پیوند اخوت

وقتی می‌خواهیم نگاه قرآن به انسان را دریابیم، کافی است خطابات آن را بررسی کنیم. قرآن این‌طور انسان‌ها را ندا می‌دهد:

پنج بار با خطاب «يا بَنى آدَمَ»؛ اى فرزندان آدم و در ۲۰ خطاب عبارت «يا اَيُّها النّاسُ»؛ اى مردم به کار رفته است، در ۸۰ جمله «يا اَيُّها الَّذينَ امَنوا»؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، پنج مرتبه عبارت «يا عِبادِى»؛ اى بندگان من به کار رفته است و در دو مورد «يا اَيّها الاِنسانُ»؛ ای انسان استفاده شده است؛ یعنی به هیچ نژاد، رنگ، زبان، قوم و پیروان دینی مشخص، اشاره خاص ندارد و اگر هم بعضی را بر بعضی برتر می‌داند، فقط در تقوا و انتخاب آخرت است:

در آیه ۱۹ سوره اسراء خداوند می‌فرماید: «وَمَن أَرَادَ ٱلآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعيَهَا وَهُوَ مُؤمِن...» سپس در آیه ۲۱ همین سوره می‌فرماید: «أنظُر كَيفَ فَضَّلنَا بَعضَهُم عَلَى بَعض وَلَلآخِرَةُ أَكبَرُ دَرَجَات وَأَكبَرُ تَفضِيلا».

قرآن تمام پيوندهاى ظاهری را نفی می‌کند و انحصار را در پيوند اخوت و برادرى دینی مى‌داند كه نزدیک‌‌ترين پيوندها بر اساس مساوات و برابرى است و بر اين اساس در سوره حجرات آیه ۱۰ مى‌فرمايد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَة»؛ مؤمنان فقط برادر يكديگرند. در برادری هم آنچه به آن توجه شده، دوستی و صلح است؛ به عبارتی اسلام طوری برنامه‌ریزی کرده است که هر چه انسان‌ به سمت دین حقیقی برود، صلح، آرامش و وفاداری‌اش بیشتر می‌شود.

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»؛ جز اين نيست كه همه مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراين [در همه نزاع‌ها و اختلافات] ميان برادران‌تان صلح و آشتى برقرار كنيد و از خدا پروا داشته باشید كه مورد رحمت قرار گيريد. «جمله مورد بحث دو چيز را مى‌فهماند: يكى اينكه دو طائفه‌اى كه با هم جنگ مى‌كنند، برادر يكديگرند و بايد صلح بين آن دو برقرار شود؛ دوم اينكه ساير مسلمانان هم برادر هر دو طرف جنگ هستند و آنان بايد رعايت برادرى و اصلاح را در بين هر دو طائفه بنمايند.

وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ‌ـ و از خدا بترسيد شايد مشمول رحمت خدا گرديد؛ اين جمله هر سه طائفه، يعنى دو طائفه مقاتل و طائفه اصلاح‌گر را موعظه و نصيحت مى‌كند.» (الميزان، طباطبایی، ج ۱۸، ص ۳۱۵)

نژادپرستی و برتری‌جویی اولاً، برخواسته از استکبار افراد است و ثانیاً، این کار همان کاری بود که شیطان انجام داد و از درگاه خداوند رانده شد. هنگامی که خداوند دستور داد به آدم سجده کنید، او اطاعت نکرد:

«وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَ كَانَ مِنَ الْكَافِرِينِ»؛ و چون فرشتگان را فرموديم به آدم سجده كنيد، پس به جز ابليس كه سر باز زد و كبر ورزيد و از كافران شد، [همه] به سجده درافتادند. (بقره/ ۳۴)