قصه پرغصه آمارها در ایران

آمار مجموعه ای از اعداد، ارقام، جداول نمودارهایی است که پس از جمع آوری، تنظیم، تحلیل و تفسیر اطلاعات عددی تصویری روشن از وضعیت موضوع را ارائه می دهد. اگرچه عده ای آمار را گورستانی از اعداد و ارقام می دانند که در هر اداره و سازمان نمونه ای از آن پیدا می شود. امروزه ارائه آمار در کشور ما به یک قصه پرغصه تبدیل شده است و هرمجموعه ای که آماری ارائه می دهد معطوف به منافع خود به این امر می پردازد. به نظر می رسد هدف از ارائه آمار در سه حالت کلی خلاصه می شود :

1- به منظور برنامه ریزی و تصمیم گیری: بدون استفاده از آمار امکان هیچ گونه برنامه ریزی وجود ندارد به گونه ای که مهمترین ابزار مدیران برای تصمیم گیری، آمار دقیق و صحیح است؛ بنابراین یکی از دلایل ناموفق بودن برنامه ها را نیز می توان تکیه بر آمارهای غیرواقعی دانست. به عنوان نمونه وقتی دولت آمار دقیقی از بیکاری نداشته باشد، برنامه اش ناقص و در بسیاری از موارد ناکارآمد است. از ارائه آمارهای متناقض توسط ارگان های دولتی می توان حدث زد که در این موضوع ما با مشکلات اساسی مواجه هستیم. تفاوت نرخ تورم ارائه شده توسط کاندیداها در انتخابات 88 و 92 که توسط مراکز وابسته به دولت ارائه شده بود نمونه ای از این واقعیت است.

در چند ماه گذشته دو مقام بلندپایه دولت تدبیر و امید، دو نظر متفاوت درباره نرخ رشد اقتصادی اعلام کردند. ابتدا ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی در خصوص رشد اقتصادی بهار گفت که اقتصاد ایران در بهار امسال رشد اقتصادی بسیار بالا و بی‌سابقه 6 درصدی را تجربه کرده است. این اظهار نظر سیف با واکنش اقتصاددانان رو به رو شد و حتی برخی از اساتید دانشگاه از سیف خواستند که مستندات رشد 6 درصدی اقتصاد ایران در سه ماهه اول سال 95 را اعلام کند. چند روز بعد نوبت به اسحاق جهانگیری معاون اول حسن روحانی رسید تا نظرخود را درباره رشد اقتصادی فصل بهار امسال اعلام کند. معاون اول روحانی در واکنش به پرسش خبرنگاران در این زمینه گفت که هیچ مستندی در این خصوص وجود ندارد و نمی‌توان گفت که نرخ رشد اقتصادی سه ماهه اول امسال چقدر است.در همین رابطه علی قنبری، معاون وزیر جهاد کشاورزی در پاسخ این سؤال که «اخیراً بحث‌های زیادی در رابطه با تناقض آمارهایی نظیر نرخ رشد اقتصادی از سوی نهادهای آماری مطرح شده به اعتقاد شما علت اصلی تفاوت در آمارهای اعلام شده از سوی نهادهای مختلف آماری چیست؟» گفت: در حالی مرکز پژوهش‌های مجلس نرخ رشد اقتصادی را در سال 94، منفی اعلام کرده است که مرکز آمار مدعی است نرخ رشد اقتصادی در سال گذشته مثبت بوده است. به نظر می رسد با وجود این تناقضات آماری برنامه ریزی در این حوزه که بسیار کلان و مهم است نیز با مشکل اساسی مواجه است.

2- به منظور ارائه گزارش از عملکرد مجموعه: ارگان ها در ارائه گزارش به مردم کارویژه خبرنگاران را پیدا می کنند بدین معنی که همانگونه که یک خبرنگار می تواند با بزرگنمایی یک موضوع جزئی تصویری کاذب در ذهن مخاطب ایجاد کنند، ارگان ها نیز با بزرگنمایی اقدامات خود به نوعی فکار عمومی را فریب می دهند. چنین اقدامی باعث بی اعتمادی مردم به این مقوله بسیار مهم می شود. رهبر انقلاب اسلامی نیز با اشاره به نادرست خواندن برخیآمارهای دولت‌های قبلی توسط دولت‌های بعدی، افزودند: باید منشأ این دوگانگی‌ها مشخص شود؛ یعنی یا در آن دوره در بیانآمارها اشکالی وجود داشته است یا در دوره‌ی پس از آن؛ و در هرصورت،دستکاریدرآمارها که در معرض قضاوت مردم فهیم نیز قرار دارد،گناهیکبیرهاست.

اخیرا دولت محترم خبر از رشد اقتصادی باورنکردنی 7.4 درصدی داده اند. آماری که با واقعیت های موجود جامعه و وضع معیشت مردم سازگاری ندارد. محمد مهدی راسخ عضو اتاق بازرگانی در این خصوص گفت: از اعلام چنین رشد اقتصادی بسیار متعجب شدم. معلوم نیست چگونه این آمارها تهیه می شوند در حالی که فعالان اقتصادی روزهای سختی را سپری می کنند.وی افزود: بسیاری از واحدهای تولیدی تعطیل و یا نیمه تعطیل هستند و نرخ بیکاری رو به افزایش است، بنابراین باید پرسید چگونه این آمارها تولید می‌شوند؟ از طرف مقابل آیا چنین رشدی نباید در وضعیت زندگی مردم اثر مثبت بگذارد آیا واقعا این چنین است؟ امیدوارم مسئولان فکری به حال حل مشکلات اقتصادی کشور نموده و از انتشار آمارهای غیرواقعی که اعتماد مردم به دولت را از بین می‌برد به شدت خودداری نمایند.

3- به منظور هشدار و یا امیدبخشی به جامعه: از آمار برای تأثیرگذاری بر رفتار اجتماعی مردم نیز استفاده می شود. به عنوان نمونه رسانه ها اعلام می کنند که آمار مبتلایان به دیابت در کشور رو به افزایش است و مصرف سبزیجات در کاهش این موضوع بسیار مؤثر است. آمارهای حوزه سلامت، فرهنگی و یا سبک زندگی اسلامی بیشتر از این نوع آمارها می باشند. در ارائه این دسته از آمارها نیز گاهی افراط و تفریط وجود دارد؛ اگرچه مسئولان امر گاهی اوقات از روی دلسوزی به چنین اقدامی دست می زنند.

با توجه به مطالب فوق به نظر می رسد ارائه آمارهای فریب دهنده در کشور ما به یک معضل فراگیر تبدیل شده است که باید برای آن فکری کرد. این آمارها در برخی مواقع ناقص، در زمانی کذب و یا ممکن است متناقض باشد.مرکز آمار کشور به عنوان نهادی که متصدی ارائه آمار در کشور است باید مانع از انعکاس آمارهای غلط در جامعه شده و با قاطعیت و شجاعت در ارائه آمار صحیح، اعتماد مردم را بیش از پیش به خود جلب نموده و زمینه رشد و پیشرفت سریع تر کشور را فراهم نماید.