش تنظیم‌گری ایران در این زمینه اتفاق‌نظر داشتند.
* کریدوری با راهبری ایران
صدر جپاروف، رئیس‌جمهوری قرقیزستان در سخنان خود، همگرایی بر پایه منافع اقتصادی مشترک را عنصر کلیدی در آینده این سازمان برشمرد و حوزه‌های تجارت، حملونقل، لجستیک، امنیت انرژی و اطلاعات و فناوری ارتباطات را برای موفقیت اکو مهم ارزیابی کرد و خواستار همکاری اعضا در این محورها شد.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری باکو نیز در شانزدهمین اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی، با بیان اینکه ساخت بخش مربوط به آذربایجان در کریدور شمال - جنوب و کریدور شرقی - غربی کامل شده است، گفت: در حال حاضر، در حال کار روی توسعه ظرفیت‌های حمل بار در بخش ریلی این دو کریدور هستیم.
وی با بیان اینکه تمام زیرساخت‌های ترانزیتی و لجستیکی آذربایجان در دسترس اعضای اکو قرار دارد، تصریح کرد که کشورش در ۲۰ سال گذشته، میلیاردها دلار در بخش زیرساخت‌های حملونقل سرمایه‌گذاری کرده است.
به گفته علی‌اف، کریدور ۷ هزار و ۲۰۰ کیلومتری بین‌المللی شمال - جنوب، هند را از طریق بنادر چابهار و بندرعباس ایران به روسیه و فنلاند متصل می‌کند. شاخه غربی این کریدور از خاک جمهوری باکو عبور می‌کند. بخشی از کریدور میانی شرق به غرب نیز از جمهوری آذربایجان عبور کرده و این کشور را از طریق ارمنستان یا گرجستان به ترکیه متصل می‌سازد.
* تأکید ازبکستان بر استفاده از کریدور ایران
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان هم که میزبان این دوره اجلاس اکو بود، از اعضای سازمان همکاری‌های اقتصادی خواست به توسعه کریدور ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه کمک کنند. وی در این باره تصریح کرد: بیشتر اعضای اکو دسترسی مستقیم به دریا نداشته و کشورهای محصور هستند. به طور همزمان، استفاده کامل از ظرفیت کریدورهای حملونقل بین‌قاره‌ای که ما را به بازارهای کلیدی در منطقه آسیا و اقیانوسیه، آسیای جنوبی، خاورمیانه و اروپا متصل یا از سرزمین‌های ما عبور می‌کند، بسیار مهم است.
میرضیایف خاطرنشان کرد: در آینده، راه‌اندازی راه چندمنظوره چین، قرقیزستان و ازبکستان و همین‌طور کریدور ترانس افغان به نفع تمام کشورهای عضو اکو خواهد بود.
* موقعیت جغرافیایی برجسته ایران
کشورمان از موقعیت جغرافیایی برجسته‌ای برخوردار است و امنیت بالا در کنار تنوع مسیرهای دریایی، زمینی و هوایی در کنار موقعیت استراتژیک منطقه‌ای باعث شده که نگاه بسیاری از کشورهای شرقی و غربی را به خود جلب کند و این همان نکته‌ای است که در سخنرانی سران کشورهای عضو اکو هم مورد تاکید قرار گرفت.
برنامه دولت سیزدهم در توسعه روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه، باعث شده تا برخی موانع در این مسیر برطرف شود و ایران بار دیگر در منطقه غرب مرکز آسیا، مورد توجه تجار و سرمایه‌گذاران کشورهای مختلف قرار بگیرد. پیوستن ایران به سازمان شانگهای و اتحادیه اقتصادی «اوراسیا» هم فرصت‌های بی‌نظیری را در اختیار طرف‌ها قرار داده و ایران مصمم است تمام موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برطرف کند.
دسترسی به آب‌های آزاد و قرار گرفتن در مسیر ترانزیت کالا، یکی از مهم‌ترین پارامترهای توسعه اقتصادی است؛ چه بسا کشورهایی که به سبب قرار گرفتن در مسیر تبادلات تجاری، توانستند رشد خوبی داشته باشند و از سوی دیگر کشورهایی که محصور در خشکی هستند و دسترسی به آب‌های آزاد ندارند، با مشکلات عدیده‌ای برای پیوستن به جریان تجارت جهانی مواجه هستند.
با توجه به اینکه طی دهه‌های اخیر به دلیل ضعف سازماندهی سیاسی فضا و مشکلات مدیریتی در دولت قبل، توسعه کریدورها انجام نشد، این دولت اهتمام خود را برای توسعه کریدورها به کار گرفت و این امر از نگاهش مغفول نماند و سرانجام نتایج تلاش‌ها و اقدامات دولت رئیسی در این زمینه به ثمر نشست. با این تفاسیر، توسعه کریدورهای منطقه‌ای که در دستور کار اجلاس اکو قرار گرفت، یکی از مهم‌ترین محورهایی است که زمینه را برای تحقق اهداف اقتصادی تعریف‌شده کشورهای عضو فراهم خواهد کرد.
* گسترش دیپلماسی اقتصادی با توسعه کریدورها
توسعه کریدورها افزون بر ارتقای جایگاه کشور از منظر اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی، می‌تواند دیپلماسی اقتصادی ایران را نیز گسترش دهد، زیرا کریدورهای حمل‌ونقلی و ترانزیتی شریان‌های حیاتی در کالبد اقتصاد هستند و توسعه اقتصادی با وجود این کریدورها همبستگی دارد. در دنیای مدرن، کریدورها و زیرساخت‌های حملونقل از جمله مهم‌ترین پیش‌نیازهای پیشرفت تلقی می‌شوند و در ایران نیز بر اهمیت توسعه این شریان‌ها تاکید فراوان شده است.
ایران از دیرباز، مسیر عبور و اتصال شرق و غرب جهان بوده و به همین دلیل، راه‌های فراوانی در کشور از سمت شرق به سمت غرب گسترده شده که از لحاظ تاریخی می‌توان به «جاده ابریشم» به عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای بین‌المللی ایران اشاره کرد.
راهگذر شمال به جنوب که راهگذر راهبردی و مهمی برای کشورهای در مسیر این کریدور یعنی روسیه، ایران، آذربایجان و هند و همچنین کشورهای حاشیه این راهگذر به شمار می‌رود، می‌تواند در بهره‌مندی کشورها از اثرات مثبت این کریدور نقش ایفا کند. تکمیل این کریدور و بهره‌مندی از آن در کنار درآمدهای مختلفی که در کشور وجود دارد، می‌تواند درآمد خوبی از حق ترانزیت را نصیب جمهوری اسلامی ایران کند.
* تکمیل زنجیره کریدوری؛ از اولویت‌های اصلی دولت
سال‌های سال است که درباره تکمیل کریدورها صحبت می‌شود اما تا پیش از این، هیچ دولتی نتوانست گام عملی در این زمینه بردارد اما به گفته مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی، تکمیل زنجیره کریدوری از تأکیدات اصلی رئیس‌جمهور است و در عین حال تکمیل کریدورهای شمال- جنوب کشور از مهم‌ترین اولویت‌های توسعه شبکه حمل‌ونقلی به شمار می‌رود.
البته نبود خط ریلی در مسیر رشت – آستارا یکی از حلقه‌های مفقوده کریدور شمال – جنوب محسوب می‌شود که دولت سیزدهم در تلاش برای راه‌اندازی آن در قراردادهایی با روسیه است. در عین حال برای فعال‌سازی همه ظرفیت‌های کریدور شمال – جنوب، کشور نیازمند تقویت شبکه حملونقل در دریای خزر، از طریق ایجاد ارتباط بیشتر با بنادر روسیه و سایر کشورهای این حوزه است.
* کسب درآمد ۲۰ میلیارد دلاری با توسعه کریدورها
برخی همسایگان ایران مانند قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و افغانستان محصور در خشکی هستند و برای رسیدن به دریا، باید از طریق ایران کالاهای خود را حمل کنند. بهره‌مندی ایران از کریدورها از جمله کریدور شمال- جنوب، از این منظر بسیار حائز اهمیت است. این کریدور می‌تواند دیپلماسی سیاسی ــ اقتصادی ایران در قفقاز را بیش از پیش فعال و نقش‌آفرین کند. تکمیل کریدور شمال - جنوب علاوه بر توسعه ترانزیت بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های سرزمینی، یک منبع درآمد پایدار برای ایران است.
پیش‌بینی می‌شود با عملیاتی شدن این کریدور، ایران سالانه ۲۰ میلیارد دلار درآمد از این مسیر ترانزیتی کسب کند که می‌تواند تا حدی وابستگی کشور به درآمدهای نفتی را کاهش دهد. ظرفیت ترانزیت کریدور شمال - جنوب، ۳۰ میلیون تن در سال است اما در حال حاضر ایران از 2 میلیون تن این ظرفیت بهره می‌برد.
* توسعه جایگاه ایران در کریدورها چه مزایایی دارد؟
نتایج بازیابی نقش ترانزیتی ایران را در چند مزیت می‌توان تعریف کرد؛ اصلی‌ترین مزیت، کاهش جدی وابستگی ایران به درآمد نفتی است؛ ایجاد و توسعه مسیر ترانزیتی علاوه بر دریافت عواید ترانزیتی از دولت‌های خارجی، مشاغل زیادی را در داخل کشور فعال می‌کند.
از سوی دیگر، گره‌خوردن منافع کشورهای منطقه به منافع ایران است که وزن ژئوپلیتیک ایران در منطقه را رشد می‌دهد؛ این مساله دست ایران را در بازی با قدرت‌های بزرگ جهانی باز خواهد کرد. با توجه به اینکه ایران تلاش می‌کند نظم جدیدی در منطقه جنوب غرب آسیا شکل دهد، بازیابی جایگاه کریدوری ایران، در این بین راهگشا خواهد بود.
ضرورت تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی منطقه اکو با مشارکت بانک توسعه آسیایی، تکمیل حلقه‌های مفقوده ریلی و جاده‌ای و همچنین راه‌های تجاری‌سازی و تقویت کریدورهای منطقه‌ای از جمله اسلام‌آباد – تهران - استانبول، آلماتی – تهران - استانبول و کریدورهای شرقی - غربی برای اتصال چین به اروپا و همچنین مسیرهای دریایی خزر، از دیگر مواردی بود که نمایندگان کشورهای عضو اکو درباره آن به گفت‌وگو پرداختند و تصمیماتی درباره آن اتخاذ شد.
با این تفاسیر، برگ طلایی ایران در کریدورهای بین‌المللی را می‌توان تلاقی کریدورهای شرق به غرب با شمال به جنوب عنوان کرد.
* تفاهمنامه کریدور ازبکستان - ترکمنستان – ایران - ترکیه توسط کشورهای اکو امضا شد
هفته گذشته وزیر راه و شهرسازی از امضای تفاهمنامه دالان (کریدور) ازبکستان – ترکمنستان – ایران - ترکیه در دوازدهمین نشست وزرای حملونقل کشورهای اکو در تاشکند خبر داد. مهرداد بذرپاش در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: به لطف خدا در دوازدهمین نشست وزرای حملونقل اکو در تاشکند تفاهمنامه دالان (کریدور) ازبکستان – ترکمنستان – ایران - ترکیه را نهایی کرده و به امضا رساندیم. وی تاکید کرد: ایران‌راه دسترسی عملیاتی آسیای میانه به غرب و جنوب است. بذرپاش که ریاست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران با کشورهای ازبکستان، ترکمنستان و ترکیه را برعهده دارد، ادامه داد: همچنین فرصت میزبانی برای اجلاس سال آینده را به دست آوردیم.
* تراز تجاری مثبت 1.6 میلیارد دلاری ایران
در همین حال سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران از تجارت ۱۰ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلاری ایران با اعضای اکو از ابتدای امسال تا پایان مهرماه خبر داد.
سیدروح‌الله لطیفی همزمان با سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان و شرکت در اجلاس اکو اظهار داشت: در ۷ ماهه امسال ۱۴ میلیون و ۹۳۹ هزار و ۴۸۳ تن کالا به ارزش ۱۰ میلیارد و ۱۸۹ میلیون و ۹۲۳ هزار و ۱۳ دلار بین ایران و ۹ عضو سازمان اکو تبادل شد که این میزان با رشد ۱۸ درصدی در وزن و 4.5 درصدی در ارزش همراه بوده است.
وی افزود: صادرات ایران به اعضای اکو در این مدت ۱۲ میلیون و ۳۴۵ هزار و ۷۴۳ تن کالای غیرنفتی به ارزش 5 میلیارد و ۸۸۶ میلیون و ۳۴۰ هزار و ۳۴۴ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه، ۲۳ درصد در وزن و 2.5 درصد در ارزش افزایش داشته است و واردات کشورمان نیز با ۲ میلیون و ۵۹۳ هزار و ۷۴۱ تن به ارزش ۴ میلیارد و ۳۰۳ میلیون و ۵۸۲ هزار و ۶۶۹ دلار، رشد 1.2 درصدی در وزن و 7.3 درصدی در ارزش داشته است.
لطیفی خاطرنشان کرد: بر اساس آمارهای رسمی، تراز تجاری کشورمان با ۹ کشور عضو اکو با پیشی گرفتن صادرات به مثبت ۱,۶ میلیارد دلار رسید.