غربت کتاب انقلاب در خیابان انقلاب

«۲۴ آبان» روز «کتاب و کتابخوانی» نامگذاری شده و این مناسبت فرصت خوبی برای آسیب‎شناسی عرصه نشر کتاب است. اهمیت این موضوع به جایگاه مهم کتاب برمی‎گردد. کتاب زیربنای فرهنگ و تمدن در یک کشور است و قوت و ضعف فرهنگ در یک جامعه تا حد بسیاری به وضعیت کتاب در آن اجتماع بستگی دارد. 

از این رو بزرگان فرهنگ و اندیشه همواره درباره اوضاع کتابخوانی هشدار داده‎اند؛ از جمله رهبر فرزانه انقلاب که به صراحت فرموده‎اند: «من هر زمانی که به یاد کتاب و وضع کتاب در جامعه خودمان‏ می‏‌افتم، قلباً غمگین و متأسف می‏‌شوم. این به خاطر آن است که در کشور ما به هر دلیلی که شما نگاه کنید، باید کتاب اقلاً ده برابر این میزان، رواج و توسعه و حضور داشته باشد.» اگرچه یکی از ضعف‎های فرهنگی عموم مردم کشور ما ارتباط صمیمانه نداشتن با کتاب است، اما همه تقصیرات را نمی‎توان متوجه مردم دانست. متأسفانه، نظام مدیریت در این عرصه نیز دچار کاستی‎هایی است؛ از جمله اصلی‎ترین چالش‎های حوزه کتاب، مسئله توزیع و عرضه کتاب به مردم است.

کتاب‎ها به شکل معمول یا در نمایشگاه‎های مقطعی و فصلی (به ویژه نمایشگاه بین‎المللی کتاب تهران) یا در فروشگاه‎های ثابت به دست مردم می‎رسند. هرچند طی سال‎های اخیر، به‎ویژه پس از شیوع ویروس کرونا، روش‎های جدیدتری، مانند پیک کتاب (تقاضای تلفنی کتاب) و همچنین فروش اینترنتی هم رایج شده است؛ اما همچنان شیوه سنتی، یعنی مراجعه مردم به نمایشگاه‎ها یا کتابفروشی‎ها غلبه دارد. در حال حاضر نیز همچون همیشه خیابان انقلاب (روبه‎روی دانشگاه تهران) اصلی‎ترین مرکز انتشار کتاب است. برآیند و خروجی تولیدات مکتوب و نشر کتاب را در این منطقه می‎توان دید؛ به همین دلیل هم حد فاصل میدان انقلاب تا چهارراه ولی‎عصر (عج) در تهران را می‎توان پایتخت کتاب ایران نامید.

 ویترین‎ها سخن می‎گویند
ویترین مهم‎ترین جزء یک فروشگاه یا مغازه است. ظاهر ویترین افشاگر باطن یک فروشگاه است. با تحلیل محتوای ویترین بسیاری از کتابفروشی‎های خیابان انقلاب می‎توان به وضع عرضه کتاب و رویکرد نشر پی برد. در ابتدای خیابان انقلاب، بیشترین چیزی که جلب توجه می‎کند، کتاب‎های کمک آموزشی، زبان و دانشگاهی است؛ اما کمی که جلوتر می‎رویم، بیشتر ویترین‎ها دربردارنده کتاب‎های ترجمه‎ای در حوزه علوم انسانی است. کتاب‎هایی بیشتر دیده می‎شود که مبلغ اندیشه‎های غربی، ازجمله مکاتب لیبرالیستی، نیهیلیستی، فمینیستی و مارکسیستی است. همچنین حجم قابل توجهی از ویترین‎ها را کتاب‌های زرد پر کرده‎اند؛ کتاب‎هایی درباره راز و رمز‌های موفقیت، رمان‎های عاشقانه و .... شاید ویترین‎هایی که کتاب‎های جبهه انقلاب را نمایش دهند، کمتر از انگشتان یک دست است. حتی کتاب‎های پرفروش و محبوب انقلابی، ازجمله آثاری درباره دفاع مقدس که تا به حال ده‎ها بار تجدید چاپ شده‎اند نیز به ندرت یافت می‎شود. آثار بزرگان و اندیشمندان انقلاب، امثال امام خمینی (ره)، امام خامنه‎ای، شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید آوینی و ... نیز در کمتر ویترینی به چشم می‎خورد. جالب این است که در خیابانی که به «انقلاب اسلامی» مزین شده، بیش از ستارگان این انقلاب، برجستگان مکاتب و اندیشه‎های غیرانقلابی یا ضدانقلابی یا غربی هستند که خودنمایی می‎کنند. هر چند طی سال‎های اخیر و با راه‎اندازی چند کتابفروشی جبهه فرهنگی انقلاب در پایتخت کتاب، اوضاع کمی بهتر شده است، اما همچنان این کتاب‎های زرد یا مروج اندیشه‎های وارداتی هستند که حضور و بروز پررنگ‎تری دارند.
مشکل دیگر اینکه کتابفروشی‎های جبهه انقلاب کمتر آثار یکدیگر را عرضه می‎کنند. این در حالی است که اگر فلان ناشر جبهه مقابل، کتابی مبتذل یا در جهت ترویج غربگرایی منتشر کند، همه کتابفروشی‎های متصل به همان جریان آن را عرضه می‎کنند. 

 توزیع؛ پاشنه آشیل کتاب
نقطه ضعف بزرگ نشر کتاب در کشور ما توزیع است. برخی از ناشران، کتاب‎های خوبی تولید و چاپ می‎کنند، اما، چون توان رساندن آن به مردم را ندارند، گستره مخاطب کتاب‎های‎شان پایین است. نظام توزیع کتاب در ایران، هنوز هم سنتی و سلیقه‎ای است. به این معنا که نظامی وجود ندارد که کتاب‎ها را پس از چاپ و بنابر نیاز جامعه، کیفیت کتاب یا اهمیت آن پخش کند. بلکه خود ناشران و کتابفروشی‎ها هستند که براساس مناسبات خاص یا منافع و سیاست‎های ویژه‎ای، آثار مکتوب را عرضه می‎کنند. در این میان، بیشترین صدمه را هم جریان کتاب‎های متعهد و انقلابی می‎بینند. چون همان‎طور که شرح داده شد، این گونه کتاب‎ها در بیشتر کتابفروشی‎ها بایکوت می‎شوند.
در نتیجه طیف ناشران و کتابفروشی‎های جبهه انقلاب باید همیاری داشته باشند و در زمینه توزیع، عرضه و تبلیغ کتاب‎های یکدیگر، همچون طیف مقابل خود عمل کنند.