جهت‌ مصلحت‌سنجی‌ها

در یادداشت‌های قبلی ملاک‌های متعددی را که برای مصلحت باید لحاظ شود، برشمرده و توضیح داده‌ایم. این ملاک‌ها عبارت بودند از: «مطابقت با کتاب و سنت»، «تطابق با مصلحت مردم آگاه و مسلمان»، «لحاظ حفظ نظام»، «توجه به آرمان‌ها»، «دفاع از دستاورد‌های انقلاب و مبانی اسلام»، «پرهیز از دو قطبی‌سازی»، «رعایت معیار‌های بومی» و «پرهیز از ذلت». رعایت این ملاک‌ها در مصلحت‌اندیشی، به شناخت مصلحت صحیح منجر می‌شود و توجه نکردن به حتی یکی از این موارد، مصلحت غیر صحیح و موهوم را نتیجه می‎دهد.

در اینجا شاید چنین به ذهن برسد که وجود معیار‌های متعدد برای شناخت مصلحت، موجب می‌شود عملاً مصلحت‌اندیشی ممکن نباشد و به قدری محدود شود که وجودش به مثابه عدم باشد. در پاسخ به چنین ابهامی، باید به این نکته اشاره کرد که مصلحت‌سنجی در هر حاکمیت و نهادی ـ اعم از دولت و حزب و حتی خانواده ـ ضابطه و معیار دارد. این معیار نیز متناسب با اهدافی است که آن حاکمیت و نهاد برای خود تعریف می‎کند. برای نمونه، اگر هدف یک کشور، تسلط بر تمام منابع انرژی دنیا باشد، در روند مدیریتی خود، هرگاه با دوگانه‌ها و بن‎بست‎ها مواجه شد، شروع به مصلحت‌اندیشی می‎کند و معیار و ضابطه این مصلحت‌اندیشی هم رهایی از این بن‎بست، به منظور رسیدن به هدفش، یعنی تسلط بر منابع انرژی دنیاست. به عبارت دیگر، هیچ نهاد و حاکمیتی در فرآیند مصلحت‌اندیشی، هیچ وقت به سمت و سویی نمی‌رود که اهداف و اصولش زیر پا گذاشته شود و به همین منظور، معیار‌هایی را در مصلحت‌اندیشی لحاظ می‎کند.

درباره جمهوری اسلامی ایران نیز باید اذعان کرد، وجود معیار‌های متعدد، نه تنها به تعطیل شدن مصلحت نمی‌انجامد؛ بلکه موجب جهت‎دهی به مصلحت‌سنجی‎ها برای تأمین اهداف و آرمان‎هایش می‎شود. به عبارت دیگر، فقدان این معیار‌ها قطعاً موجب کمرنگ شدن نقش دین در مدیریت جامعه خواهد شد و این همان چیزی است که به عرفی شدنِ دین می‎انجامد؛ یعنی مصلحت‎سنجی بی‌ضابطه و فاقد معیار، سبب می‎شود به‎تدریج، حضور دین در مناسبات اجتماعی کم‎رنگ شده و پس از مدتی، شاهد نوعی از دینداری باشیم که کاملاً در سازش و هماهنگی با نظام سلطه است. در واقع، این معیارها، مانع این می‎شوند که مسیر مدیریتِ جامعه براساس اسلام ناب محمدی، به انحراف کشیده شود و به‎جای مصلحت‌سنجی جهت پیشبرد اهداف این اسلام که طرفدار مستضعفان و دشمن نظام سلطه است، گرفتار روزمرگی و بی‌هدفی و حتی سازش با طاغوت شود.