روس‌ها در کارزار سوریه چه می‌خواهند

(روزنامه ايران - 1394/07/20 - شماره 6050 - صفحه 18)

روسیه سرانجام پس از مدت‌ها تأخیر، وارد صحنه کارزار سوریه و جنگ با داعش شده است. کارزار و بحرانی که از یک سو عمیق شدن آن و از سوی دیگر تبعات منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش موجب نگرانی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شده است.

برای درک چگونگی ورود روسیه به میدان منازعه خاورمیانه ابتدا باید نگاهی به بحران پناهندگان داشت. سیل پناهندگان سوری به سوی کشورهای همسایه از جمله ترکیه، اردن و لبنان و وخامت اوضاع در داخل این کشور، بحران سوریه را به یک چالش منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کرده است. در کنار این تحولات، علاوه بر کشورهای همسایه، اروپا نیز با سیل پناهندگان سوری ، لیبیایی و افغان و برخی دیگر روبه‌رو است. این پناهندگان که بیشترین تعداد آنان از سوریه و شمال آفریقا هستند، دریای مدیترانه را به دریایی از مخاطرات تبدیل کرده‌اند.

در این گیر و دار قاچاقچیان انسان نیز جان و مال مردمان آواره را به بازی گرفته و با دریافت پول آنها را با شناورهای نامطمئن به کام مرگ می‌فرستند تا اگر شانسی داشته باشند، قایق‌های غیراستاندارد آنان به سواحل شمالی اروپا در قلمرو حاکمیتی یونان یا ایتالیا برسند. آنانی که اقبال پیاده شدن در این سواحل را می‌یابند، مجبور هستند، در مسیرهایی دور و دراز از بزرگ و کوچک از زن و مرد و پیر و جوان، آوارگی خود را در خاک اروپا آغاز کنند.

نکته اساسی در این مهاجرت‌های اجباری یا اختیاری، ترکیب جمعیتی آن است که نیروی کاری قوی را تشکیل می‌دهند. گویا زمانه دگرگون شده و این بار بردگان خود با پای خود برای بردگی به سوی سرزمین‌های مرفه می‌روند. اما همین نیروی کار می‌تواند اسباب نگرانی اروپا نیز باشد. ترس اروپا از این است که در بین این پناهندگان نیروهای داعش نیز حضور داشته باشند که فضای امنیتی آسیب پذیر اروپا را بیش از پیش تحت تأثیر منفی قرار دهند. از همین رو است که در اروپا زمزمه بازگرداندن پناهندگان را می‌شنویم.

رمز شکست داعش

داعش نیروی شیطانی تحت نام اسلام و دولت اسلامی، در پی تخریب چهره جهانی اسلام و در راستای تضعیف وجهه اسلام و تقویت ایده اسلام ستیزی، سعی در گسترش حوزه نفوذی و عملیاتی خود دارد و همچنان در حال فعالیت و گسترش حوزه نفوذ خود از شرق آسیا تا غرب آفریقاست. تروریسم و افراط‌گرایی در حال گسترش جغرافیایی و مفهومی است و اکنون پدیده‌ای بین‌المللی شده است. به همین سبب دولت‌های اروپایی بویژه امریکا که با اشغال افغانستان و حمله نظامی به عراق و لیبی، اسباب گسترش افراط‌گرایی و تروریسم را فراهم آوردند، اکنون خود ناتوان در دفع این شر شیطانی هستند. تشکیل ائتلاف ضد داعش از سوی امریکا هم نتوانست در از بین بردن داعش کارساز آید. در قلمرو عراق نیز با وجود تشکیل نیروهای بسیج مردمی، ارتش عراق هم نتوانسته در دفع شر داعش موفقیت چشمگیری به‌دست آورد.

گفته می‌شود استعداد نیروهای تروریستی داعش حدود 80 هزار نفر است. ولی از نظر تاکتیکی از بین بردن این نیروها دشوار است. آنها سرزمین‌هایی را اشغال و در آنجا حکومت به اصطلاح «دولت اسلامی» تأسیس کرده‌اند. این حکومت از نظر داشتن قلمروی معین و به هم پیوسته، ساختار اقتصادی، شبکه‌های ارتباطی، هیأت حاکمه، نیروی نظامی و بهره برداری از تکنولوژی روز و هر آنچه برای اداره یک سرزمین در چارچوب دولت لازم باشد، فراهم آورده‌اند. تنها چیزی که این گروه موفق به دستیابی آن نشده، «شناسایی بین‌المللی» است. همان گونه که امکان از بین بردن طالبان کمتر وجود داشته، داعش به طریق اولی پابرجا‌تر خواهد بود.

پیش‌بینی شده است این وضعیت تا مدت‌های نامعینی ادامه داشته باشد. طالبان نتوانسته است قلمرو معینی را در اختیار داشته باشد و با جنگ‌های چریکی و جابه‌جایی قلمرو جغرافیایی، به حیات خود ادامه می‌دهد. در حالی که داعش دارای سرزمینی معین است. ممکن است پرسش شود حالا که در قلمرو معینی استقرار دارد می‌توان آنها را با بمباران هوایی یا توپخانه‌ای و موشکی و کلاً از راه دور از بین برد. اما واقعیت آن است که متأسفانه آنها در قلمرویی استقرار دارند که مردم عادی زندگی می‌کنند و به نحوی آنان دارای سرزمین و جمعیت هستند. شاید به تعبیری سپرهای انسانی گسترده‌ای دارند که نمی‌توان با هجوم زمینی و هوایی آنها را از بین برد، زیرا خسارات انسانی غیر نظامیان وحشتناک خواهد بود.

سهم روسیه از جنگ

اکنون بازگردیم به حضور روسیه؛ روسیه در سوریه به دنبال چیست و چرا تاکنون وارد ائتلاف نظامی غربی علیه داعش نشده بود؟ روسیه در ماوراء بحار نیازمند دسترسی به پایگاهی دریایی است تا ناوگان نظامی آن را برای پشتیبانی ناوگان تجاری تا رفع تهدیدات امنیت ملی و حیاتی خود محافظت کند. تنها پایگاه دریایی که روسیه در اختیار داشته است، بندر طرطوس در سوریه، در شرق مدیترانه است که به راه‌های دریایی بویژه کانال استراتژیک سوئز در شرق مدیترانه و دریای سرخ اشراف دارد. اگر چه این بندر از تنگه‌های بسفر و داردانل در دو سوی دریای مرمره برای رفت و آمد کشتی‌های روسیه به دریای سیاه، دور است، اما جایگزینی دیگر برای تأمین نیازهای تاکتیکی و استراتژیکی روسیه وجود ندارد.

این کشور در دریای سیاه با حلقه‌ای از سه سو متشکل از نیروهای پیمان ناتو روبه‌رو است. به همین سبب تنها بندری که ظرفیت نگهداری ناوگان نظامی اتمی روسیه را داشت همان بندر استراتژیک سواستوپل بود که در قلمرو حاکمیتی اوکراین در شبه جزیره کریمه بود که روسیه توانست در سال 2014 آن را از حاکمیت اوکراین خارج و به خاک خود ضمیمه کند. اکنون نیز بندر طرطوس در حاکمیت دولت سوریه در شرق دریای مدیترانه برای روسیه از اهمیت بیشتری برخوردار است، زیرا در صورت ناتوانی دولت مرکزی سوریه برای ادامه حیات سیاسی آینده این بندر برای روسیه نگران‌کننده است. از سوی دیگر سوریه از دوره شوروی با روسیه پیمان همکاری‌های استراتژیک دارد. بنابراین دولت سوریه رسماً از همپیمان خود درخواست کرده است که این کشور را در مبارزه با داعش یاری کند و اجازه داده است تا در بندر لاذقیه نسبت به تجهیز پایگاه نظامی اقدام و نیروی زرهی و هوایی خود را در آنجا مستقر کند.

این حضور روسیه موجب مخالفت غرب و در رأس آن امریکا قرار گرفته است. بمباران مواضع داعش از سوی بمب افکن‌های روسی در چند عملیات هوایی صورت گرفته است که از سوی مقامات نظامی روسیه و سوریه موفقیت‌آمیز اعلام ولی از سوی نیروهای غربی، مورد انتقاد قرار گرفته است. همچنین ناتو به نقض حریم هوایی ترکیه از سوی هواپیماهای روسی که موجبات نگرانی و عکس‌العمل پیمان ناتو را فراهم آورده، اعتراض رسمی کرده است، طوری که وزیران دفاع ناتو، در اجلاس هفته گذشته خود خواستار توقف عملیات هوایی روسیه در سوریه شدند. از سوی دیگر بنا به ادعای ناتو، موشک‌های کروز شلیک شده از دریای خزر از دقت کافی برخوردار نبوده و در قلمرو ایران سقوط کرده‌اند.

همچنین آنان به موشک‌هایی که از روی دریای خزر شلیک و بنا به مسیری که طی می‌کند و آن هم از روی خاک ترکیه است، آن را نقض حریم هوایی ترکیه قلمداد می‌کنند و بدان اعتراض دارند. البته باید یادآور شد که در اجلاس سران دریای خزر در مهر ماه 1386، در بیانیه صادره از سوی سران؛ دریای خزر دریایی غیر نظامی اعلام شد. این عمل روسیه ممکن است بازتاب‌های منفی هم از سوی کشورهای ساحلی در پی داشته باشد.

غرب، روسیه را متهم می‌کند که بیشترین عملیات روسیه در بمباران مواضع تروریست‌ها نه بر مواضع داعش بلکه بر مواضع مخالفان دولت بشار اسد، در غرب و پیرامون دمشق است. آنها اعلام کرده‌اند که این بمباران‌ها سبب تضعیف نیروهای مخالف رژیم و تقویت داعش خواهد شد ولی روسیه اصرار دارد این عملیات برای مبارزه با داعش است. بنا به ادعای غربی‌ها در صورت رویارویی نیروهای روسیه با داعش، نیروهای تروریستی ناگزیر از خاک سوریه عقب نشینی و به قلمرو عراق وارد و احتمال تجزیه عراق را فراهم خواهند کرد.

هدف دوم روسیه

روسیه هدف دیگری را در سوریه و مبارزه با داعش دنبال می‌کند. بنابر اطلاعات تاریخی در جنگ مسلمانان قفقاز شمالی علیه امپراتوری روسیه تزاری در آغاز و میانه سده 19، تعداد زیادی از مبارزان و مردم قفقاز شمالی از چچن‌ها و آوارها و اتحادیه سیرکاسی (چرکس‌ها) پس از شکست به خاورمیانه در قلمرو امپراتوری عثمانی کوچ کردند که از نسل‌های چچن‌ها و قفقازی‌های امروزی ساکن در لبنان، سوریه و اردن هستند.

اینان در جنگ چچن در آغاز فروپاشی اتحاد شوروی به قفقاز شمالی به جمع مبارزان پیوستند. ولی پس از سرکوب چچن‌ها، تعدادی از مبارزان به خارج از قلمرو روسیه حتی به همسایگان روسیه در دره پانکیسی گرجستان و به سوریه و لبنان و حتی به عراق و افغانستان رفتند. اکنون گفته می‌شود که بیش از 3 هزار رزمنده قفقازی در ترکیب نیروهای داعش فعال هستند و حتی در رده‌های فرماندهی زیر نظر البغدادی مبارزه می‌کنند. روسیه با حضور در سوریه و جنگ علیه داعش قصد دارد، با نابودی این نیروها مانع بازگشت آنان به روسیه شود. این موضوع به طور آشکار در مصاحبه ولادیمیر چیزف نماینده روسیه در اتحادیه اروپا در این هفته بیان شده است.

با این حال روسیه در مسیر مبارزه با داعش مجبور به تحمل روزهای دشواری است، زیرا تجربه مبارزه روس‌ها در افغانستان نشان می‌دهد که با نیروهای نظامی کلاسیک امکان پیروزی در جنگ‌های چریکی اندک است. روس‌ها با اشغال افغانستان و امریکایی‌ها در راه رویارویی با شوروی‌ها در این صحنه نبرد خود مسبب پدید آمدن تروریسم و افراط‌گرایی در منطقه شدند که هنوز هم این کشورهای منطقه هستند که از تبعات آن رنج می‌برند. در این دوره نیروهای مخالف نیز برای تأمین هزینه‌های مبارزه از راه‌های گوناگون از جمله کمک کشورهای مرتجع عربی و کشت و تجارت مواد مخدر، منطقه خاورمیانه را به آشوب کشیدند. همان گونه که در افغانستان، تاجیکستان، لیبی و عراق تجربه شده است، این بحران‌ها راه حل نظامی ندارد و درست از همین رو است که روسیه نیز حتی در همین روزهای جنگ خود با داعش بارها اعلام کرده که راه حل دیپلماسی را نیز از نظر دور نمی‌دارد.

http://iran-newspaper.com/newspaper/page/6050/18/91253/0

ش.د9404147