جنگی به قدمت تاریخ

سؤالی که امروز ذهن هر مسلمانی را به خود مشغول کرده، این است که چرا پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) اتفاقات ناگواری میان امت اسلامی رخ داد و چرا مسیر تعیین شده از سوی پیامبر اسلام (ص) درست پیش نرفت؟

تعدادی از اتفاقات هولناک در تاریخ اسلام در حالی به وقوع پیوست که رسول گرامی اسلام (ص) نهی شدیدی درباره آنها داشته است. حال سؤال اینجاست که آن رفتار‌ها و استدلال‌های اشتباه با چه منطقی انجام شد، درحالی که ضد دستورات قرآن و پیامبر اعظم (ص) بودند؟ نمونه‎های فراوانی مانند اشرافی‌گری برخی خلفا، برخورد‌های غیراسلامی با مردم، جنگ‌های گسترده که اصول اسلامی در آن رعایت نمی‌شد، اقدام علیه دانش، مانند آتش زدن کتابخانه‌ها، رفتار غیرصحیح با اسرای جنگی، اختلاف و تفرقه، بی‎اعتنایی به دستورات ائمه (ع)، اکتفا به ظاهر و رها کردن باطن اعمال را میتوان از جمله برخی از این رفتار‌های نادرست دانست.

همه ما با عباراتی مانند جنگ رسانه، جنگ شناختی، جنگ روانی، جنگ روایت‌ها و... آشنا هستیم؛ اما کمتر به زوایای آن آگاهیم. از روزی که اسلام در شبه جزیره عرب رسالت خود را برای نجات بشریت آغاز کرد، جنگ شناختی و جنگ روایت‌ها علیه آموزه‌های گفتاری و رفتاری پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت (ع) آغاز شد. مسلمانان که تا به‌حال با این شرایط مواجه نشده بودند، در این جنگ غالباً شکست می‌خوردند و نمی‌توانستند آن‌گونه که باید به روایت‌ها و شناخت‌های دقیق دست پیدا کنند.

اگر بنا باشد از اشتباه گذشتگان خود درس بگیریم و در اعتلای اسلام ناب محمدی (ص) سهیم باشیم، باید با اصولی آشنا شویم که بتواند ما را در جنگ روایت‌ها به موفقیت و پیروزی برساند. اینجاست که باید پرسید جنگ روایت‌ها و جنگ شناختی چیست؟

جنگ روایت‌ها به‌معنای رقابت بین گروه‌ها و طرف‌های مختلف برای ارائه روایت و تفسیر خاص خود از وقایع و رویداد‌های مهم است. در این جنگ هر طرف تلاش می‌کند روایت خود را به منزله روایت غالب و حقیقی جا بیندازد. در این جنگ، رسانه‌های بزرگ و قدرتمند نقش مهمی دارند. آنها با انتخاب زاویه دید خاص و تأکید بر برخی جزئیات، روایتی را ترویج می‌دهند که منافع خاصی را دنبال می‌کند. برای آگاهی از جنگ روایت‌ها در رسانه‌ها می‌توانیم چند نکته را در نظر بگیریم:

۱- تنوع منابع خبری را افزایش دهیم. به‌جای اتکا به یک رسانه خاص، سعی کنیم اخبار را از منابع گوناگون دنبال کنیم تا بتوانیم دیدگاه‌های متفاوت را مشاهده کنیم؛

۲- به‌دنبال تحلیل‌های عمیق‌تر و کارشناسی‌تر باشیم. گاهی رسانه‌ها صرفاً خبر‌ها را بازتاب می‌دهند، اما تحلیل‌های کارشناسی می‌تواند به ما کمک کند تا پشت پرده رویداد‌ها را بهتر درک کنیم؛

۳- به سوگیری‌های رسانه‌ها توجه داشته باشیم. هر رسانه‌ای ممکن است به دلایل سیاسی، اقتصادی یا ایدئولوژیک، به نوعی جهت‌گیری داشته باشد. تلاش کنیم این سوگیری‌ها را شناسایی کنیم؛

۴- به‌دنبال منابع اطلاعاتی معتبر و مستقل باشیم. گاهی رسانه‌ها ممکن است اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده منتشر کنند. تلاش کنیم اخبار را از منابع معتبر و مستقل دنبال کنیم؛
۵- به تفاوت‌های اعتقادی، فرهنگی و سیاسی در پوشش خبری توجه داشته باشیم. رسانه‌های مختلف ممکن است به‌دلیل تفاوت‌های فرهنگی و سیاسی، از یک رویداد واحد، روایت‌های متفاوتی ارائه دهند.

بی‎تردید، هر رسانه‎ای سوگیری خاص خود را دارد. برای شناسایی سوگیری‌های رسانه‌ای باید به اینکه هر رسانه‌ای، بازتاب‌دهنده جهان‌بینی و فرهنگ خاصِ چه افراد یا گروه‌هایی است آگاه باشیم. بنابراین، همیشه باید به این نکته توجه داشت که حقیقت واقعی ممکن است پیچیده‌تر از آن چیزی باشد که در یک چارچوب خاص به ما ارائه می‌شود. ما باید برای داشتن ذهن سنجش‌گر و پرسش‌گر تلاش کنیم و در برخورد با خبر‌ها و اطلاعات رسانه‌ای، به‌جای پذیرش خبر‌ها به‌صورت کامل، به دنبال شواهد و منابع دیگر برای تکمیل و تأیید آنها باشیم. یکی از بهترین راه‌های شناخت سوگیری‌ها، سنجش و بررسی اخبار رسانه‌ها و حتی سخنانی است که در مدت زمان مشخصی، از یک یا چند کارشناس می‌شنویم. در این نوع بررسی به راحتی می‌توانیم سوگیری رسانه‌ها، افراد، کارشناسان و حتی کتاب‌های تاریخی را کشف کنیم.

موضوع جنگ روایت‌ها در اسلام نیز از همین الگو‌ها پیروی می‌کنند و می‌توانند در شناخت دقیق دلایل یک اتفاق به ما کمک کنند. آنچه برای کارشناسان تاریخی هم می‌تواند به‌عنوان یک روش مطرح باشد، بررسی نقل قول‌ها در زمان‌های مختلف است. مسلمانان در هر دوره‌ای با این مشکلات مواجه بودند. دشمنان می‌خواستند آنان را در فهم و اطلاع از روایت صحیح به انحراف بکشانند و روایت خود را به‌عنوان روایت صحیح غالب کنند. بسیاری از تردیدها، دوگانگی‌ها و بلاتکلیفی‌های مسلمانان در رفتار‌های فاجعه‎آمیز و غیرانسانی دشمنان دین خدا با مسلمانان فلسطین و لبنان برخاسته از شکست در همین جنگ روایت‌هاست. در صدر اسلام دستورات و فرامین پیامبر اسلام (ص) مورد هجمه روایت‌گران جعلی قرار گرفت و اساس دین در مسیر ناهموار افتاد و مسلمانان را دچار اختلاف و تفرقه کرد تا امروز که عدم اتحاد آنان و عدم شناخت‌شان از دشمن، مسلمانان را دچار بلا‌های خانمان‌سوزی کرده است. در جنگ روایت‌ها نباید از نقش «نفوذ» نیز غافل شد. کار نفوذی‌ها ایجاد روایت‌هایی است که می‌تواند سال‌های سال یک امت را دچار اختلاف و مشکلات فراوان کند.