حرکت اوکراین به سوی غرب

ترجمه: مینا منقولیان
دو عامل اساسی از عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا ممانعت می‌کند: اول، این کشور از استانداردهای لازم و مورد قبول اعضای اتحادیه اروپا در زمینه‌های اقتصادی و نظامی برخوردار نیست. دوم، اتحادیه اروپا آمادگی پذیرش اوکراین را ندارد. پس از الحاق جمعی از کشورهای اروپای مرکزی و شرقی، اتحادیه احتیاج به زمان دارد و باید به حل و فصل مسائل تنش‌زایی چون چگونگی کنترل مشکل مهاجرت در آستانه بروز حوادث تراژیک و تأسفبار در فرانسه بپردازد.
اگر چه در ابتدا ممکن است اینگونه به نظر برسد که مسیر اوکراین به سوی غرب به علت این دو عامل به طور کامل بلوکه شده و دولت این کشور با شکست مواجه شده است، اما شواهد، گویای حقیقتی دیگر است، چرا که شرایط فعلی از پیچیدگی خاصی برخوردار است. غرب در مواجهه با اوکراین، یک گام به جلو برداشته و چراغ سبز نشان داده است که هدف از این کار، نشان دادن این واقعیت است که روند الحاق اگرچه به آرامی پیش خواهد رفت، اما مطمئناً به سمت ایجاد جایگاه جدید این کشور در اروپا گام برمی‌دارد. اگر در مقام مقایسه برآییم، متوجه می‌شویم که اگر لهستان و جمهوری چک مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا را با یک لوکوموتیو دیزل مدرن پیمودند، اوکراین این مسیر را با یک موتور بخار اوایل قرن بیستم خواهد پیمود، اما مهم آن است که این حرکت، کمابیش ادامه دارد.
«کاندولیزا رایس» در جریان سفر به «کی‌یف»، پیام امیدوارکننده‌تری را به مقامات اوکراینی رساند. او پیوستن این کشور به غرب را حتمی دانست که دیر یا زود اتفاق خواهد افتاد. بدین وسیله، در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی در سال جاری، زمینه‌ساز موجی از خوشبینی شد. کمی پیش از سفر رایس به این کشور، موتور بخار اوکراینی‌ها سر راه خود به سوی اروپا، چند ایستگاه را پشت سرگذارد. اول از همه آنکه مجلس نمایندگان آمریکا، با لغو لایحه «جکسون وانیک» در رابطه با اوکراین موافقت کردند. امروز، تعداد کمی از مردم مفاد این لایحه را به خاطر می‌آورند؛ لایحه‌ای که در جریان جنگ سرد به عنوان نشانه‌ای از اعتراض به محدودیت اعمال شده از جانب اتحاد جماهیر شوروی بر یهودیان برای ترک این کشور، طراحی شد. چنان که سازمانهای یهودی مستقر در روسیه خاطر نشان می‌کنند، این ممنوعیت 15 سال پیش لغو شد، اما لایحه مذکور همچنان باقی ماند. حال، با لغو این لایحه، به نظر می‌رسد که اوکراین از آزمون «دموکراسی» سربلند بیرون آمده است. بدیهی است که ممتحن این آزمون، کنگره ایالات متحده آمریکا بوده است.
ایستگاه دوم در مسیر رسیدن به اروپا، وضعیت اقتصاد این کشور بود که تحت رهبری «لئونید کوچما» نتوانست به حاشیه امنی برسد، اگرچه کی‌یف دلایل مشخصی را برای این واقعه مطرح کرد و مؤثر دانست. هیچ کس در اروپا تمایلی برای کمک به کوچما نداشت.
در این حال، «ویکتور یوشچنکو» طرفدار غرب نیز یک عامل دیگر است و موفقیت او در انتخابات سال گذشته اهمیت بسیاری دارد.
ایستگاه سوم، عضویت کامل اوکراین در شورای وزیران اروپای جنوبی – شرقی بود که 10 سال پیش به ابتکار واشنگتن تأسیس شد. این سازمان کشورهای ایتالیا، یونان، ترکیه، اسلوونی، بلغارستان، رومانی، کرواسی، مقدونیه و آلبانی را در بر می‌گیرد. در واقع می‌توان آن را شاخه منطقه‌ای ناتو در نظر گرفت، چرا که 6 کشور عضو که نامشان در ابتدای فهرست فوق آمده است، هم‌اکنون به عضویت کامل ناتو درآمده‌اند و سایر کشورها نیز در این مسیر حرکت می‌کنند.
ایستگاه چهارم، تأسیس «اتحادیه انتخاب دموکراتیک» بود که شامل اعضای ناتو و کشورهای عضو می‌شود. عضویت در این اتحادیه، اوکراین را به مقام رهبری کشورهای جامعه مستقل مشترک‌المنافع رساند که سیاستهای خارجی همگام و موافق با غرب، اولویت آنها است. به علاوه، این ساختار می‌تواند اوضاع سیاسی بیلوروس، جایی که انتخابات ریاست جمهوری در آن بزودی برگزار خواهد شد را تحت تأثیر قرار دهد. برای مخالفان «آلکساندر لوکاشنکو» این مسأله بسیار اهمیت دارد که نه تنها از جانب غرب، بلکه توسط یک کشور ارتدوکس اسلاو نظیر اوکراین نیز حمایت می‌شوند. بنابراین می‌توان پی برد که حضور «الکساندر مینیکوویچ» نامرد اپوزیسیون بیلوروس، در نشست اتحادیه در کی‌یف برای تأکید بر این که او تحت حمایت اوکراین قرار دارد، تصادفی نبود.
حال، باید دید اوکراین برای پیوستن به غرب باید از چه ایستگاههای دیگری بگذرد؟ گفتنی است دستیابی به سازمان تجارت جهانی در پیش است. «یوری میخانوروف» نخست‌وزیر این کشور هم‌اکنون تقاضای حمایت از این مسأله را از «پیتر مندلسون» نماینده تجاری اتحادیه اروپا مطرح کرده است. کی‌یف مشتاق الحاق به سازمان تجارت جهانی بود، اما موفق به برآورده کردن ضرورتهای مورد نیاز نشد. با این حال، سال جاری برای تحقق این امر امکانپذیرتر به نظر می‌رسد. وضع اقتصاد بازار و عضویت در سازمان تجارت جهانی دو فاکتور ضروری برای شروع مذاکرات درباره ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان اوکراین و اتحادیه اروپا است.
آیا تمام آنچه گفته شد، به معنای آن است که اوکراین مسیر کوتاهی را تا پیوستن به اتحادیه اروپا در پیش‌رو دارد، اگر این مسیر طولانی‌تر از سایر کشورها بوده است؟ بعید به نظر می‌رسد، چرا که باید در نظر گرفت سیاست‌های متمایل به غرب از سوی «کی‌یف» نارضایتی قابل توجهی را در میان روسها موجب شده است، به طوری که حتی مناظراتی هم برای تعدیل موضع مقامات اوکراینی انجام گرفته است، اوکراین خواهان پیوستن به غرب بود، اما به حفظ بهای پایین گاز و ادامه همکاری دوجانبه با مسکو در صنایع دفاعی که برای اقتصاد این کشور بسیار حیاتی است. عضویت در اتحادیه اروپا یک هدف جذاب و گیراست، اما برای رسیدن به آن، اوکراین باید از ورشکستگی اجتناب کند. آخر آنکه غرب هنوز مهیای پذیرش یکی از بزرگترین کشورهای اروپا نیست، حتی اگر این کشور از وضعیت مناسب اقتصاد بازار برخوردار باشد و در آزمون دموکراسی بهترین نتیجه را کسب کند.