چرا ترامپ نتوانست برجام را پاره کند؟

(روزنامه آفتاب يزد ـ 1396/07/23 ـ شماره 5015 ـ صفحه 2)

دونالد ترامپ جمعه شب با کلی نمایش و شو آف تبلیغاتی با کلی خط و نشان برای ایران و اینکه "فلان و بهمان" می‌کنم، پشت تریبون رفت تا به اصطلاح به آن وعده اکتبری که از آن دم می‌زد عمل کند، سخنرانی‌اش عصبی بود. خلیج فارس را هم عمدی یاسهوی با نام جعلی اش خطاب کرد. جالب اینکه باز هم از مردم با تاریخ و تمدن ایران سخن گفت.... با این حال ایران را حامی تروریست و القاعده و بن لادن و... خواند، حکومت کشورمان را عامل بسیاری از حوادث تروریستی دانست و سپاه پاسداران را که در دل ملت ایران جای دارد را هم هدف قرار داد. اما دست آخر همه این حرف‌ها‌ به هیچ ختم شد. او نتوانست بگوید از برجام خارج می‌شوم... اوج کارش این بود که بگوید برجام را تایید نمی‌کنم و آن را سپرد به کنگره تا نظرش را بگوید. سپاه را هم جزو گروه‌ها‌ی تروریستی نگذاشت بلکه گفت تحریم‌ها‌ی سرسختانه‌ای در راه است و البته داد و بیدادهایش با کلی واکنش منفی روبه‌رو شد.

انزوای ترامپ

انزوای این روزهای ترامپ از جایی معلوم شد که حسن روحانی رئیس جمهور ایران هنوز برای پاسخ به ترامپ خودش را آماده می‌کرد که فدریکا موگرینی رئیس اتحادیه اروپا پشت تریبون رفت و به جهان گفت که حرف‌ها‌ی ترامپ خریداری ندارد. او گفت برجام یک توافق داخلی آمریکا نیست و افزود: «این یک توافق دو طرفه نیست و یک کشور نمی‌تواند یک طرفه برجام را رد کند.»

وی با اشاره به این‌که آژانس هشت بار پایبندی ایران به برجام را تایید کرده است، افزود: «توافق هسته‌ای محدود به برنامه هسته‌ای ایران است و از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری می‌کند.»

موگرینی با بیان این‌که توافق هسته‌ای همچنان نتیجه بخش است، چرا که بر اساس اعتماد بنا نهاده شده است، گفت: «هیچ رییس‌جمهور کشوری نمی‌تواند برجام را لغو کند. اتحادیه اروپا و جامعه جهانی متعهدند تا توافق هسته‌ای را حفظ کنند.»

اما عجیب تر ازاین واکنش سریع موگرینی و ایستادگی اروپا در برابر ترامپ، یک بیانیه مشترک علیه موضوع گیری ترامپ بود؛ بیانیه‌ای که خیلی زود منتشر شد.

ترزا می ‌نخست وزیر انگلیس، آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان و امانوئل ماکرون رییس‌جمهور فرانسه در یک اقدام بی‌سابقه در بیانیه خود آوردند که به توافق هسته‌ای سال 2015 متعهد هستند و حفظ این توافق در راستای منافع امنیت ملی مشترک آنها است.

آن طور که ایسنا می‌نویسد، همچنین در این بیانیه آمده است توافق هسته‌ای حاصل 13 سال دیپلماسی و گامی مهم در راستای اطمینان نبود انحراف در برنامه هسته‌ای ایران است. شورای امنیت سازمان ملل نیز این توافق را مورد تایید قرار داده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی ایران به توافق را تایید کرده است.

این مقام‌های اروپایی در بیانیه خود آورده‌اند که ما از دولت آمریکا و کنگره می‌خواهیم که تا پیش‌از هر گامی که می‌تواند توافق هسته‌ای را تضعیف کند - از جمله از طریق وضع مجدد تحریم‌ها علیه ایران - تاثیرات چنین اقدامی را بر امنیت آمریکا و منتقدانش مدنظر قرار دهند. این رهبران اروپایی علاوه بر این نسبت به تصمیم ترامپ درباره توافق هسته‌ای به شدت ابراز نگرانی کرده‌اند.

یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم اعلام کرد: «آژانس بین‌المللی از ژانویه 2016 تاکنون اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران طبق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را همان‌گونه که شورای امنیت سازمان ملل خواسته و شورای حکام آژانس این اختیار را داده، نظارت و راستی‌آزمایی کرده است.»

زیگمار گابریل وزیر امور خارجه آلمان هم گفت: «برای متقاعد کردن کنگره آمریکا به حفظ توافق هسته‌ای تلاش خواهیم کرد.»

اظهارات ترامپ حتی داد مقامات آمریکا را هم درآورده است. جو بایدن معاون دولت اوباما گفته در صورتی که برجام را به خطر بیندازیم، این ایران نیست که منزوی می‌شود بلکه این موضوع باعث انزوای آمریکا خواهد شد. جان کری وزیر خارجه پیشین آمریکا هم ضمن انتقاد از رد پایبندی ایران به برجام از سوی ترامپ، اعلام کرد که ترامپ باعث آغاز یک بحران بین المللی می‌شود. وی ادامه داده: «تصمیم ترامپ خطرناک است. این اقدام باعث به خطر افتادن منافع امنیت ملی آمریکا و متحدانش می‌شود.»

کری ابراز امیدواری کرده است که شش عضو برجام اثبات کنند که رفتار مسئولانه چگونه است و به این توافق پایبند بمانند؛ بدون توجه به اینکه چه تهمت‌های دروغی توسط ترامپ در این باره مطرح می‌شود. جان کری تاکید کرد که لغو توافق باعث می‌شود که پایبندی آمریکا به سخنانش زیرسوال برود. هیلاری کلینتون وزیرامورخارجه سابق آمریکا هم به شبکه خبری سی ان ان گفت: «بی‌اعتمادی دونالد ترامپ به توافق هسته‌ای ایران مخرب و پایان اعتماد و اعتبار آمریکا در نزد جهانیان بود.» کلینتون گفت: «این سخنان نه تنها خطا است بلکه این پیام را به جهان می‌رساند که سخنان آمریکا مورد اعتماد نیست.» آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل نیز گفته که توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 صلح و امنیت در جهان را تقویت می‌کند.

دیپلماسی روحانی

همه این‌ها‌ نشان می‌دهد که آنچه امروز در جهان در حال شکل‌گیری است، یک اتفاق بی سابقه است. یک اتفاق مثل موضع گیری جهان در برابر رئیس جمهور آمریکا. بدون هیچ اغراقی یا اعلام عرق ملی.

در حالیکه پیش از این بسیاری می‌پنداشتند که حرف، حرف آمریکاست که برو دارد، اما ظاهرا همه چیز خلاف این موضوع است. با این اوصاف اکنون به نظر می‌رسد که دیپلماسی حسن روحانی یعنی همان دیپلماسی که عده‌ای از آن با عنوان دیپلماسی ذلیلانه نام می‌بردند اکنون، مقتدرتر از هر زمان دیگری به کار افتاده و توانسته است دنیا را در برابر ابر قدرتی به نام آمریکا و ترامپی جمهوری خواه و تندرو قراردهد و همین یعنی یک موفقیت برای حسن روحانی است.

سیاست‌های حسن روحانی از قرار معلوم آنقدر کارا بوده که اکنون شاهد تشکیل این موج ضدترامپی از سوی اروپا باشیم. آن طور که علی خرم استاد حقوق بین الملل هم به آفتاب یزد می‌گوید: «دیپلماسی روحانی قطعا بستر عمومی حمایت اروپایی‌ها از ایران است. اگر یک کشور نشان دهد که اهل مذاکره، گفت و شنود و همکاری و تعامل است، در تنگناها نیز کشورها به یاری او می‌آیند.» البته او به این نکته نیز اشاره می‌کند که قاعدتا تنها عامل این فضایی که اروپایی‌ها علیه ترامپ تشکیل دادند دیپلماسی روحانی نیست.

عامل عقب‌نشینی ترامپ

اما در کنار این، نگاهی به نطق به اصطلاح آتشین و تند ترامپ نیز خالی از لطف نیست. او قراربود تا در سخنرانی جمعه اش خیلی کارها کند. بسیاری می‌گفتند دونالد آنقدر قصدش در مخالفت با برجام جدی است که حتما دراین سخنرانی از برجام خارج خواهد شدو آنقدر دشمنی اش با ایران سر دراز دارد که حتما سپاه را جزو گروه‌ها‌ی تروریستی در می‌آورد، اما هیچ‌کدام ازاینها اتفاق نیفتاد. او همه چیز رابه کنگره واگذار کرد و از خیر تروریست دانستن سپاه هم گذشت. این بی ترید به معنای یک عقب نشینی از سوی ترامپ به شمارمی آمد اما به واقع چرا چنین عقب نشینی از سوی او صورت گرفت؟ و چه عواملی باعث این امر بود؟

ادبیات ترامپ هرچه قدر هم که توهین آمیز بود اما خیلی بیشتر از این از او توقع می‌رفت.

علی بیگدلی کارشناس مسائل بین الملل با بیان اینکه اگر فشارهای بر ترامپ را بررسی کنیم او با دو نوع فشار داخلی و خارجی مواجه بوده که گروهی از این فشارها مدافعین برجام و گروهی دیگر مدافعین خروج از برجام بوده‌اند، به آفتاب یزد می‌گوید:" ترامپ در داخل کشورش، فشارهایی از سوی مدافعین برجام تحمل می‌کرد. در بخش سیاسی ازجمله آنها تیلرسون وزیر خارجه و جان کری رئیس دفتر ویژه رئیس‌جمهور آمریکا بود و در بخش نظامی متیس وزیر دفاع، اما از کسانی که خواهان برهم ریختن برجام بودند بایدبه نیکی‌هیلی به عنوان سردمدار آن‌ها‌ اشاره کرد؛ همین طور لابی صهیونیستی و تی پارتی‌های حزب جمهوری نیز خواستار خروج از برجام بودند."

بیگدلی درباره فشارهای خارجی ترامپ هم به عربستان به عنوان کشورهای ضدبرجام اشاره داد و می‌گوید: "در فشارهای خارجی زور مدافعین برجام به مراتب بیشتر بود چرا که اتحادیه اروپا در مقابل ترامپ قرار داشت."

وی درباره چرایی تشکیل چنین جوی در اروپا علیه ترامپ هم می‌گوید: " اروپایی‌ها از سویی به دنبال منافع تجاری خود هستند و از طرفی دیگر در حال فاصله گرفتن از آمریکا. مثلا وقتی ترزامی این‌گونه از برجام دفاع می‌کند عمده دلیلش آن است که انگلیس بازار اروپا را از دست داده است و به دنبال منافع اقتصادی است. "

بیگدلی اظهار می‌دارد: "در نهایت ترامپ با مانوری که بین همه این فشارهای موافق و مخالف داخلی و خارجی انجام داد به این برآیند رسید که بر جام را نگه دارد و کنگره را وارد میدان کند تا تمام خرابی‌ها به گردن خودش نیفتد."

مشکل حقوقی

اما علی خرم درباره اینکه چرا ترامپ از مواضعش عقب نشینی کرد، می‌گوید: "همه کارهایی که ترامپ می‌خواست در ارتباط با برجام انجام دهد خلاف حقوق بین الملل بود. از طرفی اعلام ابطال توافق هسته‌ای در توان هیچ شخصی از جمله رئیس‌جمهور آمریکا نیست و به قول موگرینی ممکن است ترامپ بتواند در آمریکا خیلی کارها انجام دهد اما حداقل از توان این کار برنمی‌آید، آن هم به این خاطر که توافق مبنای حقوقی دارد."

وی می‌افزاید: "از طرفی ترامپ مرتب تلاش داشت تا بر طبل عدم پای‌بندی ایران به برجام بکوبد اما نتوانست از عهده این کار برآید چرا که رئیس‌جمهور آمریکا در جایگاهی نیست که اعلام نظر حقوقی بکند بلکه تنها، توان اعلام نظر سیاسی دارد، جایگاه حقوقی اعلام پای‌بندی یا عدم پای‌بندی ایران، آژانس است."

در کنگره چه می‌شود؟

اما حالا که ترامپ سرنوشت برجام را به کنگره حواله داده است، به راستی کنگره چه راهی را در پیش خواهد گرفت و آیا ترامپ و کنگره باهم می‌سازند و یا او از برجام خارج خواهد شد.

بیگدلی در اینباره می‌گوید: "تحلیل این موضوع خیلی سخت است اما باید گفت که فضای کنگره چندان به نفع ترامپ نیست، جمهوری‌خواهان نیز تا حدی دچار تفرقه هستند، کنگره دو کار می‌تواند انجام دهد یا اینکه برجام را به کلی نقض کند و تحریم‌های قدیم را برگرداند، یا آنکه برجام را نقض نکند اما از طریق بهانه‌های واهی چون آزمایش‌های موشکی، عدم رعایت حقوق‌بشر و دخالت ایران در منطقه تحریم‌هایی را وضع کند که مدعی شود به برجام ارتباطی ندارد و اینگونه برجام را هم نگه دارد. چرا که کنگره یک مکان حقوقی است و اعضای آن نیز می‌دانند برای نقض برجام نیاز به مستنداتی دارند که با توجه به گزارش‌های هشت گانه آژانس که پای‌بندی ایران را تایید کرده است، دست آنها در ارائه مستندات برای نقض برجام بسته خواهد بود."

آنچه باید گفت

شاید با نگاهی به آنچه گفته شد بتوان به این نتیجه رسید که دیپلماسی ایران لا اقل در موضع گیری‌ها‌ی اروپایی‌ها‌ علیه ترامپ نقش ایفا کرده است، هرچند اروپایی‌ها‌ منافع اقتصادی خود را در نظر دارند؛ منافعی که مطمئنا با برهم خوردن برجام بدان آسیب می‌رسد و همین موضوعی است که باعث نگرانی شان و موضع‌گیری‌ها‌ی صریح‌شان علیه سخنرانی ترامپ شده است.

اما به هر حال نتیجه همین فشارها منجربه عقب‌نشینی‌ها‌ی ترامپ شد. عقب نشینی‌ها‌یی که البته چهر‌ها‌یی چون تیلرسون نیز در آن بی‌تاثیر نبوده‌اند.

http://aftabeyazd.ir/?newsid=87008

ش.د9602979