سفرنامه نیکولو کونتی

در میان سفرنامه‌هایی که در قرن پانزدهم میلادی انتشار یافت و تأثیر فراوانی بر تغییر نگرش اروپاییان نسبت به جهان شرق داشت، می‌توان از سفرنامه «نیکولو کونتی» یاد کرد. سفر 25 ساله نیکولو کونتی (1395‌ـ1469)، تاجر ونیزی، با دوران درخشان حکومت شاهرخ شاه گورکانی در ایران مصادف است. کونتی در سال 1414میلادی، راهی دمشق شد. او که افزون بر زبان عربی، فارسی را فرا گرفته بود، همراه با ششصد تاجر به بصره و هرمز و آنگاه از راه بندر گوا (گهوکه) به ویجانگر (بیجانگر) هند رفت. کونتی به برمه، جاوه، سوماترا و چین نیز سفر کرد و از راه کوچن، کالیکوت، عدن، مسقط، سومالی، جدّه و قاهره‌ در سال 1439، به ونیز بازگشت.
وی که در مصر به اسلام گرویده بود، در سال 1447، یعنی هشت سال پس از بازگشت به وطن، به حضور پاپ «اوژن چهارم» (1431‌ـ1447) رفت. کونتی مدعی شد، برای نجات جان خود و خانواده‌اش به زور به اسلام گرویده است و تقاضای بخشش کرد! پاپ توبه او را پذیرفت و دستور داد ماجرای سفرهایش ثبت شود. به این ترتیب، پودجو براتچولنی، اومانیست معروف و منشی پاپ، بر اساس تقریرات کونتی، سفرنامه او را تنظیم کرد. این سفرنامه به دستور «مانوئل ثروتمند»، پادشاه پرتغال، از لاتین به پرتغالی ترجمه و منتشر شد و چون متن اصلی از میان رفته بود، نسخه فوق مبنای ترجمه و انتشار آن به زبان ایتالیایی قرار گرفت. این سفرنامه، که داستان تصنیف و انتشار آن به روشنی، بی‌اعتباری آن را آشکار می‌کند، از دعاوی عجیب و کینه‌توزانه علیه مردم مشرق زمین خالی نیست. برای نمونه، نیکولو کونتی، یا نویسندگان و ناشران سفرنامه او، مدعی‌ هستند حکمران هندوی ویجانگر (بیجانگر) 12 هزار همسر دارد و در زمان مرگش دو تا سه هزار نفر از آنان با جسد او سوزانده شدند! چنین متونی، نگرش مردم اروپا به شرق را شکل می‌داد و بنیاد فرهنگی و روانی لازم برای «مشروعیت» دادن به عملیات وحشیانه اشغالگران آزمند را فراهم می‌کرد.
ماحصل انتشار این سفرنامه‌ها، اشاعه داستان‌های حیرت‌انگیز درباره گنجینه‌های بی‌پایان و سهل‌الوصول مسلمانان و مشرق زمین بود؛ افسانه‌هایی که در شعر و ادب اروپای سده شانزدهم به وسعت بازتاب یافته است. افسانه «گنج‌های الحمراء»، که واشنگتن ایروینگ، نویسنده آمریکایی، شماری از آن را در کتاب خود، به نام الحمراء (1832) گرد آورده است، با داستان‌های شگفت «هزار و یک شب» و ماجراهای جذاب مارکوپولو در‌آمیخت و عطش «اکتشاف دریایی» و دستیابی به «شرق» را بیش از پیش دامن زد.