روحیه تحولی پیشران

داشتن روحیه تحولی پیشران از مختصات فکری و ویژگی‌های روحی و علمی قابل توجه شهید صدر بود. اغراق نیست اگر گفته شود این روحیه از دوران کودکی تا طلبگی و حتی در کسوت رهبر و مصلحی اجتماعی ادامه داشت و هر دوره نسبت به قبل بالنده‌تر و پویاتر شد. تحقیقات و تولیدات محتوایی و فکری وی با همین رویکرد تحولی انجام می‌گرفت و بر پاسخ دادن به نیاز‌های جوامع اسلامی مبتنی بود. همچنین، انبوه مسائل انقلاب و نظام اسلامی تازه تأسیس در ایران را دربر می‌گرفت. شهید صدر با ذهنی پویا و استعدادی پیشران، به نوآوری‌های فقهی و اصولی دست می‌زد که زمینه‌ساز بهینه‌سازی قوانین اسلامی و مناسب اجرایی‌سازی آن در دنیای مدرن باشد.

این روحیه تحولی در شهید صدر در جوانی خودش را در قالب مشارکت فعال وی در مباحث علمی حوزه‌های علمیه و نگاه آسیب‌شناختی به ساختار علمی و اجتماعی نشان داده بود. وی در تحول و روزآمدشدن روش‌های علمی و تحصیلی در حوزه‌های علمیه نقش مهمی ایفا کرد. الگوی تحولی شهید صدر این بود که ایشان از متن حوزه اصیل و سنتی برخاست و به دستور و اجازه «آیت‌الله‌العظمی خوئی» درس خارج فقه را شروع کرد. پس از آن، کتاب‌های آموزشی حوزه، نظریه‌پردازی اصولی، نظریه‌پردازی فقهی، تربیت شاگردان بزرگ و تأکید بر آمیختگی دین و سیاست و حضور جهادی در صحنه را نوآورانه از متن و نص دین استنباط و نظریه‌پردازی کرد. همه اینها می‌تواند عناصر حوزه انقلابی باشد که در اندیشه شهید صدر وجود دارند. یکی از مهم‌ترین ساحت‌هایی که امروز شهید صدر می‌تواند برای طلاب جوان حوزه علمیه الگو باشد، در مباحث علمی و جهاد علمی است. البته لازم است جوانان دانشجو و طلبه امروز با مکتب ایشان که خود برگرفته از مکتب تمدنی اسلام است، بیشتر آشنا شوند. البته این مکتب تمدنی را امروز در اندیشه‌های امام (ره) و رهبر معظم انقلاب، به‌خوبی می‌بینیم. اخلاص و تقوا و پشت به دنیا کردن شهید صدر و روحیه جهادی و بصیرت سیاسی ویژه ایشان در کنار روحیه ولایت‌مداری شهید و اینکه ذوب در ولایت بود و برای خود چیزی نمی‌خواست و حاضر بود برای تحقق اندیشه‌ها و آرمان‌هایش فداکاری تا رسیدن به شهادت را انجام دهد، از دیگر مختصات تحولی این شهید به‌شمار می‌آیند.

در این زمینه، بحث و نظریه «منطقة الفراغ» شهید صدر یا «دایره مباحات عامه» و «رابطه بین دایره ثابت و متغیر» به نقش احکام حکومتی ولی‌فقیه اشاره دارد و سیاست‌گذاری‌های ولی‌فقیه در اجرا و اقامه حاکمیت اسلامی و پیشبرد قوانین و مقررات اسلامی و چرخه قانون‌گذاری که شهید صدر بیان می‌کند، مبتنی بر اجتهاد اصیل متحرک زنده پاسخ‌گو و مطابق مقتضیات زمان است. نظریات وی، امروزه هم در چرخه قانون‌گذاری و هم در چرخه قضایی و اجرایی می‌تواند مؤثر باشد. به‌ویژه دادگاه عالی مظالم که جزء پیشنهاد‌های شهید صدر است، امروز در بحث مبارزه با مفاسد اقتصادی و در سلامت نظام اداری می‌تواند اثرگذار باشد.

منبع در دفتر نشریه موجود است.