کوچ پ.ک.ک از روستا تا شهر

(روزنامه ايران - 1394/6/23 - شماره 6027 - صفحه 18)

پس از دو سال ترک مخاصمه میان نیروهای دولتی ترکیه و حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) ششم سپتامبر (15 شهریور) خونین‌ترین روز در جنگی بود که از 24 ژوئیه (2 مرداد) از سرگرفته شده است. در آن روز پ.ک.ک حمله‌ای در منطقه روستایی داغلیجه در استان حکاری انجام داد. داغلیجه جایی است که مرزهای ایران، ترکیه و عراق تلاقی پیدا می‌کند. در هنگام عبور دو خودروی نظامی در این منطقه چند بمب کنار جاده‌ای منفجر شد که به کشته شدن 16 سرباز و جراحت شماری دیگر منجر شد.

از اواخر دهه 1990 که شدیدترین خشونت‌ها میان پ.ک.ک و ارتش ترکیه رخ داد این بالاترین آمار تلفات ارتش ترکیه در یک حمله است. حملات پ.ک.ک که از 1984 شروع شده تأثیر عمیقی بر مردم و روند مناقشه‌ها در ترکیه داشته است. از این رو، احتمال می‌رود که حمله داغلیجه یک نقطه عطف تلقی ‌شود و همچنین می‌تواند نشانه‌ای از گسترش گرایش‌های جدایی‌طلبانه در پ.ک.ک باشد.

در همان روزی که حمله داغلیجه انجام شد یک راکت به خودروی پلیس دیاربکر، بزرگترین شهر در مناطق کردنشین جنوب شرق ترکیه، اصابت کرد. در آن حادثه نیز دو پلیس کشته و سه نفر دیگر زخمی شدند. در بخشی از شهر مقررات منع آمد و شد به اجرا درآمد. با آن حمله آمار تلفات پلیس در حملات پ.ک.ک از 24 ژوئیه به 33 نفر رسید که این نیز خود نشانه‌ای از گسترش فضای جنگی در شرق و جنوب شرق ترکیه است.

اینک مردم از خود می‌پرسند که آیا برای انتخابات اول نوامبر (10 آبان) امنیت برقرار خواهد شد؟ بسیاری از ناظران کارکشته بیم آن دارند که حوادث و وضعیت جاری بازگشتی به سال‌های مناقشه خونین باشد که درگیری میان پ.ک.ک و ارتش ترکیه جان 40 هزار نفر را گرفت. آیا این اتفاق خواهد افتاد؟ آیا ترکیه به روزهایی که در خاطره مردم با نام «سال‌های 1990» نقش بسته بازخواهد گشت؟ در آن سال‌ها پ.ک.ک به پست‌های بازرسی حمله می‌کرد و سربازان را می‌کشت و جوخه‌های مرگ فعالان کرد را اعدام می‌کردند و هزاران روستا نیز برای آنکه پناهگاه پ.ک.ک نشود تخلیه شد.

به هنگام مقایسه حوادث امروز با تحولات دهه 1990 باید به یاد آورد که دستاورد درگیری‌های آن سال‌ها چه بود. یکی از آن نتایج، کاهش توان نظامی پ.ک.ک بود. ترکیه با تاکتیک‌های ضدچریکی، پ.ک.ک را در مناطق روستایی تضعیف کرد و رهبر آن عبدالله اوجالان را دستگیر کرد. در آن زمان پ.ک.ک آتش‌بس یکجانبه اعلام کرد و نیروی نظامی خود در کوه‌ها را کاهش داد. اینک سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا امکان دارد نیروهای دولتی همانند دهه 1990 در جنگ جدید 2015 نیز پیروز شوند، در واقع، نیازی نیست به این سؤال عمیقاً فکر کرد. زیرا امکان ندارد که چنین جنگی ادامه پیدا کند. بنابراین، بحث درباره اینکه چه کسی جنگ را می‌برد بیهوده است. دلایل متعددی برای پشتیبانی از این استدلال وجود دارد.

یک، در دهه‌های 1980 و 1990 مرکز ثقل جنبش کردی عمدتاً مناطق روستایی بود. . پ.ک.ک در ابتدا جنبشی برای تحریک قیام روستاییان بود. در سال‌ 2000 با سیاسی شدن مسأله کردی و تبدیل مسأله کردها به یک پدیده جمعی، مرکز ثقل جنبش از مناطق روستایی به شهرها منتقل شد. حمله داغلیجه در یک ناحیه روستایی رخ داد اما مرکز مناقشه‌ای که از ماه ژوئیه شروع شده کوه‌ها نیست بلکه شهرها و شهرک‌هایی است که در مناطق کردنشین جنوب شرق ترکیه قرار دارد. احزاب کردی بالاترین رأی را در مناطق شهری گرفتند و هسته فعالیت‌های سیاسی و مدنی در این نواحی بزرگتر می‌شود. امروز تمایز قائل شدن میان جنبش سیاسی کردی در شهرها و کردهای غیرسیاسی ساکن در آن شهرها دشوار است.

به همین دلیل است که اطلاق «جنگ کردی» به دور تازه درگیری‌ها درست‌تر به نظر می‌رسد. غیرواقع بینانه است اگر فکر کنیم سیاست زمین سوخته دهه 1990 که طبق آن روستاها تخلیه می‌شد تا منابعی در دست پ.ک.ک نباشد این بار در مناطق شهری نیز جواب خواهد داد. زیرا عملیات‌های امنیت دامنه‌دار در مراکز شهری جنوب شرق کشور باعث می‌شود که دولت ترکیه باز هم با تصاویر ویرانی مناطق در این نواحی مواجه شود.

همچنین خاتمه ناامنی اجتماعی و رفع خسارات اقتصادی و شهری ناشی از درگیری‌های پی‌درپی میان دولت و شبه‌نظامیان در مناطق شهری آسان نخواهد بود. در ضمن توضیح و توجیه این مسأله برای دنیا ساده نخواهد بود. البته به جای آن آنکارا این گزینه را دارد که حملات زمینی گسترده‌ای علیه پ.ک.ک در اقلیم کردستان عراق انجام دهد. اما این موضوع نمی‌تواند این حقیقت را لاپوشانی کند که ریشه اصلی این مسأله در جنبش وسیع مردم کرد در شهرها نهفته است.

دو، مردم ترکیه هنوز قانع نشده‌اند که جنگ اردوغان علیه پ.ک.ک به سود امنیت کشورشان است. سند واضح و مبرهنی که این ادعا را توضیح می‌دهد اعتراض خانواده پلیس‌ها و سربازان کشته شده در جنگ با پ.ک.ک و مردم معترض در تشییع جنازه آنهاست. آنان اول از هر چیزی دولت را مسئول کشته شدن این افراد می‌دانند. کسانی که بر ترکیه حکومت می‌کنند تا به امروز چنین واکنش‌های وسیعی در مراسم تشییع جنازه سربازان و اعضای پلیس ندیده بودند.

سه، در تاریخ 13 ساله حکومت حزب عدالت و توسعه این نخستین باری است که لغو وضعیت ترک مخاصمه و از سرگیری جنگ به عنوان یک گزینه سیاسی دولت مستقر در آستانه انتخابات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در دهه 1990 جدال دولت برای تحمیل یک شکست نظامی بر پ.ک.ک دارای ماهیتی راهبردی بود.

اما برای دولت امروز ترک مخاصمه یک گام تاکتیکی برای رسیدن به اهداف سیاسی است. بنابراین، این تاکتیک یک تصمیم محکم نیست و هر زمانی احتمال دارد در آن بازنگری شود.

چهار، اوجالان تنها رهبر پ.ک.ک بود. بازداشت و تحویل وی به دولت ترکیه سازمان پ.ک.ک را لرزاند. اما رهبری فعلی پ.ک.ک در کوهستان قندیل در شمال عراق یک هویت جمعی است که باعث می‌شود هدف قرار دادن یک شخص خاص برای رسیدن به یک هدف مهم و بزرگ نتیجه مورد نظر را تأمین نکند و حتی غیرممکن باشد.

پنج، پ.ک.ک به یمن توسعه موقعیت و جایگاه شاخه سوری آن PYD که مورد حمایت امریکا نیز قرار دارد به قابل اعتمادترین شریک نظامی ائتلاف غربی در عملیات‌های زمینی علیه داعش تبدیل شده است. همچنین پ.ک.ک به عنوان تنها مدافع سکولاریسم در میان دولت و بازیگران دولتی در منطقه‌ای که گرفتار افراط‌گرایی فرقه‌ای است مطرح شده است. در افکار عمومی غربی، همه این ویژگی‌ها و خصایل به جنبش کردی در ترکیه مشروعیت می‌دهد و موجب می‌شود دولت‌های غربی نتوانند سرکوب پ.ک.ک را تأیید کنند. این هم عامل دیگری است که نشان از محدود بودن جنگ ترکیه با پ.ک.ک دارد.

شش، درگیری نظامی پیش‌بینی اوضاع اقتصادی و امنیت آن را بشدت بد کرده و بیش از پیش اقتصاد شکننده ترکیه را تهدید می‌کند. بخش گردشگری ترکیه همان‌طور که انتظار می‌رفت آسیب دیده است. این باور عمومی نیز عمیقاً پذیرفته شده است که جنگ نقش مهمی در کاهش روزانه ارزش لیر ترکیه در برابر دلار امریکا دارد.

حال سیری گذرا در نتایج احتمالی اصرار اردوغان بر ادامه این جنگ غیرمنطقی می‌تواند روشنگرانه باشد. نخستین نکته‌ای که باید در نظر داشت نگرش رهبری پ.ک.ک در کوهستان قندیل به جنگ است. رهبران پ.ک.ک این جنگ را پذیرفته‌اند و مشتاقانه آن را با ابزارهای خشن دنبال می‌کنند که در مناطق غربی کشور با واکنش‌های تندی مواجه می‌شود. رهبری پ.ک.ک می‌تواند شدت جنگ را بالا ببرد همان‌گونه که در حمله داغلیجه نشان داد. همچنین این احتمال وجود دارد به دلیل پتانسیل و دینامیکی که در این درگیری‌ها وجود دارد مهار جنگ از کنترل خارج شود.

اگر این اتفاق بیفتد چند مسأله رخ می‌دهد: سرایت خشونت به شهرهای بزرگ، بروز درگیری‌های قومی میان کردها و ترک‌ها، بین‌المللی شدن مسأله کردها در ترکیه و بازگشت حاکمان نظامی به قدرت، یعنی همان چیزی که گفته می‌شد دوره‌اش تمام شده است. برای آنکه ترکیه از چنین خطراتی در امان بماند باید به سرعت آتش‌بس میان ارتش و پ.ک.ک برقرار شود و برگزاری انتخابات پارلمانی اول نوامبر در فضایی امن تضمین شود.

منبع: المانیتور

http://iran-newspaper.com/newspaper/page/6027/18/84698/0

ش.د9402624