آنطور که سخنگوی ستاد انتخابات در پایان کار شمارش آرای یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی گفته، هشتم خرداد سال ۹۹ روزی است که مجلس جدید آغاز به کار خواهد کرد و پایان پرونده انتخابات خواهد بود.
فصل دهم قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی تمهید مقدمات، تشکیل و افتتاح مجلس شورای اسلامی را تعیین کرده و مشخص می‌کند که پس از این سیر قانونی تشکیل مجلس جدید به چه شکل خواهد بود.
* مرحله اول؛ صدور اعتبارنامه‌ها
بر اساس یکی از مواد این فصل، فرمانداران و بخشداران مرکز حوزۀ انتخابیه موظف‌اند پس از اعلام ستاد انتخابات کشور مبنی‌بر صدور اعتبارنامۀ منتخبین، حداکثر ظرف 48 ساعت نسبت‌به صدور اعتبارنامه‌های نمایندگان مجلس شورای اسلامی حوزۀ انتخابیه اقدام و یک نسخه از آن را به منتخب یا نمایندۀ وی که کتباً معرفی میشود و برای دریافت آن به فرمانداری یا بخشداری مرکز حوزۀ انتخابیه مراجعه نموده، تحویل نمایند.
بر این اساس پس از آنکه اعتبارنامه‌های دو سوم مجموع نمایندگان مجلس شورای اسلامی واصل شد، اداره‌کل قوانین مجلس شورای اسلامی مراتب را به‌منظور فراهم‌نمودن مقدمات افتتاح مجلس شورای اسلامی به استحضار وزیرکشور می‌رساند.
وزیرکشور پس از فراهم‌نمودن مقدمات افتتاح مجلس از نمایندگان منتخب دعوت مینماید تا در تهران حضور یابند. نمایندگان منتخب موظف‌اند ظرف پنج روز از تاریخ دعوت وزیرکشور خود را به اداره‌کل قوانین مجلس شورای اسلامی معرفی نمایند.
بر اساس ماده دیگری از این قانون وزیرکشور موظف است در جلسۀ افتتاحیۀ مجلس شورای اسلامی گزارش انتخابات را به مجلس شورای اسلامی تقدیم کند.
* برگزاری جلسه افتتاحیه و قرائت سوگند
بعد از این مقدمات جلسه افتتاحیه با حضور منتخبان مردم در یازدهمین محل مجلس شورای اسلامی ایران محل تشکیل میشود؛ 197 تن از منتخبان مردم برای حضور در مجلس یازدهم انتخاب شدند که با توجه به فوت دو نماینده منتخب؛ افتتاحیه با حضور 195 منتخب مردم برگزار می شود. یادآوری میشود که انتخابات در 11 حوزه انتخابیه به مرحله دوم کشیده شده است.
البته حضور تمام این افراد هم ضروری نیست بر اساس آئین نامه داخلی مجلس، نخستین جلسه هر دوره مجلس شورای اسلامی طبق اصل (65) قانون اساسی با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان‌رسمیت می‌یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شوری تلاوت میشود.
پس از قرائت پیام مقام معظم رهبری مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت‌امام خمینی (ره) و شهیدان انقلاب اسلامی و ادای احترام وتجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.
آیین نامه داخلی مجلس می‌گوید: نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسی سوگند یاد می‌کنند. متن سوگند نامه توسط رئیس قرائت میشود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می‌کنند. نمایندگان اقلیت‌های دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانی که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمی که حضور پیدا می‌کنند سوگند را به جا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.
* قرعه کشی برای تعیین جایگاه نمایندگان
بعد از طی این مرحله جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین میشود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد.قرعه‌کشی هر شش ماه یک مرتبه تجدید میشود. نمایندگانی که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده‌اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت.
در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضای شورای نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز‌طبق این آیین‌نامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ وجه مجاز به
نشستن در صندلی نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نیستند.
* تشکیل هیات رئیسه سنی
مدیریت جلسه افتتاحیه بر عهده هیأت‌های رئیسه سنی مجلس است که از سوی اداره کل قوانین مجلس اعلام میشود. مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به‌عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به‌عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت‌منشی معین می‌شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار می‌گیرند. درصورت تساوی سن، هیأت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ترین و جوانترین‌نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
وظایف هیأت رئیسه سنی، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، اقتراع شعب و اجرای انتخابات هیأت رئیسه موقت است. انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنی مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به‌جز اینکه اکثریت نسبی در انتخاب رئیس کافی خواهد بود.
* هیأت رئیسه موقت
هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم مراسم تحلیف را به جای خواهد آورد. وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجرای انتخابات هیأت رئیسه دائم و‌تمشیت امور اداری مجلس است.
* تشکیل شعب
پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می‌شوند و افراد باقیمانده به‌ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده می‌شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می‌کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می‌شوند.
هر شعبه دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک مخبر و دو منشی خواهد بود که جداگانه با رأی مخفی با ورقه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل‌اعضاء شعبه، انتخاب می‌شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طی گزارشی به‌وسیله مخبر به اطلاع مجلس می‌رسد. مناط اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء‌می‌باشد و تصمیمات شعب، به‌جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
1- رسیدگی به اعتبارنامه‌ها.
2- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق.
3- تعیین اعضای کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس.
4- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضویت در کمیسیون‌های تخصصی مجلس.
هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت‌رئیسه مجلس کنند.
* بررسی اعتبارنامه‌ها در شعب
هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه‌های ارجاعی به شعب را تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه نماینده‌ای به هر یک از اعتبارنامه‌ها معترض باشد، حداکثر ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست فوق‌الذکر اعتراض خود را کتبا به شعبه مربوطه تقدیم می‌دارد. شعبه‌موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسی هر اعتبارنامه از معترضین جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.
درصورت عدم حضور معترض یا معترضین در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنی را نخواهند داشت مگر آنکه عدم حضور آنان به‌تشخیص هیأت رئیسه با عذر موجه بوده باشد و همچنین در صورتی که شعبه در موعد مقرر از معترض یا معترضین دعوت به عمل نیاورد، آنان‌می‌توانند در جلسه علنی اعتراض نمایند.
* رسیدگی به اعتبارنامه نمایندگان
شعب به موجب جدول حوزه‌های انتخابی مجلس شورای اسلامی که براساس حروف الفبا از طرف اداره کل قوانین مجلس با نظارت‌هیأت رئیسه تنظیم و توزیع میشود، رسیدگی به اعتبارنامه‌ها را شروع و نسبت به مدارکی که در شورای نگهبان مورد رسیدگی قرار نگرفته و یا پس از رسیدگی شورای نگهبان به دست آمده است اتخاذ تصمیم خواهد کرد و گزارش تصویب یا رد آن را از طریق هیأت رئیسه به مجلس تقدیم می‌دارند.
هر‌شعبه برای تسریع در کار می‌تواند یک یا چند شعبه فرعی تعیین کند که اعضای آن با قید قرعه از بین منتخبین آن شعبه تعیین می‌شوند، ولی رسیدگی‌نهایی در شعبه اصلی به عمل می‌آید و گزارش آن توسط مخبر شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و درصورت غیبت مخبر و همچنین در صورتی که مخبر شعبه در جلسه باشد، لیکن نخواهد درباره اعتبارنامه صحبت کند به ترتیب یکی از دو نایب رئیس یا منشیان وظیفه او را انجام‌خواهد داد.
* روند تصویب اعتبارنامه از شعب تا صحن
هیچ شعبه‌ای نمی‌تواند تقدیم گزارش خود را بیش از دوازده روز از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. درصورتی که تأخیر به حکم‌ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیأت رئیسه علت را موجه‌دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیراین صورت به شعبه بعد ارجاع مینماید که ظرف ده روز پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه‌ها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت میشود. در صورتی که گزارش شعبه مبنی‌بر رد‌اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضین بر اعتراض خود باقی باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهدشد. در غیر این صورت اعتبارنامه مصوب تلقی گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام می‌کند.
کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر پانزده روز به دلائل و توضیحات کتبی شعب و معترضین (که باید ظرف پنج روز از تاریخ ارجاع‌اعتبارنامه به کمیسیون، به آن کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگی می‌کند و پس از استماع و بررسی توضیحات شفاهی معترضین و مدافعات کتبی یا‌حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می‌دارد.
در صورت عدم حضور عمدی نماینده مورد اعتراض در کمیسیون و یا عدم ارسال مدافعات کتبی کمیسیون می‌تواند بدون استماع مدافعات وی نظر‌خود را به مجلس ارسال دارد.
چنانچه اعتبارنامه نماینده‌ای از طرف شعبه یا نماینده‌ای مورد اعتراض قرار گرفته و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون‌مذکور در مجلس قرائت میشود. اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنی بر رد اعتبارنامه باشد مخبر کمیسیون ادله رد اعتبارنامه را توضیح می‌دهد. درصورتی که گزارش مبنی بر تأیید صحت اعتبارنامه باشد و یا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتدا مخبر شعبه معترض، ادله رد اعتبارنامه را
توضیح می‌دهد‌و نماینده معترض حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت می‌کند و در صورتی که معترضان متعدد باشند حداکثر تا سه نفر با توافق بقیه و در صورت عدم توافق با قید قرعه انتخاب می‌شوند و هریک حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت می‌کنند.
نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش‌مورد اعتراض قرار گرفته به مدت دو برابر وقت مخالفین می‌تواند صحبت کند و می‌تواند قسمتی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار نماید.
چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وی برای دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه‌حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأی‌گیری میشود.
در صورتی که نماینده یا نمایندگان معترض به دلائل موجه در جلسه حضور نداشته باشند می‌توانند بااطلاع قبلی هیأت رئیسه، دلائل‌اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگری تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.
* کمیسیون تحقیق چه می‌کند؟
اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نماینده‌ای که اعتبارنامه‌اش مورد اعتراض واقع گردیده، می‌تواند‌طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از مجلس درخواست نماید.
همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم می‌توانند‌چنین تقاضایی را از مجلس کنند. هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح کند. پس از استماع توضیح‌کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم می‌گیرد. در صورت موجه بودن علت تاخیر، مجلس می‌تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیراین‌صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح می‌گردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض مخبر شعبه مربوطه دلائل عدم تأیید صحت‌اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان می‌کند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأی‌گیری میشود. اخذ رأی نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفی وبا ورقه مخصوص خواهد بود.
نمایندگانی که هنوز اعتبارنامه آنان به تصویب نرسیده حق دادن رأی به جز در مورد اعتبارنامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه یا کمیسیون تحقیق، هنگام رسیدگی به اعتبارنامه خود را ندارند. درصورتی که از طرف شعبه یا کمیسیون یا با تقاضای خود برای ادای توضیحات دعوت‌شوند، حق رأی نخواهند داشت ولی حق اظهار نظر دارند.