همدلی و مهرورزی در آینه قرآن

در جهانی که گاه سردی روابط انسانی و جنایات دشمنان انسانیت دل‌ها را آزرده، خسته و پریشان و انسان را از حیوانی عمل کردن بعضی قدرت‌ها خجالت‌زده می‌کند، قرآن کریم همچون چراغی فروزان، راه محبت و مهرورزی را به ما نشان می‌دهد. قرآن کریم به‌مثابه کتاب الهی، انسان‌ها را همواره به نیکی، مهربانی و حمایت از یکدیگر دعوت می‌کند. آیات قرآن در این زمینه، بار معنایی عمیق و آموزنده‌ای دارند که می‌توانند راهنمایی برای زندگی روزمره ما باشند. خداوند مهربان در کتاب آسمانی‌اش، انسان‌ها را به‌گونه‌ای ظریف به‌سوی مهربانی و دستگیری از یکدیگر فرا می‌خواند. همدلی و هم‌نشینی با دیگران از دیگر آموزه‌های قرآن است. در سوره حجرات، آیه ۱۰ آمده است: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ»؛ خداوند در این آیه به ما یادآوری می‌کند که مؤمنان باید به‌منزله برادران و خواهرانی در کنار یکدیگر باشند و از یکدیگر حمایت کنند. وقتی که انسان‌ها به یکدیگر کمک کرده و به هم مهربانی کنند، جامعه‌ای سالم و پایدار شکل می‌گیرد. این وحدت، همدلی و همنشینی آفات را دور و دشمن را در دشمنی‌کردن ضعیف و ناتوان می‌کند. نداشتن وحدت و دلسوزی و برادری میان مسلمانان در طول تاریخ، تنها عامل قدرت‌یافتن و دست‌درازی دشمنان بود. چیزی که امروز هم شاهد آن هستیم و می‌بینیم دشمنان به مسلمانان ظلم می‌کنند و جامعه مسلمانی سکوت می‌کند.

قرآن کریم همواره به مهربانی و احترام به مخلوقات خدا تأکید دارد. در سوره انعام، آیه ۳۸ آمده است: «وَمَا مِن دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُکُمْ». این آیه نشان می‌دهد، همه مخلوقات خدا به‌نوعی در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و هر کدام نقشی دارند. احترام به این مخلوقات و مهربانی با آنها، نه‌تن‌ها وظیفه ما به‌منزله انسان است، بلکه موجب آرامش و رضایت درونی نیز خواهد شد. 

وقتی قرآن با لحنی دلنشین می‌فرماید: «أَرَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ، فَذَلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ»؛ آیا دیدی کسی که دین را تکذیب می‌کند؟ او همان است که یتیم را به سختی می‌راند. یعنی خداوند رفتار محبت‌آمیز با یتیمان و با هر مخلوق دیگر را معیاری برای سنجش ایمان واقعی افراد می‌داند. خداوند می‌خواهد مهربانی با یتیمان، کمک‌حال ضعیفان بودن، همدلی با انسان‌هایی که دچار سختی‌های زیادی هستند، تنها در حد توصیه نماند. قرآن می‌آموزد که نوازش یتیم و اطعام مسکین، هدیه‌دادن و حتی قرض‌دادن، نشانه‌های ایمان راستین است. هنگامی که دستی نوازشگر بر سر یتیمی کشیده می‌شود، گویی دست خداوند است که مرهمی بر دل شکسته‌ای می‌نهد و هنگامی که دستی برای کمک به دیگران بالا می‌آید، دست خداوند است که آن را می‌گیرد. صدقه و انفاق از دیگر موضوعات مهم در قرآن است که به‌منزله نشانه‌ای از مهربانی و همدلی با دیگران مطرح شده است. در سوره بقره، آیه ۲۶۱ آمده است: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ»؛ این آیه به ما یادآوری می‌کند انفاق در راه خداوند برکت بی‌پایانی می‌آورد و باعث رشد و شکوفایی می‌شود. انفاق به نیازمندان و کمک به آنان، نه‌تن‌ها موجب رضایت و آرامش درونی می‌شود، بلکه به تقویت پیوند‌های اجتماعی و ایجاد فضایی از محبت و همدلی در جامعه کمک می‌کند.
قرآن تعبیر زیبایی دارد و می‌فرماید: «مَن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً»؛ کیست آن کسی که به خدا قرض نیکو دهد تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند؟ چه تشبیه لطیفی که قرض‌دادن به نیازمند را قرض‌دادن به خداوند می‌داند. این نوع نگاه یعنی خداوند خودش از نظر معنوی قرضِ قرض‌دهنده را به او بازمی‌گرداند. مهربانی با مخلوقات در نگاه قرآن، تنها محدود به انسان‌ها نیست. قرآن کریم انفاق را همچون دانه‌ای می‌داند که هفت خوشه می‌رویاند و در هر خوشه صد دانه است. این تصویرسازی زیبا نشان می‌دهد، چگونه عمل خیر، برکتی چند برابر می‌یابد و در جامعه گسترش پیدا می‌کند. عمل خیری که با خود برکت دائمی می‌آورد و موجب امتداد و رشد انسانیت می‌شود. امروز که جهان ما بیش از هر زمان دیگری به مهربانی نیاز دارد، شاید وقت آن رسیده بار دیگر به آموزه‌های قرآنی در زمینه مهرورزی بازگردیم. هر لبخندی بر لب ستمدیده و یتیمی بنشانیم، هر دستی به یاری نیازمندی دراز کنیم و هر گامی برای التیام دردی بر‌داریم، درحقیقت قدمی به‌سوی رضای الهی است. برای حفظ مقام انسانی باید به یکدیگر مهر بورزیم؛ چراکه مهربانی مانند آب زلالی است که وقتی جاری می‌شود، خشکی‌ها را طراوت می‌بخشد و قلب‌های تشنه را سیراب می‌کند. در دنیایی که گاه سرشار از خشونت و بی‌مهری است، می‌توانیم با پیروی از آموزه‌های قرآنی، چراغ محبت را روشن نگه داریم و گرمای آن را به همه هدیه دهیم. به یاد داشته باشیم مهربانی هرگز از انسان کم نمی‌کند، بلکه بر عزت و کرامت او می‌افزاید. پس باید دست در دست هم دهیم و جهانی بسازیم که در آن، هیچ یتیمی احساس تنهایی نکند، هیچ نیازمندی شرمنده نباشد و مهر و محبت، چون خورشیدی تابان، بر همه یکسان بتابد. در نهایت، قرآن کریم با تأکید بر یتیم‌نوازی، مهربانی با مخلوقات، صدقه، قرض دادن و همدلی، ما را به‌سوی نیکی و محبت دعوت می‌کند. این آموزه‌ها نه‌تن‌ها به ما کمک می‌کند تا به‌مثابه انسان‌های بهتر در جامعه زندگی کنیم، بلکه به ایجاد فضایی از محبت و همبستگی میان مردم نیز کمک می‌کند. با پیروی از این اصول، می‌توانیم دنیایی بهتر و انسانی بسازیم و به یکدیگر یاری رسانیم. بیایید با عمل به این آموزه‌ها، همدلی و مهربانی را در جامعه خود رواج دهیم و به یاری یکدیگر برآییم.