تروریسم در تقابل با حقوق‌بشر

حقوق‌بشر در مواجهه با تروریسم به دو جنبه مجزا توجه می‌کند؛ تروریست و قربانیانش. مفهوم حقوق‌بشر نخستین‌بار در سال ۱۹۴۸ و در قالب «اعلامیه حقوق بشر» به ادبیات سیاسی جهان اضافه شد. براساس اصول مندرج در این اعلامیه «کرامت ذاتی» و «حقوق انسانی برای همه اعضای جامعه بشری» اصولی هستند که از سوی کشورهای امضا‌کننده این سند به‌رسمیت شناخته شدند. قربانیان بی‌گناه در جریان حملات تروریستی از حقوق ابتدایی خود که زندگی در صلح و امنیت است محروم می‌شوند و این در حالی است که نهادهای ناظر بر اجرای بندهای حقوق بشر در تلاشند صلح و امنیت را برای همه مردم جهان تأمین کنند.

جهان از آغاز هزاره‌سوم با تهدیدی جدید به‌عنوان «تروریسم» روبه‌رو شد. قدمت ترور و عملیات تروریستی به سال‌های اخیر محدود نمی‌شود، اما از تولد سازمان‌هایی چون القاعده رنگ و بوی این بحران نیز برای جهانیان متفاوت شد. حقوق‌بشر تنها محدود به غیر‌نظامیان و قربانیان عملیات جنگی در جهان نیست. عاملان حملات تروریستی که عملیات را اجرا می‌کنند نیز حقوقی دارند؛ چرا که آن‌ها هم از اعضای جامعه بشری محسوب می‌شوند که در جریان حوادث و اتفاقات، به عناصر وابسته به یک گروه تروریستی تبدیل شده‌اند. آن‌ها نباید مورد شکنجه و اعمال زور قرار گیرند. تنها زمانی می‌توان به تروریست‌ها این عنوان را نسبت داد که در دادگاهی قانونی جرایم خود را بپذیرند و مجازات‌شان نیز باید مبتنی بر متون حقوقی و قانونی ‌تنظیم شود.

مبارزه با تروریسم با تمرکز بر حقوق بشر

حملات گروه تروریستی القاعده در یازده سپتامبر ۲۰۰۱ آغازی بر مبارزه جدی و هدفمند با تروریسم بود. عملیات انهدام برج‌های دو قلو تجارت جهانی در نیویورک موجب شد تا جنگ علیه تروریسم به‌شکل سختگیرانه‌ای دنبال شود؛ به شکلی که گاه حقوق مجرم و قربانی در آن نادیده گرفته می‌شود. این مسئله تنها در ایالات متحده مطرح نیست؛ برخی کشورهایی نیز که عضوی از ائتلاف جهانی در مبارزه با تروریسم شناخته می‌شوند در مقابله با این بحران جهانی برخی حقوق را نادیده می‌گیرند؛ آن هم درحالی‌که همه این کشورها از امضا کنندگان اعلامیه حقوق بشرند. در واقع، پس از یازده سپتامبر تعداد کشورهایی که به‌بهانه مبارزه با تروریسم، حقوق زندانیان و متهمان به‌فعالیت در گروه‌های افراطی را نقض کرده‌اند افزایش پیدا کرده است؛ همچنین اعمال قوانین سختگیرانه در قالب تحریم‌های آمریکایی علیه کشورهای دیگر نوعی جدید از نقض حقوق بشر در سطح بین‌المللی است. چین، مصر، پاکستان و ازبکستان از جمله کشورهایی هستند که در طول سال‌ها با وضع تحریم‌های سنگین روبه‌رو بوده‌اند.

کشورهای غربی با آن‌که مدعی رعایت حقوق ‌بشر در دموکراسی‌های تحت حاکمیت خود هستند، از فرصت به‌دست آمده پس از یازده‌سپتامبر استفاده کردند که به‌بهانه مبارزه با تروریسم، نهادهای نظارتی بر حسن اجرای اعلامیه حقوق بشر را تضعیف کنند. دولت جورج دبلیو بوش، به‌عنوان مجری «ایجاد ائتلاف جهانی در مبارزه با تروریسم»، گام‌های اصلی در رابطه با نقض حقوق بشر را برداشت. استرالیا، بریتانیا و دیگر کشورهای اروپایی، همگام با ایالات متحده، برای ایجاد محدودیت بر آزادی‌های مدنی شهروندان خود به‌بهانه مبارزه با تروریسم تلاش‌هایشان را آغاز کردند. اتحادیه اروپا نیز در این میان اقداماتی انجام داد که به‌موجب آن، اعمال شکنجه و نادیده‌گرفتن حقوق متهمان بیش از پیش تسهیل شد.

براساس گزارش‌های نهادهای ناظر بر اجرای حقوق بشر، کشورهای اروپایی به‌بهانه مبارزه با تروریسم مخالفان سیاسی، جدایی‌طلبان و گروه‌های مذهبی را سرکوب کردند. دولت‌های اروپایی این اقدامات را در قالب برنامه‌های پیشگیرانه علیه تروریسم تنظیم کردند که محدودیت‌های زیادی را برای مهاجران و پناهجویان ایجاد کرد؛ گروه‌هایی که سرزمین‌های خود را به هدف یافتن کشوری امن ترک کرده بودند.

بهترین روش برای مبارزه با تروریسم

تمرکز بر حفظ حقوق ذاتی تروریست‌ها شائبه‌ای را در اذهان‌عمومی ایجاد می‌کند که شاید این تمرکز عواقب و تأثیرات مخربی را در جهان برجای بگذارد و حتی موجب شود حقوق قربانیان عملیات ترور، نادیده گرفته شود، اما به‌نظر می‌رسد که این تئوری تنها راه موجود برای مبارزه درست با تروریست‌ها باشد. حقوق بشر نمی‌تواند به صورت بازی با حاصل‌جمع صفر ادامه داشته باشد؛ یعنی نباید تبدیل به اولویتی شود که دولت‌ها بتوانند از آن به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به خواسته‌های سیاسی خود استفاده کنند؛ اما همان‌طور که مایکل تایگار، استاد حقوق بین‌الملل، می‌گوید:«دولت‌ها به‌عنوان مهم‌ترین‌ و اصلی‌ترین بازیگران عرصه حفظ یا نقض‌حقوق بشر شناخته می‌شوند. دولت‌ها بزرگ‌ترین ظرفیت برای اعمال ظلم و ایجاد بی‌عدالتی را در جهان در اختیار دارند.» به باور تایگار: «اصرار بر رعایت حقوق بشر و مراقبت و حفظ این ارزش جهانی، مطمئن‌ترین راه برای مبارزه با تروریسم است. این روش می‌تواند نشان دهد که در این زمینه چقدر پیشرفت کرده‌ایم و به کدام سو حرکت می‌کنیم.»

https://asemandaily.ir/post/399

ش.د9602575