امروز قدرتمندترین راه برای نابودی یک تمدن ایجاد ناامیدی برای مردم آن تمدن و گرفتن هویت ملی و اخلاقی آنهاست که رسانهها متولی این حمله هستند. روش رسانه برای این کار نیز دور کردن مردم از مطالعه، تعلیم و تفهیم اصولی است. فرقی نمیکند کجا باشد؟ کدام کشور و کدام تمدن؟ کدام خانواده و کدام انسان؟ برای شیطانی هر انسانی یک دشمن بالقوه یا بالفعل است و بنایش این است که انسانها را با بدترین حال تا لحظه مرگ بدرقه کند. برای شیطان مطلوب این است که مردم نخوانند، ندانند و نفهمند و در مقابل خدا میخواهد بندگانش در بالاترین مقامات علمی و اخلاقی قرار گیرند. امام کاظم (ع) میفرماید: «در فهم عمیق دین خدا بکوشید که فهم و فقه، کلید بینایى و کاملکننده عبادت و سبب رسیدن به جایگاههاى بلند و پایگاههاى بزرگ در دین و دنیاست. برترى فقیه [دینشناس]بر عابد، همچون برترى خورشید بر ستارگان است. هر کس در دین خود تفقه نکند، خدا از هیچ عمل او خرسند نمىشود.» (بحارالأنوار، ج۱۰، ص۲۴۷) یکی از مهمترین عوامل انحراف فکر، نداشتن آگاهی و شناخت کافی از اصول و مبانی دینی است. بسیاری از افراد به دلیل فقدان آموزشهای صحیح دینی، ممکن است به تفسیرهای نادرست یا سطحی از دین و دستاوردهای دینی روی آورند. این موضوع به ویژه در جوامع مدرن که دسترسی به اطلاعات نادرست و مخرب به راحتی امکانپذیر است، نمود بیشتری پیدا میکند. افراد با جستوجوی اطلاعات در اینترنت و منابع غیر معتبر، به برداشتهای نادرستی از دین میرسند که موجب تردید در اصول زندگی دینی آنها میشود. برای جلوگیری از این اتفاق لازم است برای ایجاد استحکام اعتقادات دینی و علمی تلاش شود و به نقش آموزش و تربیت در جلوگیری از انحراف فکر توجه کرد. آموزش صحیح مبانی دینی از دوران کودکی میتواند به تقویت ایمان و کاهش تردید کمک کند. همچنین، برگزاری جلسات آموزشی و فرهنگی برای بزرگسالان نیز در رفع شبهات و تقویت باورهای دینی کمککننده است. ایجاد فضایی برای بحث آزاد درباره مسائل دینی و پاسخگویی به پرسشها و شبهات نقش مهمی در تقویت ایمان افراد دارد.
برخی افراد نیز با حضور در جامعه و ارتباط با دیگر افراد اعتقادشان سست شده و در مسائل گوناگون دچار تردید و شک میشوند. ناگفته نماند اتفاقات اجتماعی نیز در این موضوع اثرگذار است. عوامل اجتماعی نقش بسزایی در انحراف فکرها دارند. فشارهای اجتماعی، نظرات دوستان و خانواده و حتی رسانهها میتوانند تأثیر زیادی بر باورها و اعتقادات فرد داشته باشند. در دنیای امروز، با وجود شبکههای اجتماعی و رسانههای جمعی، افراد بیشتر از هر زمان دیگری تحت تأثیر نظرات دیگران قرار دارند؛ زیرا بسیاری از اتفاقات آنطور که هستند، در معرض افکار و دید افراد قرار نمیگیرند و برداشتها و قضاوتهای بسیار زیادی در مورد آن به وجود میآید. این برداشتها معمولاً برای کسانی که از استحکام فکری برخوردار نیستند، آسیب زیادی به همراه دارد. این تأثیرات میتواند به تردید در اصول دینی و اخلاقی منجر شود، زیرا افراد ممکن است برای پذیرش نظرات جدید، اصول خود را کنار بگذارند. از دیگر عوامل مؤثر در انحراف فکر، بحرانهای هویتی است. در دورانهایی که فرد با بحرانهای هویتی مواجه میشود، احتمال تردید در اصول اعتقادی او افزایش مییابد. این بحرانها ممکن است ناشی از تغییرات فرهنگی، اجتماعی یا حتی اقتصادی باشد. در چنین شرایطی، فرد ممکن است به دنبال پاسخهایی برای پرسشهای خود باشد و این جستوجو ممکن است او را به سمت برداشتهای نادرست از دین سوق دهد. دشمنان همیشه دنبال این هستند که مردم را به بحران هویتی برسانند و از این بحران منافع خودشان را تأمین کنند. قرآن کریم به غفلت انسانها اشاره میکند و میفرماید: «وَ قَالُوا قُلُوبُنَا فِی أَکِنَةٍ مِّمَّا تَدْعُونَا إِلَیْهِ»؛ و گفتند: دلهاى ما ازآنچه ما را بهسوى آن دعوت مىکنى در پوشش و پرده است و در گوشهاى ما سنگینى است، و میان ما و تو حجابى است، پس تو (کار خود را) انجام ده، ما نیز (کار خود را) انجام مىدهیم. (فصلت/۵) این آیه به این نکته اشاره دارد که برخی افراد به دلیل غفلت و بیتوجهی به حقایق، قادر به درک و فهم دعوتهای الهی نیستند. تأثیرات روانشناختی نیز نمیتوانند نادیده گرفته شوند. احساس تنهایی، اضطراب و افسردگی میتوانند بر روی افکار و باورهای فرد تأثیر بگذارند. در کل انحراف فکر و تردید در اصول درست زندگی دینی، موضوعی پیچیده است که نیازمند توجه به عوامل اجتماعی، فرهنگی، روانشناختی و آموزشی است. با شناخت این عوامل و تلاش برای رفع آنها، میتوان به تقویت ایمان و اصول دینی افراد کمک کرد و مانع انحراف فکر شد. بهداشت ذهنی و فکر یکی از مهمترین جنبههای زندگی انسانی است که تأثیر بسیاری بر کیفیت زندگی، روابط اجتماعی و سلامت روان دارد. در متون دینی، به ویژه در قرآن و روایات اسلامی، به اهمیت پاکیزگی ذهن و فکر تأکید شده است. یکی از عوامل بهداشت ذهن تفکر و تعقل است. چنانکه حضرت امیرالمؤمنین (ع) میفرماید: «بِتَکَرُّرِ الْفِکْرِ یُنْجَاب الشَّکَّ»؛ فقط با فکر مکرر است که شکها برطرف میشود. (تصنیف غررالحکم، ص ۵۷)