خاورمیانه در تب و تاب

سقوط حکومت «بشار اسد» در سوریه رویدادی تکان‌دهنده بود که معادلات قدرت در خاورمیانه را دگرگون کرد. این فروپاشی سریع و غیرمنتظره، غافلگیری سرویس‌های اطلاعاتی غربی و اسرائیل را به دنبال داشت. در نتیجه این رخداد هشداری جدی برای اسرائیل است تا توان اطلاعاتی خود را، به‌ویژه درباره گروه‌های شورشی و معارض کشور‌های منطقه بیش از پیش تقویت کند.

بر کسی پوشیده نیست که سقوط اسد پیامد‌های گسترده‌ای بر منطقه و جهان خواهد داشت. در کوتاه‌مدت، نگرانی اصلی اسرائیل، مرز‌های مشترک با سوریه است. البته ارتش اسرائیل از فرصت استفاده کرده و در داخل مرز‌های سوریه پیشروی کرده و منطقه ایجاد کرده است. با این حال گروه هیئت «تحریرالشام» که کنترل سوریه را به دست گرفته، فعلاً تهدیدی فوری برای اسرائیل به شمار نمی‌رود، اما اسرائیل با توجه به تجربه‌های گذشته در قبال آنها محتاطانه عمل می‌کند. 

نگرانی دیگر، آینده اردن است. این کشور با بی‌ثباتی سیاسی و مشکلات داخلی روبه‌روست و احتمالاً نیرو‌های تندرو تلاش خواهند کرد تا نفوذ خود را به اردن گسترش دهند. اسرائیل باید به هر قیمتی از بی‌ثباتی اردن جلوگیری کند، چرا که حضور یک حکومت اسلام‌گرا در مرز‌های شرقی‌اش، تهدیدی جدی برای امنیت اسرائیل خواهد بود.

علاوه بر اردن، دیگر رژیم‌های سنی منطقه مانند مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز از قدرت‌گیری گروه‌های تندرو سنی نگران هستند. این کشور‌ها که تا پیش از این، ایران را تهدید اصلی خود می‌دانستند، اکنون با چالش جدیدی از سوی نیرو‌های افراطی سنی مواجهند.

مشخص نیست که آیا تلاش‌هایی برای اتحاد مجدد سوریه و عراق صورت خواهد گرفت یا خیر. همچنین، این نگرانی وجود دارد که هواداران خاموش تفکرات جهادی ضد غرب در سراسر خاورمیانه و جهان، دوباره فعال شوند و موج جدیدی از مبارزه ضد غربی را راه بیندازند.

حاکم جدید سوریه، «ابومحمد الجولانی»، فعلاً تلاش خواهد کرد تا کنترل خود را بر سراسر سوریه تثبیت کند؛ اما او با چالش‌های متعددی روبه‎روست و بیش از این نیز روبه‌رو خواهد شد، چرا که سوریه اکنون میان گروه‌های قومی و مذهبی (سنی، علوی، دروزی و کرد) تقسیم شده است که این چنددستگی می‌تواند به نفع اسرائیل باشد، زیرا می‌تواند متحدانی در میان این گروه‌ها بیابد.

سوریه، سنگ بنای حلقه آتش ایران در اطراف اسرائیل بود و ایران از طریق سوریه، سلاح به حزب‌الله لبنان منتقل می‌کرد. اکنون ایران نه تنها یک پایگاه مهم، بلکه مسیر اصلی تدارکات حزب‌الله را از دست داده است؛ لذا اگر اسرائیل بتواند توافق آتش‌بس با حزب‌الله را حفظ کند، ممکن است دوران جدیدی در لبنان آغاز شود.

با این حال تحدید نفوذ ایران، خطر‌هایی نیز به همراه دارد؛ چرا که این کشور ممکن است به سمت دستیابی به سلاح هسته‌ای حرکت کند و اسرائیل باید با همکاری آمریکا، مانع از این اقدام شود. با این حال این تحولات در حالی رخ می‌دهد که اسرائیل با آشفتگی‌های داخلی روبه‌روست و سیستم دفاعی این کشور، در معرض ضعف‌ها و انتقاد‌های شدید قرار دارد.