ژانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا شامگاه سه‌شنبه در یک جلسه استماع در کنگره این کشور گفت آمریکا باید منتظر کاهش استفاده از دلار در سطح جهان باشد.
بسیاری از کارشناسان در سطح جهان، سلطه دلار بر مبادلات مالی دنیا را یکی از مهم‌ترین دلایل هژمونی آمریکا بعد از فروپاشی شوروی می‌دانند.
با پدیدار شدن نشانه‌هایی از فروپاشی نظم تک‌قطبی به محوریت آمریکا و حرکت دنیا به سمت نظم چند قطبی، بسیاری از تحلیلگران دلارزدایی را مهم‌ترین عامل تسریع این روند می‌دانند.
در سال‌های گذشته، در بحبوحه تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه برخی کشورها از جمله ایران و روسیه بسیاری از کشورها ضرورت کنار گذاشتن دلار از مبادلات اقتصادی را درک کرده و گام‌هایی در جهت آن برداشته‌اند.
اعتراف به کاهش استفاده از دلار
یک نماینده کنگره در جلسه استماع کمیته امور مالی مجلس نمایندگان از ژانت یلن پرسید: «آیا این واقعیت نیست که استفاده از دلار طی این سال‌ها در برابر ارزهای رقیب کمتر شده و تضعیف شده است؟»
وزیر خزانه‌داری آمریکا در پاسخ گفت: «ذخیره دیگر دارایی‌ها توسط کشورها افزایش پیدا کرده است اما این چیزی است که در یک دنیای رو گسترش مورد انتظار است و کشورها تمایل دارند [ارزهای ذخیره‌ای خود را] متنوع‌سازی کنند.»
نماینده کنگره اظهارات یلن را قطع کرد و پرسید: «پس طبق چیزی که شما می‌گویید باید منتظر کاهش استفاده از دلار باشیم؟»
وی در پاسخ گفت: «باید منتظر باشیم با گذشت زمان به تدریج سهم دارایی‌های دیگر در ذخایر ارزی کشورها افزایش پیدا کند. این یک تمایل طبیعی برای متنوع‌سازی [دارایی‌های ارزی] است.»
ژانت یلن با وجود این در ادامه اظهاراتش تصریح کرد که دلار هنوز هم با فاصله زیاد «ارز ذخیره‌ای غالب» در دنیا به شمار می‌رود.
سلاح کردن دلار
ایالات متحده آمریکا از آغاز قرن بیست و یکم از سلطه‌اش بر نظام مالی دنیا جهت جنگ‌افروزی اقتصادی علیه کشورهای مخالف خود استفاده کرده است. دو دانشمند علوم سیاسی آمریکا به نام‌های «ایان برمر» و «کلیف کوپچان» مفهومی به نام «سلاح‌انگاری امور مالی» (Weaponization of Finance) را برای اشاره به سیاست‌های آمریکا در استفاده از نظام‌های مالی به عنوان ابزارهایی برای اعمال دیپلماسی زورمندانه علیه کشورهای مخالف ابداع کرده‌اند.
به باور این دو دانشمند، ایالات متحده آمریکا در سال‌های گذشته به جای توسل به مولفه‌هایِ سنتیِ برتریِ امنیتی خود-شامل ائئلاف‌هایی مانند ناتو و نهادهای چندجانبه مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول- به استفاده از نظام مالی به عنوان سلاح‌هایی برای پیشبرد سیاست خارجی و امنیتی خود رو آورده و از تهدیدِ قطع دسترسی به بازارها و بانک‌های این کشور به عنوان اهرم فشار علیه کشورهای مخالف خود استفاده کرده است.
تحریم‌های سوئیفت، یکی از مصداق‌های سلاح‌انگاری نظام مالی است. ایالات متحده بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ به مرور در قالب سیاست‌هایی به نام «مبارزه با تروریسم» سلطه‌اش بر سامانه سوئیفت را تقویت کرد و اعضای این نهاد را ملزم به رعایت قوانین و سیاست‌های مطلوب واشنگتن کرد. از آن زمان به بعد، ایالات متحده از سلطه‌اش بر سوئیفت به عنوان ابزاری برای تهدید دیگر کشورها استفاده کرده است.
دلار دیگر سلاحی است که در دستان آمریکا قرار گرفته است. از زمانی که دلار آمریکا جای پوند انگلیس را به عنوان ارز ذخیره‌ای در دنیا گرفت هژمونی ایالات متحده و سلطه جهانی‌اش گسترش پیدا کرد. این ارتقاء جایگاه دلار ضمانت می‌کرد که تقاضایی دائمی و قوی برای سرمایه‌های دلارمحور در دنیا وجود خواهد داشت.
اما طی سال‌های اخیر، توسل مفرط آمریکا به تحریم‌ها بدون توجه به اصل حاکمیت مستقل کشورهای دیگر، نشانه‌هایی را پدید آورده مبنی بر اینکه این سلاح دائماً در دستان آمریکا نخواهد بود.
اکنون کارشناسانی در داخل خود آمریکا هشدار می‌دهند که روند فروپاشی نظام تحریم‌ها آغاز شده و در این روند، به ویژه تحریم‌های آمریکا علیه ایران، آن هم به خصوص در دوران ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» اثرگذار بوده است.
اعتراف مهم ژانت یلن
همین موضوع، یعنی اثر تحریم‌ها بر روند دلارزدایی از مبادلات مالی دنیا یکی از سوالات نماینده کنگره آمریکا از ژانت یلن در جلسه استماع کنگره بود.
این نماینده از وزیر خزانه‌داری پرسید: «آیا ما الان باید هنگام اعمال تحریم علیه کشورهای سراسر دنیا نگرانی‌های بیشتری داشته باشیم و این موضوع [احتمال کاهش استفاده از دلار] را در نظر بگیریم و با تدبیر بیشتری عمل کنیم؟ چون ممکن است باعث ایجاد بدبینی در سراسر دنیا شویم و موجب شویم که دیگران دنبال ارزهای دیگر بروند.»
یلن در پاسخ گفت: «این صحت دارد که وقتی ما تحریم اعمال می‌کنیم کشورهایی که هدف این تحریم‌ها هستند انگیزه دارند دنبال ابزارهای دیگری به غیر از دلار برای پیشبرد مبادلات خودشان باشند.»
ایران و تضعیف رژیم تحریم
بسیاری از کارشناسان مسائل تحریمی معتقدند که استفاده مفرط ترامپ از تحریم‌ها علیه ایران و سیاست زورگویانه او در وادار کردن سایر کشورها از جمله متحدانش در اجرای آن تحریم‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد شکاف در رژیم تحریم‌ها بوده است.
«دونالد ترامپ» بعد از به قدرت رسیدن در سال ۲۰۱۶ از تحریم‌ها به نحوی که آشکارا با دولت‌های قبل‌تر از او تفاوت داشت استفاده کرد. موسسه حقوقی «گیبسون دان» که در لس‌آنجلس مستقر است سال ۲۰۲۱ گزارش داد که طبق داده‌های گردآوری‌شده توسط این موسسه، دولت ترامپ در دوران ۴ ساله خود در کاخ سفید بیش از ۳۹۰۰ اقدام تحریمی مجزا علیه طرف‌های مختلف انجام داده است. (نقل از بلومبرگ).
مطابق این گزارش، مقایسه تعداد اشخاص و نهادهایی که به طور میانگین در هر سال در دوره‌های «جورج بوش»، «باراک اوباما» و «دونالد ترامپ» به فهرست تحریم‌ها اضافه شده‌اند نشان می‌دهد که ترامپ رکورد جدیدی در دفعات استفاده از تحریم ثبت کرده است. به طور مشخص، بوش و اوباما به طور میانگین در هر سال به ترتیب اسامی ۴۳۵ و ۵۳۳ شخص یا نهاد را به فهرست تحریم‌ها اضافه کرده‌اند، حال آنکه این رقم برای ترامپ ۱۰۲۷.۵ بوده است. (نقل از گزارش موسسه گیبسون دان، ۵ فوریه ۲۰۲۱)
بعد از اتمام دوران ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ»، وزارت خزانه‌داری آمریکا در دولت «جو بایدن» رسماً اعتراف کرد که نحوه استفاده دولت قبلی آمریکا از تحریم‌ها به تضعیف سلطه آمریکا بر نظام مالی دنیا منجر شده است. خزانه‌داری آمریکا اکتبر ۲۰۲۱ گزارشی رسمی منتشر کرد که نشان می‌داد استفاده از تحریم‌ها از سال ۲۰۰۰ به این سو ۹۳۳ درصد افزایش پیدا کرده و به خصوص در دوران ترامپ موجب کاهش استفاده از دلار، حتی از سوی متحدان آمریکا شده است. (گزارش خزانه‌داری آمریکا، ۱۸ اکتبر ۲۰۲۱)
اعتراف به نقش ایران در شکستن رژیم تحریم‌ها
موضوع نقش تحریم‌ها علیه ایران در شکستن رژیم تحریم‌ها نیز یکی دیگر از محورهای گفت‌وگوی ژانت یلن با نماینده کنگره آمریکا بود. در بخشی از جلسه نماینده کنگره آمریکا از او پرسید: «می‌بینیم که حتی دوستان آمریکا مثل فرانسه هم دنبال استفاده از ارزهای دیگری غیر از دلار هستند.»
یلن در پاسخ به این سوال گفت: «می‌دانید که فرانسه و بعضی از متحدانمان وقتی که ما از برجام خارج شدیم و شروع به اعمال تحریم کردیم خوشحال نبودند.»
برخی از کارشناسان در ماه‌ها و سال‌های گذشته هشدار داده‌اند که اتکای بیش از اندازه آمریکا به تحریم‌ها برای پیشبرد مسائل سیاست خارجی و امنیتی این کشور باعث تضعیف جایگاه دلار شده و در نتیجه تغییر ارز ذخیره‌ای دنیا اتفاقی دور از ذهن نیست و ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور رخ دهد.
منبع: فارس