کدخدا قابل اعتماد نیست!

مواضع رهبر معظم انقلاب درباره گفت‌وگو با قدرت‌های غربی، مذاکرات و توافق هسته‌ای همیشه منسجم و روشن بوده است. ایشان در طول سال‌های گذشته ضمن تأکید بر بی‌اعتمادی به کشورهای غربی در مقاطع مهم، شرایط اجرای اصولی مطابق با منافع ملی و ماهیت و رویکرد آمریکا در قبال ایران را به مسئولان گوشزد کردند. همان ماهیتی که سبب شد سال 1397 دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا با وجود توافق هسته‌ای و برجام با بدعهدی ذاتی همیشگی از برجام خارج شود و بار دیگر خلف وعده کند؛ موضوعی که رهبری بارها و بارها نسبت به آن گوشزد کرده بودند. اینکه اکنون در این مقطع وضعیت و روند فعلی مذاکرات به چه نحوی است و آینده مذاکرات با توجه به همان ماهیت قابل اعتماد نبودن آمریکا چگونه پیش خواهد رفت، موضوعی است که صبح صادق درباره آن با دکتر «صالح اسکندری» استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانیم.

با توجه به رویکرد و ماهیت قابل اعتماد نبودن آمریکا در قبال ایران، همچنین منازعات داخلی در این کشور برسر توافق هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌ها، روند فعلی مذاکرات را چطور ارزیابی می‌کنید؟

نباید غافل بود که تلاش بایدن برای توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران بیشتر مصرف داخلی در آمریکا دارد، دموکرات‌ها پیروزی در انتخابات کنگره در نوامبر ۲۰۲۲ را در گرو حل مسائل داخلی و بین‌المللی نظیر ایران و اوکراین از سوی دولت بایدن می‌دانند. پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ در آمریکا و غائله‌ای که ترامپ در این کشور به پا کرد، سطح منازعات و برخوردهای سیاسی بین دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات در آمریکا افزایش یافته است، در مقابل سناتورهای جمهوری‌خواه همه تلاش خودشان را می‌کنند تا توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی ایران برای دموکرات‌ها ثمری نداشته باشد که نمونه آن نامه اخیر ۳۳ سناتور جمهوری‌خواه خطاب به بایدن بود که رسماً وی را تهدید کردند هر توافق هسته‌ای با ایران را با روی کار آمدن دولت بعدی کان لم یکن تلقی می‌کنند. از دیگر سو، موضوعات مربوط به امنیت ملی و سیاست خارجی در آمریکا لزوماً مانند دهه‌های گذشته مورد توافق دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه نیست؛ بنابراین هر گونه توافق هسته‌ای با غرب بسیار شکننده خواهد بود؛ چرا که آمریکایی‌ها نشان داده‌اند به هیچ وجه قابل اعتماد نیستند.

با توجه به آنچه عنوان شد آینده مذاکرات چطور قابل ارزیابی است؟ این روند به منظور تضمین اجرا چطور باید پیش رود؟

تنها در صورتی که کنگره و سنا قطعنامه مشترک در تضمین مفاد توافق هسته‌ای با رأی دو سوم هر دو مجلس صادر کنند، می‌توان تا حدودی به این توافق امیدوار بود. موضوع بعدی راستی‌آزمایی پس از لغو تحریم‌هاست؛ برای نمونه ایران بتواند نفت خود را بفروشد، نفت‌کش‌ها مشکل بیمه نداشته باشند، پول آنها در بانک‌های بین‌المللی جابه‌جا و در نهایت به بانک‌های ایرانی منتقل شود و...؛ آنگاه تهران هم به تعهدات خود در توقف غنی‌سازی ۶۰ درصد یا انتقال مواد غنی شده به خارج از کشور عمل کند. خاطره برجام در ۲۰۱۵ نباید تکرار شود که ایران تعهدات خود را انجام دهد، در مقابل غربی‌ها به بهانه‌های واهی انجام تعهدات خود را به تعویق بیندازند یا چوب لای چرخ بگذارند. طبق ماده ۷ قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی در لغو تحریم‌ها، دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف است انجام تعهدات از سوی طرف غربی در لغو تحریم‌ها، به ویژه تحریم‌های نفتی و بانکی و بازگشت پول صادرات ایران به صورت بانکی و بدون هیچ مشکلی را به مجلس شورای اسلامی گزارش داده و در صورت تأیید و تصویب مجلس می‌تواند نسبت به گام‌های کاهشی در زمینه هسته‌ای اقدام کند. طی روزهای اخیر، بیش از ۲۵۰ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نامه‌ای هوشمندانه و انقلابی به رئیس‌جمهور درباره توافق هسته‌ای نوشته و از رئیس‌جمهور خواسته‌اند پس از هر گونه توافق در مقام اجرا نیز باید ابتدا آمریکا و سایر اطراف بدعهد برجام به تعهد خود در لغو تحریم‌ها عمل کنند و پس از راستی‌آزمایی، ایران به سراغ انجام تعهدات خود رفته و آن را انجام دهد.

چرا غربی‌ها از یک سو بر سرانجام رسیدن مذاکرات و نبود زمان اصرار دارند و از طرفی در مسیر مذاکرات سنگ‌اندازی می‌کنند؟

امروز توپ در زمین کشورهای ۴+۱ و آمریکاست و قطعاً مسئولیت شکست احتمالی مذاکرات با طرف غربی است و ایران برای یک توافق خوب و لغو تحریم‌ها حتی یک روز هم تعلل نمی‌کند. آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۸ یک طرفه از برجام خارج شدند و نشان دادند، به هیچ توافقی پایبند نیستند. اگر به سرانجام رسیدن مذاکرات اصرار دارند و می‌خواهند به تعهدات‌شان عمل کنند، امروز باید حسن نیت خودشان را نشان دهند و ضمن دادن تضمین، امکان راستی‌آزمایی را هم بپذیرند. مشابه این شروط از سوی رهبر معظم انقلاب در جریان توافق سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام هم مطرح شد؛ ولی متأسفانه دولت وقت این شروط را نادیده گرفت و اتفاقاً علت شکست برجام هم رعایت نکردن همین شروط ضمن توافق بود. رهبر فرزانه انقلاب در نامه تاریخی به رئیس‌جمهور وقت درباره الزامات اجرای برجام تأکیداتی داشتند؛ تأکید معظم‌له بر تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلف طرف‌های مقابل، اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتحادیه اروپا مبنی بر لغو تحریم‌ها، رجوع در موارد مبهم سند برجام به متن مذاکرات، قرارداد قطعی و مطمئن درباره‌ طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای نوسازی کارخانه اراک، بندهای نه‌گانه‌ قانون مجلس و ملاحظات ده‌گانه‌ ذیل مصوبه‌ شورای عالی امنیت ملی و... که البته بعضا مورد کم توجهی مسئولان وقت در دولت قرار گرفت، از مآل‌اندیشی و تیزبینی رهبر معظم انقلاب اسلامی در جریان توافق هسته‌ای حکایت داشت که البته همه این غفلت‌ها از سوی دولت آقای روحانی منجر به خسارت‌های محض برجام شد.