اهميت و جايگاه مجلس خبرگان

نقش علماي دين در هدايت مردم، منحصر نميشود به هدايت در امور فرعي و مسائل شخصي و اينها. مهمتر از همه‌ي اينها، هدايت مردم است در مسئله‌ي عظيم اجتماعي و مسئله‌ي حکومت و مسئله‌ي نظام اسلامي و وظائفي که مترتب بر اين هست در مقابله‌ي با حوادث جهاني... بنابراين علماي دين -که از جمله‌ي برترين آنها، مجموعه‌ي خبرگان هستند- تأثير ماندگار و مستمري در حوادث جامعه و سرنوشت جامعه دارند

پایگاه بصیرت / گروه سیاسی / رضا موحدي

حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، مجلس خبرگان رهبري را به‌عنوان «مهم‌ترين رکنِ نظام اسلامي» معرفي کرده و بر جايگاه اثرگذار و بي‌بديل آن تأکيد کرده‌اند. ايشان در ديدار مردم قم با اشاره به اهميت جايگاه مجلس خبرگان فرمودند: «مجلس خبرگان بنا است که رهبر انتخاب کنند؛ [اين‌] شوخي است؟ آن روزي که رهبر فعلي در دنيا نباشد يا رهبر نباشد، بايد اينها رهبر انتخاب بکنند. چه کسي را انتخاب خواهند کرد؟ آيا کسي را انتخاب خواهند کرد که در مقابل هجمه‌ي دشمن بِايستد، به خدا توکّل کند، شجاعت نشان بدهد، راه امام را ادامه بدهد؟ ... يا کسي را انتخاب مي‌کنند که جور ديگري است؟ اين خيلي مهم است. کسي را شما ميخواهيد براي مجلس خبرگان انتخاب بکنيد که در واقع، او رهبر را انتخاب خواهد کرد که کليد حرکت انقلاب در دست او است.»

* خبرگان مهم‌ترين رکنِ نظام است

«اجتماع خبرگان رهبري در نظام جمهوري اسلامي، تعيين‌کننده‌ترين و مهم‌ترين رکن از ارکان اين نظام است. هيچ‌کدام از ارکان نظام جمهوري اسلامي -چه آنچه به تقنين و چه آنچه به اجرا و غير آنها ارتباط پيدا ميکند- از لحاظ تعيين‌کننده بودن و آثار ماندگاري باقي گذاشتن، به اهميت اين اجتماع نيست. اين معنا موجب ميشود که مسؤوليت اين جمع و آحاد تشکيل‌دهنده‌ي آن، عظمت پيدا کند.»[۱]

اين جملات رهبر معظم انقلاب اسلامي درباره‌ي مجلس خبرگان رهبري نمايانگر جايگاه بي‌بديل و تعيين‌کننده‌ي اين مجلس در ساختار سياسي جمهوري اسلامي است. نهادي که با هيچ‌ يک از ارکان حکومتي قابل مقايسه نبوده و در سطحي بالاتر به نقش‌آفريني مي‌پردازد. اما دليل اين تأکيد ويژه بر جايگاه مهم خبرگان رهبري نسبت به ساير ارکان نظام اسلامي چيست؟

با نگاهي به بيانات حضرت آيت‌الله خامنه‌اي مي‌توان به اين پرسش پاسخي روشن داد.

* متمايزکننده الگوي جمهوري اسلامي از ديگر الگوهاي سياسي

به تعبير رهبر انقلاب، مجلس خبرگان يکي از تمايزات نظام جمهوري اسلامي با ساير نظام‌هاي سياسي است:

«مسئله‌ي خبرگان و مجلس خبرگان يک مسئله‌ي بسيار مهم و استثنائي است؛ يکي از تمايزات نظام جمهوري اسلامي اين است.»[۲]

براي فهمِ جايگاه خاص و متمايزکننده‌ي مجلس خبرگان در ساختار نظام اسلامي و چرايي آن بايد به مسئوليت‌هاي مهم و ويژگي‌هاي خاص اين نهاد نگاهي دقيق داشت. انتخاب‌هايي که در اين مجلس توسط مردم و معتمدين آنان صورت مي‌پذيرد جايگاهي ويژه به اين مجلس بخشيده و آن را به «مظهر حضور مردم» و «مردم‌سالاري اسلامي» تبديل مي‌کند:

«دو انتخابات مهم در اين مجلس انجام ميگيرد: يکي انتخاب به‌وسيله‌ي مردم که معتمدين خودشان را معين ميکنند و انتخاب ميکنند که اين معتمدين عمده‌ي کارشان هم انتخابي است که بعداً آنها خواهند کرد؛ انتخاب دوّم، [يعني‌] انتخاب رهبري. دو انتخاب در اينجا وجود دارد؛ يعني مجلس خبرگان مظهر حضور مردم و مظهر مردمي بودن و دخالت آراء مردم و سلايق مردم است؛ هيچ نهاد ديگري را ما به اين شکل نداريم که دو انتخاب در دل آن وجود داشته باشد که نشان‌دهنده‌ي اراده‌ها و نيتهاي مستقل باشد. انتخاب دوّم هم انتخاب رهبري است... مظهر مردم‌سالاري اسلامي به‌طور کامل و تام و تمام در واقع اين مجلس است.»[۳]

بر اين اساس مجلس خبرگان «پايه‌ي اسلامي جامعه و نظام» و «پشتوانه‌ و ذخيره‌ي معنوي عظيمِ نظام» است:

«تشکيل مجلس خبرگان، يکي از مظاهر حرکت اسلامي و پايه‌ي اسلامي جامعه و نظام ماست.»[۴] «مجلس خبرگان در حقيقت يک پشتوانه‌ي عظيمي براي نظام است؛ مثل صندوق ذخيره‌ي ارزىِ معنوىِ نظام. يک پشتوانه و يک ذخيره‌ي معنوي است.»[۵]

* تضمين‌کننده تحقق اسلام در واقعيت زندگي

دو وظيفه‌ي مهمِ «تعيين رهبري» و «مراقبت نسبت به حفظ شرايط رهبري» برعهده‌ي خبرگان رهبري است که با انجام درست آن، رهبري ديني و انقلابي در جامعه‌ي اسلامي «حفظ و استمرار» مي‌يابد:

«کار مجلس خبرگان بسيار مهم است. يک روز به کسي احتياج است که رهبري و زعامت اين کشور را به دست گيرد؛ اين مجلس بايستي حاضر باشد. بعد هم بايستي مراقبت کند که شرايط در کسي که علم و عمل و تدبير و وجود شرايط در او را تشخيص داده است، حفظ شود. خبرگان، هم ابتدائاً و هم استدامتاً مسوولند که مراقبت کنند، مراقب باشند و بفهمند. اينها وظايف بسيار مهمي است.»[۶] «وظيفه‌ي حساس مجلس خبرگان عبارت از حفظ و استمرار بخشيدن رهبري ديني و انقلابي است.»[۷]

«ملت در انتخاب خبرگان، بايد با بصيرت عمل کند. چشمهايتان را باز کنيد، از خدا مدد بخواهيد و ببينيد که چه کساني را انتخاب مي‌کنيد. افراد صالح، مؤمن، لايق، افرادي که مي‌توانند مصلحت دين و دنياي مردم را تشخيص بدهند، افرادي که داراي تقواي کافي هستند و آنها را از لغزش باز مي‌دارد، افراد عالم، انقلابي و کساني را که تجربه‌ي سالهاي گذشته نشان داده است که در خط درست حرکت کرده‌اند و راه درست را شناخته‌اند، انتخاب کنيد. اين، چيز خيلي مهمي است.»

توجه به نتايج و ثمرات عملي شدن وظايف خبرگان رهبري، زواياي جديدي از اثرگذاري‌هاي کلان اين نهاد در حاکميتِ جامعه‌ي اسلامي را نشان مي‌دهد. معيار قرار دادن «فقه و ارزش‌هاي اسلامي» در «تعيين رهبري نظام» توسط خبرگان به «حاکميت ارزشهاي اسلامي» و «تحقّق اسلام در واقعيت زندگي» منجر مي‌شود:

«[انتخاب رهبري] تفاوتش با ساير انتخابهاي جمعي اين است که اينجا ملاک و معيار عبارت است از فقه؛ يعني ارزشهاي اسلامي. بنابراين انتخاب آنها انتخابي است براي حاکميت ارزشهاي اسلامي، براي اجراي احکام اسلامي، براي تحقّق اسلام در واقعيت زندگي. اديان الهي نيامده‌اند که فقط در اذهان باقي بمانند؛ بايد در واقعيت زندگي تحقّق پيدا کنند. خب، اين ابزار و وسايلي لازم دارد؛ اينجا اين ابزار، مجلس خبرگان است که از اين طريق تضمين ميکند حاکميت ارزشهاي الهي را و اجراي احکام الهي را و حاکميت دين خدا را و حاکميت اسلام را.»[۸]

نگاه به مجلس خبرگان از اين منظر آن را به جايگاهي براي «هدايتِ مردم توسط علما در مقياس اجتماعي و حکومتي» و داراي «تأثيري ماندگار بر سرنوشت جامعه» تبديل کرده است:

«مجموعه‌ي خبرگان، مجموعه‌ي علماي صاحب‌نام و صاحب شأن در بين مردم، و مورد اعتماد مردم در همه‌ي قضايا، بخصوص در قضيه‌ي بسيار مهم رهبري و انتخاب رهبري و قضاياي مربوط به آن محسوب ميشود... نقش علماي دين در هدايت مردم، منحصر نميشود به هدايت در امور فرعي و مسائل شخصي و اينها. مهمتر از همه‌ي اينها، هدايت مردم است در مسئله‌ي عظيم اجتماعي و مسئله‌ي حکومت و مسئله‌ي نظام اسلامي و وظائفي که مترتب بر اين هست در مقابله‌ي با حوادث جهاني... بنابراين علماي دين -که از جمله‌ي برترين آنها، مجموعه‌ي خبرگان هستند- تأثير ماندگار و مستمري در حوادث جامعه و سرنوشت جامعه دارند.»[۹]

بر اين اساس است که تشکيل اين مجلس و آمادگي و «استقلال فکري» آن موجب سَرازير شدن «سکينه‌ي الهي» به جامعه مي‌شود:

«وقتي اين مجلس تشکيل ميشود و آمادگي خود و استقلال فکري خود و آگاهي خود را نشان ميدهد، اين موجب سکينه و آرامش در دلهاي مؤمنين ميشود؛ در واقع اين سکينه‌ي الهي، سَرريز ميشود از اين مجلس به داخل جامعه.»[۱۰]

* افراد باتقوا، عالم و انقلابي را انتخاب کنيد

با درکِ نقش‌آفريني مجلس خبرگان رهبري به‌عنوان مهم‌ترين رکنِ نظام مي‌توان به اهميت و حساسيت‌ِ خاص انتخابات آن نيز پي برد تا آنجا که حضرت آيت‌الله خامنه‌اي از آن به‌عنوان «مهم‌ترين و حساس‌ترين انتخابات کشور» تعبير مي‌کنند. اهميت اين انتخابات آنجا روشن‌تر مي‌شود که به نقشِ رهبري به‌عنوان «کليددارِ حرکت انقلاب» توجه کرده و اين نکته به‌درستي درک شود که «آينده‌ي انقلاب اسلامي» و «ماندگاري» آن در گرو تشخيص و انتخاب درست و به‌موقع خبرگان است:

«اهميت انتخابات خبرگان -که شايد هيچ کدام از انتخاباتهاي کشور به اين درجه‌ي از اهميت و حساسيت نباشد- در اين است که با اين انتخابات، مردم افراد خبره‌ي مورد اعتماد خودشان را انتخاب مي‌کنند تا اينها آماده‌ي به کار باشند براي لحظه‌ي حساس فقدان رهبري در کشور.»[۱۱] «آن روزي که رهبر فعلي در دنيا نباشد يا رهبر نباشد، بايد اينها رهبر انتخاب بکنند. چه کسي را انتخاب خواهند کرد؟ آيا کسي را انتخاب خواهند کرد که در مقابل هجمه‌ي دشمن بِايستد، به خدا توکّل کند، شجاعت نشان بدهد، راه امام را ادامه بدهد؟ آيا چنين کسي را انتخاب ميکنند يا کسي را انتخاب ميکنند که جور ديگري است؟ اين خيلي مهم است. کسي را شما ميخواهيد براي مجلس خبرگان انتخاب بکنيد که در واقع، او رهبر را انتخاب خواهد کرد که کليد حرکت انقلاب در دست او است؛ اين خيلي اهمّيت دارد.»[۱۲]

حقيقت اين است که «ماندگاري انقلاب» و ادامه‌ي حرکتِ انقلابي ملت ايران بر اساس «مکتب و خط امام خميني(ره)» در گرو عملکرد صحيح و زمان‌شناسانه‌ي خبرگان ملت است. چنانچه خبرگاني عالم و انقلابي به نمايندگي از مردم در مجلس خبرگان رهبري حضور داشته و عملکردي درست و به‌موقع داشته باشند، اين حرکت ادامه خواهد يافت.

در اين چارجوب و با فهم‌ِ دقيق اين حساسيت‌ها است که رهبري، مردم را در اين انتخابات به عمل کردن براساسِ «بصيرت» و انتخاب افرادِ «صالح، مؤمن، داراي قدرت تشخيص، باتقوا، عالم و انقلابي» سفارش مي‌کنند:

«نکته‌يي که مهم است، اين است که ملت در انتخاب خبرگان، بايد با بصيرت عمل کند. چشمهايتان را باز کنيد، از خدا مدد بخواهيد و ببينيد که چه کساني را انتخاب مي‌کنيد. افراد صالح، مؤمن، لايق، افرادي که مي‌توانند مصلحت دين و دنياي مردم را تشخيص بدهند، افرادي که داراي تقواي کافي هستند و آنها را از لغزش باز مي‌دارد، افراد عالم، انقلابي و کساني را که تجربه‌ي سالهاي گذشته نشان داده است که در خط درست حرکت کرده‌اند و راه درست را شناخته‌اند، انتخاب کنيد. اين، چيز خيلي مهمي است.»[۱۳]

* بستن درِ اميد به روي دشمن؛ علت مخالفت‌ها با مجلس خبرگان

«همه‌ي چشمها به ايران دوخته شده بود که امام بزرگوار ما، کي از دست اين مردم گرفته شود. براي آن روز نقشه‌ها کشيده و اميدها بسته بودند! ده سال منتظر آن روز نشسته بودند که فرا برسد. روز چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ از نظر دشمنان اين ملت و دشمنان انقلاب، يک روز بسيار مهم و تعيين‌کننده بود. مجلس خبرگان نگذاشت اين خلا به وجود آيد. البته آنها شخص حقيري مثل اين ناچيز را براي کشيدن اين بار سنگين انتخاب کردند. اين هم قضاي الهي بود؛ مايه‌ي شرمندگي اين بنده‌ي حقير بود؛ اما با قطع نظر از اين‌که تعيين خبرگان متوجه چه کسي و چه شخصي بود، اين مطلب از نظر دشمن و دوست و در سطح عالم، بسيار اهميت داشت که امام بزرگوار در شب چهاردهم خرداد، ملت ايران را به فراق خودشان مبتلا کردند و به جوار الهي رفتند. روز چهاردهم غروب نشده بود، که مجلس خبرگان کار خودش را انجام داد و همه‌ي درهاي اميد را بر روي دشمنان بست. دشمن اين را ديده است. علت مخالفت دشمنان مستکبر جهاني با مجلس خبرگان اين است.»[۱۴]

[۱] - بيانات در ديدار اعضاي مجلس خبرگان‌ ۱۳۶۹/۴/۲۵

[۲] - بيانات در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري ۱۳۸۸/۱۲/۶

[۳] - بيانات در ديدار رئيس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۱۳۹۴/۶/۱۲

[۴] - بيانات در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري ۱۳۷۰/۱۲/۱۲

[۵] - بيانات‌ در ديدار اعضاي مجلس خبرگان ۱۳۸۵/۶/۹

[۶] - بيانات در خطبه‌هاي نمازجمعه ۱۳۷۷/۸/۸

[۷] - پيام به مناسبت اولين اجلاس دوره‌ي سوم مجلس خبرگان‌ ۱۳۷۷/۱۲/۳

[۸] - بيانات در ديدار رئيس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۱۳۹۴/۶/۱۲

[۹] - بيانات در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري ۱۳۸۸/۱۲/۶

[۱۰] - بيانات در ديدار رئيس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۱۳۹۴/۶/۱۲

[۱۱] - بيانات در خطبه‌‌هاي نماز عيد سعيد فطر ۱۳۸۵/۸/۲

[۱۲] - بيانات در ديدار مردم قم ۱۳۹۴/۱۰/۱۹