عراق؛ قربانی جدید ماشین ترور القاعده (بخش دوم)

مقامات دولت مالکی معترضان رامتهم ‌کردند به اینکه تجمع آنها، جبهه‌ای برای شبه نظامیان سنی و سیاستمدارانی است که حامی سرنگونی دولت عراق هستند و می‌خواهند منطقه سنی مستقل یا نیمه خودمختار خود را با یک بهانه ایجاد کنند.

مقامات دولت عراق معتقدند معترضان این کشوربه همراهی شبه نظامیان سلفی،مشغول جنگ درسوریه علیه دولت بشار اسد هستند.

درماه آوریل، القاعده عراق تشکیل گروه «داعش» را اعلام کرد. این گروه یک چالش مستقیم وعمدی برای مالکی و تمامیت ارضی عراق است .تشکیل این گروه،هنگامی رخ داد که مالکی در تلاش برای تصویب اصلاحات خوددرپارلمان برای رفع نگرانی سنی‌ها بود.

در23 آوریل،نیروهای دولت مالکی،پس ازآنکه یک مهاجم با گلوله یک سربازعراقی راکشت،به اردوی معترضان در«حویجه»در250 کیلومتری شمال بغداد حمله کردند .

نیروهای دولت عراق دراین حملات،دست کم 51 نفر را که به گفته این مقامات،همه آنها شبه نظامی بودند،کشتند.این خشونت‌هاباعث یک هفته درگیری شدکه بیش از200کشته از شبه نظامیان وغیرنظامیان برجای گذاشت .پس از آن تلفات، خشونت‌ها در عراق به بالاترین سطح خودازسال2008 به بعد رسید،چرا که«داعش»علیه دولت عراق اعلام جنگ کرد.

معترضان استان الانبارکه نگران تشدید خشونت‌ها بودند، ارتش‌های قبیله‌ای خودراتشکیل دادندتاازخودمقابل حملات احتمالی نیروهای امنیتی عراق دفاع کنند.بدون توافق اساسی میان مالکی و معترضان،استان الانبار شاهدیک فاجعه قریب الوقوع خواهد بود. شبه نظامیان داعش به صورت منظم ازمرزعراق وسوریه عبورمی‌کنند.

یک شبه نظامی سابق سنی که اکنون درادارات دولتی عراق فعال است،فاش ساخت که داعش در حال اعزام جنگجویان خارجی به داخل عراق برای انجام ماموریت‌های ویژه،مانندعملیاتی است که باعث آزادی صدهازندانی خطرناک اززندان«ابوغریب»بغداددر تابستان گذشته شد.

ظاهرا نیروهای امنیتی عراق،درحال حاضر،آمادگی کامل برای شکست دادن داعش را در«الانبار»ندارند.یکی ازکارکنان یک پروژه گازطبیعی دربیابان های الانبارتوضیح دادکه چطوراعضای قبایل وابسته به القاعده،توسط پیمانکاران عراقی استخدام شده‌اند تاتضمین کنند این پروژه که تحت مدیریت وزارت نفت عراق وشرکت گازکره قراردارد،ازسوی شبه نظامیان سنی موردحمله قرارنگیرد.درروزهای پایانی ماه دسامبر2013وضعیت هرچه بیشتروخیم شد.

در21 دسامبر،نوری مالکی به ارتش عراق دستور داد به اردوگاه آموزشی داعش در غرب الانبار حمله کند.دراین حمله،علاوه بردهها شبه نظامی داعش،24 سربازعراقی و فرمانده لشکر هفتم ارتش عراق نیز کشته شدند و گروه داعش قدرتمندتر از هر زمان به نظر رسید.

مالکی در 28 دسامبر به نیروی مبارزه با تروریسم خود دستور داد به خانه «احمد العلوانی» قانونگذارسنی شهر رمادی که سخنانش ازسوی ناظران،فرقه‌ گرایانه تلقی می‌شد، حمله کنند.

ارتش عراق اعلام کرد العلوانی و برادرش به اتهام تروریسم تحت تعقیب هستند. درجریان این حمله،برادر«العلوانی» و پنج تن از محافظان وی کشته شدند والعلوانی دستگیر شد. پس از آن مالکی سربازان را برای پاکسازی اردوی اعتراضی سنی‌ها به الانبار فرستاد. مالکی این اردو را مرکزی برای جذب تروریسم می‌دانست و هشداردادکه آن راتعطیل خواهدکرد.

بازداشت العلوانی واقدام برای درهم شکستن اردوی اعتراضی،باعث قیام قبایل سنی قدرتمند الانبارشدونوری مالکی مجبورشد سربازانش راازفلوجه والرمادی خارج کند.پس از آن گروه داعش دست به تصرف هردوشهرزدواعضای قبایل،مجددا درصددجنگیدن،اما این بارعلیه افراط گرایان القاعده درمیان خود برآمدند.آنها از بابت درگیری‌های گذشته خود با آنها و اینکه القاعده به سبب ائتلاف آنها با ارتش آمریکا در زمان وقوع حملات آمریکا انتقام بگیرد،نگران بودند.

نیروهای امنیتی دولت عراق اقدام به محاصره شهرهای رمادی و فلوجه کرده و مواضع القاعده در داخل این شهرها را بمباران کردند. دراین درگیری‌ها،غیرنظامیان گرفتار شده بودند. درداخل قبایل سنی نیز یک درگیری دیگر در جریان بود. در شهرهای رمادی و فلوجه، گروهی از قبایل وفادار به «احمد ابوریشه» هستند که برادر وی درسال2006،قیام اصلی علیه القاعده راآغازکرد وگروهی دیگروفاداربه شیخ«علی حاتم السلیمان»هستند که او نیز یکی از مبارزانی است که علیه القاعده جنگیده است، اما این دو رهبرازیکدیگر نفرت دارند و رقیب یکدیگر هستند.

با نزدیک شدن به انتخابات سراسری عراق که برای 30 آوریل 2014برنامه ریزی شده، استان الانباردچارآشوب شده است. این بی‌ثباتی احتمالا از الانبار فراتر رفته و بر دیگر نقاط عراق تاثیر خواهد گذاشت. در عین حال، خطر اختلال در انتخابات آتی در مناطق سنی نشین وجود دارد و در این مناطق نیز احتمالا خشونت میان گروه‌های سنی گوناگون و القاعده و همچنین گروه‌های سنی که خواهان ورود به پارلمان هستند، بالا خواهد گرفت.روابط سرد مالکی و سنی‌های عراق، به این ناآرامی ها دامن خواهد زد.

در عراق تقریبا هیچ منطقه سنی نشینی نیست که اکنون دچار درگیری نباشد.در شمال عراق استان«نینوا»پایگاه شبه نظامیان القاعده است و درشرق بغداد استان «دیاله» شاهد درگیری میان نیروهای مسلح شیعه و سنی بوده است.

درگیری در مناطق سنی نشین،فضایی را برای بحران به وجود آورده و خطرکشاندن عراق به جنگ داخلی را ایجاد کرده است. همچنین این خطر وجود دارد که نوری مالکی از این بحران برای باقی ماندن در قدرت پس از انتخاباتی که در آن رقابت بسیار شدیدی وجود خواهد داشت، استفاده کند.هرچه آشوب درعراق بیشتر باشد،شانس این که القاعده درمیان جمعیت پنهان شود وبه آشوب دامن بزند،بیشترخواهد شد.

افراط‌ گرایی و خلاء قدرت در خاورمیانه

تصاویرهفته های اخیربسیار آشنا به نظر می‌رسند. مثل اینکه حوادث وحشتناک دهه گذشته، دوباره در حال تکرارهستند.مهاجمان مسلح نقاب دار، شهرهای فلوجه و رمادی عراق را که بسیاری از سربازهای عراقی وآمریکایی در آنجا مردند، دوباره به آشوب کشیده اند.

انفجار اتومبیل های بمب‌گذاری شده در بیروت،به دفعات تکرار می شودوجنگ داخلی سوریه،هرلحظه روبه وخامت می گذارد .»

روزنامه «نیویورک تایمز» درباره شرایط درگیری‌های فرقه‌ای در خاورمیانه می‌نویسد:خونریزی‌هایی که در عراق، لبنان و سوریه در هفته های اخیررخ داده،نشان‌دهنده یک بی‌ثباتی جدید است:«پیدایش خاورمیانه‌ای که در آن هیچ میانجی‌گری نیست که قدرت یا قصد جلوگیری از درگیری‌های مذهبی را داشته باشد.»

با وجود خلاء قدرت آمریکا در خاورمیانه، ‌افراط‌گراها درعراق و سوریه، تحت نام القاعده جمع شده‌اند. درگیری‌های این دو کشورمکمل یکدیگرند وباعث تقویت بیشترافراطی‌گری می‌شوند.

موضوع دیگر، رقابت ایران و عربستان به عنوان دو قدرت نفتی و نماینده شیعیان و سنی‌هاست.در همین راستا،«الیاس خوری»،رمان‌نویس و منتقد لبنانی می گوید:«فکر می‌کنم که ما شاهد بدترین نقطه عطف درتاریخ هستیم. غرب ازخاورمیانه فاصله گرفته وما دردست‌های دو قدرت منطقه‌ای،یعنی ایران وعربستان قرارگرفته‌ایم. من نمی‌دانم که آیاآنهامی‌توانندباهم به تفاهم برسند یاخیر؟»

خشونت‌های اخیر عراق، خطر بازگشت جنگ‌های داخلی خونین این کشور در دهه گذشته را زنده می‌کنند. این جنگ‌های خونین را آمریکا با حمله به عراق راه انداخت و طی آن هزاران سرباز و میلیاردها دلار را از دست داد.

بسیاری نگرانند که در صورت خروج احتمالی آمریکا از افغانستان در سال جاری میلادی، شورشیان، این کشور را نیز به هرج و مرج کشانده ویکی دیگرازتلاش‌های آمریکابرای ایجادکشوری امن رابرباددهند.

دولت اوباما،رئیس‌جمهوری آمریکا از سابقه دخالت خود در خاورمیانه دفاع کرده و به تلاشش برای حل اختلافات با ایران برسر برنامه اتمی‌ و مذاکرات صلح فلسطین اشاره،اما در عین حال به محدودیت‌هایش در این راستا نیزاذعان می‌کند.

«بنجامین رودز» یکی ازمشاوران امنیت ملی کاخ سفید دراین خصوص گفت: این به نفع آمریکا نیست که درهردرگیری‌ که درخاورمیانه جریان دارد،دخالت کند،یاواردجنگ‌هایی طولانی مدت شود.برای اولین بار پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق در سال 2011، شبه‌ نظامیان مرتبط با القاعده، موفق به اشغال یک ناحیه از این کشورشدند.

اخیرا آنها بخش‌هایی از دو شهر بزرگ استان الانبار را به تصرف خود درآورده‌اندودولت شیعه عراق تلاش داردحاکمیتش را در‌آنجا حفظ کند.لبنان نیز شاهد دو بمب‌ گذاری خونین بوده است که در یکی از آنها، یک دیپلمات بلندپایه ایرانی ودردیگری،«محمد شطح» یک شخصیت سیاسی گروه 14مارس که همپیمان آمریکاست، کشته شدند.

در سوریه نیز در حالی که بمب‌ها بدون هدف برخانه‌ها و مغازه‌ها ریخته می‌شود، میزان خشونت‌ها افزایش یافته و صدها غیرنظامی کشته شده‌اند .مرتبط کردن همه این حوادث به یکدیگر، نشان‌دهنده اعتقاد بارز طرفین درگیر، به علئق قومی و مذهبی است.

دستورکارهای تحمیلی قدرت‌های خارجی به این منطقه و تاکتیک‌های استبدادی حاکمان کشورهای عربی، به این جوامع اجازه حل و فصل خصومت‌های قدیمی‌شان را نداده است. حملات خارجی و بهارعربی نیز در سال‌های اخیر، منطقه را بیش از پیش ضعیف کرده و باعث شده است که برای حفظ امنیت خود، به رسومات پیشین پناه ببرند.

رهبران عرب سعی دارند با اقدامات خشونت‌بار، جای خالی آمریکا و کشورهای غربی را درخاورمیانه پرکنند.تعهد عربستان برای کمک3میلیارددلاری به ارتش لبنان،اقدامی روشن است که نشان ‌دهنده تلاش سعودی‌ها برای نفوذ یافتن در کشوری است که شیعیان از طریق حزب‌الله درآن نقش ایفا می‌کنند.

ایران و عربستان، تلاش‌های خود را برای جلوگیری از شکست طرف های تحت حمایتشان در جنگ سوریه افزایش داده‌اند. سنی‌هایی از مصر، لیبی، تونس، عربستان و جاهای دیگر به شورشیان سوریه پیوسته و بسیاری ازآنها درکنارنیروی القاعده می‌جنگند، درحالی که شیعیانی ازبحرین،لبنان،یمن و حتی آفریقا نیزبرای جلوگیری ازشکست بشار اسد و به خطر افتادن برادران شیعه خود، در کنار نیروهای اسد به جنگ می‌پردازند.

یک شیعه عراقی که خود را «ابو کرار» معرفی کرد، درنزدیکی «زینبیه» در دمشق گفت: اینجا هر کسی برای هدف خود می‌جنگد و هدف، تنها حفظ دولت بشار اسد نیست. صدها مبارز شیعه ازجمله حزب‌الله،درنزدیکی این مکان مقدس جمع شده‌اندتاازنماداعتقادی شیعیان دفاع کنند.هر چند دولت عربستان حدود10سال پیش درخاک خودباالقاعده درگیربود،اما اکنون ازشورشیان افراط گرایی که درکنارگروه‌های مرتبط با القاعده، همچون «جبهه النصره» می‌جنگند،حمایت می‌کند.

عربستانی‌ها معتقدند که انتخاب‌های کمی پیش رو دارند، زیرا لابی آنها برای حمله آمریکا به سوریه، تاثیری نداشت، پس اکنون ازهرکسی که علیه بشاراسد ومتحدانش می‌جنگد،حمایت می‌کنند!علاوه بر سوریه،تجزیه آهسته عراق نیزبه روشنی،نشان‌دهنده جریان داشتن درگیری‌های مذهبی خونین درمنطقه است.

«آنتونی بلینکن» معاون مشاورامنیت ملی اوبامادریک سخنرانی،ازدورنمای روشن عراق پس ازخروج نیروهای آمریکایی سخن گفته وتصریح کرده بود که عراق ازهرزمانی درتاریخ معاصر،آرام تر، دموکراتیک ‌تر و موفق ‌تر است .اما امروزاقلیت سنی عراق به هرج و مرج ترغیب شده و ضعف نیروهای زمینی و هوایی ارتش عراق به القاعده فرصت داده تا از شرایط کنونی سوء‌استفاده و خود را در بین سنی‌های عراق و سوریه، قهرمان سنی‌ها معرفی کند. به همین ترتیب، خشونت‌ها در دو سال اخیردرعراق رو به فزونی گذاشت. القاعده سپس داعش را تشکیل داد و قسمتی از مناطقی را که در اختیار شورشیان سوریه بود، اشغال کرد.

این گروه اکنون می‌خواهد مرز بین عراق و سوریه را اشغال کند تا پروژه انتقال افراطیون را راحت ‌تر به اجرا برساند.این گروه با ارسال 30 تا 40 عامل انتحاری در ماه به عراق، خشونت‌هایی را به بار آورده است که در آنها بیش از 8000 تن کشته شده‌اند. به گفته سازمان ملل، این آمار از سال 2008 تاکنون بی‌سابقه است.پس از هجوم مبارزان مرتبط با القاعده به فلوجه و رمادی ، درگیری‌هایی با مبارزان قبیله‌ای سنی که ازسوی دولت حمایت می‌شوند،بوجود‌آمد.

این درگیری‌ها نشان می‌دهدکه خشونت‌های خاورمیانه، فراترازموضوعات فرقه‌ای است.درهرحال،مبارزان سنی،دولت عراق رابه القاعده ترجیح می‌دهند،اما این وفاداری موقت و مشروط است.هر چند آمریکا سال گذشته میلادی،مقداری تسلیحات به دولت مالکی داد تا درجنگ باافراطی‌هابه اوکمک کند،اما برخی تحلیلگرهامعتقدندآمریکا به اندازه کافی به مالکی فشار وارد نیاورده است تاهمه گروه‌هارادرقدرت سهیم کندوفراگیرباشد.

«پیترهارلینگ»تحلیلگرارشد«گروه بین‌المللی بحران» دراین خصوص گفت:«همیشه یک بهانه مطرح می‌شود.آنها نمی‌خواهند شرایط موجود را تغییر دهند،اما چگونه می‌توان این شرایط را تغییرنیافته تعبیرکرد؟

خشونت‌های روزافزون عراق و سوریه به لبنان سرایت کرده است، تا جایی که یک گروه مرتبط با القاعده،سفارت ایران در لبنان را هدف حمله انتحاری قرار داد.»یک روز پس از اینکه مقامات لبنان از دستگیری یک تبعه عربستان که از رهبران ارشد القاعده بود، خبر دادند،دریکی از پایگاه‌های حزب‌الله انفجار صورت گرفت.

«پل سالم» نایب رئیس «موسسه خاورمیانه» در واشنگتن، دراین خصوص گفت:«همه کشورهای منطقه، ازشرایط یک کشورکه خواهان اعمال حاکمیتش به دیگران است(عربستان)،رنج می‌برند ودرگیری‌های فرقه‌ای منطقه نیز به نحوه رفتارعربستان با ایران بستگی دارد.»

کمرنگ شدن مرزها

درچنین شرایطی،«داوید گارتنشتاین » رئیس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نوشت که سال گذشته برای القاعده و به طور کلی افراطیون، سال خوبی! بود.

گروه‌های مرتبط با القاعده، در حال حاضر مسئول به وجود آمدن بیشترین خشونت‌ها در عراق از سال 2007 تاکنون هستند، کنترل شهرهای زیادی در شمال سوریه را در دست دارند، حملات پیچیده‌ای را در شاخ آفریقا ترتیب داده‌اند که از آن جمله می‌توان به حمله به مرکز خرید «وست گیت» در نایروبی اشاره کرد و شمارزیادی از خارجی‌ها را برای مبارزه در کنارخودجذب کرده‌اند.

«ست ماندل» نیز درمطلبی برای پایگاه تحلیلی «کامنتری» به بررسی پیشرفت‌های اخیر القاعده در خاورمیانه پرداخت و نوشت؛ گزارش «گارتنشتاین»، از جمله مواردی است که اظهارات فاتحانه اوباما،رئیس جمهوری آمریکارادرخصوص موفقیت درمبارزه باالقاعده،به چالش کشیده است.

به نظرنمی‌رسدالقاعده درحال گریزباشد،بلکه این گروه تروریستی درحال گسترش وبه زعم خود، کامیابی است.کاری که تروریست‌های القاعده درخاورمیانه وشمال آفریقا انجام می‌دهند،تعقیب است،نه عقب نشینی ودرواقع دلایل کافی وجودداردتا اتفاقات اخیرمنطقه را،فروکش کردن تروریسم در خاورمیانه‌ای که با آن غریبه نیست، تفسیر نکنیم .

شدیدترین اظهارنظر علیه تفسیر پیروزمندانه باراک اوباما را «پیتربرگن» در شبکه خبری«سی.‌ان. ان» مطرح کرد: القاعده اکنون از«حلب»درغرب سوریه گرفته تا«فلوجه»درمرکز عراق،کنترل حدود550کیلومتررادرقلب خاورمیانه دردست دارد.

درواقع این میزان اراضی تحت کنترل القاعده،درتاریخ تشکیل این گروه افراطی،بی‌سابقه است. تمرکزرهبران القاعده همیشه براین موضوع بوده است که رژیم‌ها‌ی کشورهای عربی را با مدل حکومتی طالبان در افغانستان جایگزین کنند و این موضوع حتی توسط «ایمن الظواهری» رهبر القاعده درسال 2001 مطرح شده بود.          ادامه دارد...