خزانه مرشدآباد

انگلیسی‌ها در زمان حضور در شبه قاره هند از هیچ غارت و جنایتی دریغ نکردند و هیچ ثروتی نبود که مورد توجه چپاولگران قرار نگرفته باشد. انگلیسی‌ها در طول چند سده حضور خود ثروت هندوستان را به تاراج بردند و در این مسیر از هیچ جنایتی دریغ نکردند. ماجرای «خزانه مرشدآباد» نمونه‌ای از این غارت است که به دست «بارون رابرت کلایو» حکمران انگلیسی بنگال صورت گرفت. وی پس از شکست «سراج‌الدوله»، برای نخستین بار مرشدآباد را دید و این شهر را «از نظر وسعت، جمعیت و ثروت» با لندن زمان خود برابر یافت؛ با کاخ‌هایی بزرگ‎تر از کاخ‌های اروپا و مردانی که از هر فردی در لندن ثروتمندتر بودند.

کلایو می‌افزاید: «هند کشوری است که ثروت بی‌پایان دارد.» پارلمان بریتانیا، کلایو را به اختلاس و ارتشا متّهم کرد. او در برابر دادگاه قرار گرفت، ولی تبرئه شد. وی در دفاع زیرکانه‌اش، نخست ثروت‏هایی را که پیرامون خود در هند دیده بود، وصف کرد و توضیح داد که چه شهر‌های ثروتمندی حاضر بودند به او رشوه دهند تا از تاراج حتمی در امان بمانند و چه صرّافانی که درِ دخمه‌های انباشته از جواهر و طلای خود را گشودند و در اختیارش گذاشتند و آن‌گاه به سخنان خود چنین پایان داد: «من در این لحظه از قناعت خود در شگفتم!» 

در این زمان بود که کلایو خزانه مرشدآباد را به تاراج برد. اهمّیت این حادثه چنان است که «جان کی»، تاراج خزانه مرشدآباد به ‏دست کلایو و همدستانش را با تاراج معادن الماس آفریقای جنوبی به‏وسیله «سِر سیسیل رودز» مقایسه می‌کند. 

درباره ارزش واقعی این خزانه، گزارش‏ها سخت آشفته است. سراج‌الدوله ارزش آن را معادل ۸۵ میلیون پوند استرلینگ می‌دانست و فاتحان انگلیسی ۴۰ میلیون پوند استرلینگ بر آن قیمت نهادند. به هر حال، هرچه بود، بخش مهمّی از آن به تاراج رفت. آنچه به طور رسمی اعلام شد، این است که کلایو از این خزانه، معادل ۵/۲ میلیون پوند استرلینگ برداشت کرد که نیمی از آن بابت غرامت سقوط «قلعه ویلیام» به کمپانی هند شرقی پرداخت شد و نیم دیگر خرج توطئه‌گران محلّی و نظامیانی شد که او را در شکست سراج‌الدوله یاری کردند. سهم رسمی خود کلایو از این غارت، فقط ۲۳۴ هزار پوند ذکر شده است.