وحدت امت شاخصه سیره اهل بیت(ع)

بسیاری از تصمیم‌ها و مواضعی که در تاریخ زندگی اهل بیت (ع) مشاهده می‌کنیم، ریشه در یک اصل بنیادین دارد که اصل حفظ جان، ایمان و انسجام امت اسلامی است حتی اگر به قیمت تحمل بزرگ‌ترین رنج‌ها و گذشت از حقوق شخصی باشد. این اصل برخاسته از درک عمیق ایشان نسبت به فلسفه رسالت و اهداف واقعی دین است. در نگاه اهل بیت (ع)، اسلام صرفاً مجموعه‌ای از قوانین خشک یا یک نظام حکومتی مادی نبود که بتوان آن را در میدان رقابت‌های گوناگون به مخاطره انداخت بلکه حقیقتی زنده و ماندگار بود که حیات و بقای آن بر سلامت جسمی و فکری امت استوار است. از این‌رو، ایشان همواره میان مصلحت اسلام و منافع ظاهری مادی و حتی معنوی، تمایز قائل می‌شدند و در هر شرایطی اولویت را به مصلحت کلان امت می‌دادند. نمونه برجسته این رویکرد در صلح امام حسن مجتبی (ع) با معاویه دیده می‌شود. این تصمیم در ظاهر برای برخی به معنای عقب‌نشینی، چشم‌پوشی از حق یا ذلت مؤمنین جلوه کرد، اما در حقیقت حرکتی حکیمانه برای جلوگیری از یک جنگ داخلی فراگیر و خون‌ریزی وسیع میان مسلمانان بود. امام حسن (ع) می‌دانستند که اگر در آن شرایط با تمام قوا وارد جنگ شوند، نتیجه‌ای جز نابودی نیرو‌های مؤمن و گسترش شکاف‌های عمیق مذهبی و سیاسی در پی نخواهد داشت. از سوی دیگر، جامعه آن‌روز آمادگی و بصیرت لازم برای درک اهداف یک قیام طولانی و پرهزینه را نداشت و بسیاری از مردم از روی جهل یا دنیاطلبی به معاویه گرایش پیدا کرده بودند. در چنین فضایی، ادامه جنگ می‌توانست پایه‌های دین را سست کرده و حتی نسل بعد را در دام شبهات و بدبینی نسبت به دین و اهل بیت (ع) بیندازد؛ لذا امام مجتبی (ع) با انتخاب صلح، جان هزاران مسلمان را از خطر مرگ نجات داد و اسلام را از یک فروپاشی زودرس مصون داشت.
این شیوه برخورد، برخلاف روش برخی از چهره‌های سیاسی و نظامی صدر اسلام بود که با انگیزه‌های شخصی یا قبیله‌ای وارد میدان قیام یا جنگ می‌شدند، بدون اینکه به آثار و تبعات دراز مدت کار خود بر پیکره اسلام بیاندیشند. آنان گاه صرفاً به پیروزی ظاهری یا گرفتن قدرت می‌اندیشیدند، بی‌آنکه دریابند این مسیر می‌تواند به تضعیف وحدت امت و افزایش کینه‌ها و دشمنی‌های داخلی بینجامد. اما اهل بیت (ع) به‌عنوان وارثان علم پیامبر (ص) و آگاه به سنت‌های الهی، نگاه عمیق‌تری داشتند و می‌دانستند که در مواردی، عقب‌نشینی تاکتیکی و تحمل سختی‌های شخصی، در حقیقت پیروزی حقیقی و زمینه‌ساز بقای اسلام در آینده است.
در این نگاه، حفظ سلامت امت تنها به‌معنای نجات جسم مسلمانان از مرگ نبود، بلکه شامل سلامت فکری و اعتقادی آنان نیز می‌شد. برای اهل بیت (ع) اینکه یک مسلمان در اثر تردید و شبهه از مسیر حق منحرف شود، به مراتب زیان‌بارتر از کشته شدن او در میدان نبرد بود. از همین‌رو، در بسیاری از موارد، ایشان حاضر می‌شدند با تحمل تهمت، انزوا، فشار و حتی محرومیت‌های شدید، فضایی ایجاد کنند که مردم دچار سرگردانی فکری و بی‌اعتمادی نسبت به دین نشوند. در سیره امام علی (ع) نیز می‌بینیم که ایشان پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) به رغم حق مسلم خود در خلافت، سال‌ها سکوت کردند تا امت نوپای اسلامی از خطر تفرقه و بازگشت به جاهلیت قبیله‌ای در امان بماند. این سکوت نه از سر بی‌تفاوتی، بلکه برای حفاظت از اصل اسلام بود.
همچنین باید توجه داشت که اهل بیت (ع) علاوه بر وظیفه هدایت معنوی، مسئولیت اخلاقی سنگینی در قبال خون مسلمانان احساس می‌کردند. ایشان از نظر اخلاقی و شرعی خود را موظف می‌دانستند که حتی‌الامکان از درگیری‌های خونین میان مسلمانان جلوگیری کنند، مگر در جایی که چاره‌ای جز مقابله مستقیم با دشمن آشکار دین باقی نمی‌ماند. 
حفظ سلامت امت در نگاه اهل بیت (ع) به‌معنای جلوگیری از ایجاد فضای کینه و انتقام‌جویی در میان مسلمانان نیز بود. ایشان به خوبی می‌دانستند که زخم‌های حاصل از جنگ داخلی سال‌ها و گاه نسل‌ها در دل‌ها باقی می‌ماند و مانع شکل‌گیری جامعه‌ای متحد و یکپارچه می‌شود. از این‌رو، حتی پس از پیروزی یا شکست، به عفو و گذشت دعوت می‌کردند و از انتقام‌گیری‌های کور پرهیز می‌دادند امام حسن (ع) پس از صلح، به بسیاری از مخالفان و حتی خائنان خود محبت نشان دادند تا آتش کینه خاموش شود و مسلمانان دوباره حول محور دین گرد آیند. ایشان به‌خوبی می‌دانستند که دشمنان اسلام همواره در پی آن بودند که مسلمانان را به‌جان هم بیندازند تا از درون تضعیف شوند. بر همین اساس، اهل بیت (ع) با صبر، مدارا و تصمیمات گاه بسیار دشوار، مانع تحقق این هدف می‌شدند.
خلاصه آنکه اولویت دادن به سلامت و وحدت امت، یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های سیره اهل بیت (ع) است. ایشان حاضر بودند خود و خانواده‌شان رنج‌های طاقت‌فرسا را تحمل کنند، به شهادت برسند یا از حقوق ظاهری خود بگذرند، اما امت دچار تفرقه، کشتار داخلی و انحراف فکری نشود. امروز نیز اگر مسلمانان به این سیره تمسک جویند و مصالح کلان امت را بر منافع شخصی و گروهی مقدم بدارند، می‌توانند بسیاری از فتنه‌ها و تهدید‌ها را با کمترین هزینه پشت سر بگذارند و در مسیر عزت و پیشرفت امت اسلامی گام بردارند.