دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان سعودی

پنجمین دور گفت ‌وگوهای ایران و عربستان با تلاش و میانجی گری دولت عراق و عمان در یکم اردیبهشت 1401 در بغداد برگزار شد. در این نشست معاون مشاور امنیت ملی ایران و رئیس سرویس اطلاعات عربستان حضور داشتند. به گفته منابع عراقی مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق هم در جلسه حضور داشت. اگرچه هنوز اخبار رسمی درباره محتوای آخرین دور گفت ‌وگوها و توافقات احتمالی منتشر نشده، اما به گفته منابع عراقی در این نشست به موضوعات مختلف دوجانبه و نیز موضوع تداوم آتش ‌بس در یمن پرداخته شد و بر سر برگزاری دور بعدی مذاکرات در سطح دیپلماتیک توافق شد. این در حالی است که سخنگوی وزارت خارجه کشورمان ضمن توصیف فضای مثبت مذاکرات، اعلام کرد هنوز برای دیدار دیپلماتیک بین دو طرف زود است. در صورت انتقال گفت ‌وگوها از سطح امنیتی به مرحله نشست‌‌ های سیاسی، می توان امید داشت مقدمات احیای روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه‌ ها و کنسولگری‌‌ های دو کشور در مشهد و جده فراهم شود. 

دور چهارم مذاکرات دو طرف در شهریور ماه سال گذشته انجام شد، اما به دلایلی هفت ماه به تاخیر افتاد. اختلافات فیمابین که عمدتا مربوط به پرونده های منطقه ای از جمله جنگ یمن می باشد، موجب کندی و تاخیر در مذاکرات تهران و ریاض شده است. از دیگر سو، وزیر خارجه عراق فؤاد حسین در گفت ‌وگو با شبکه الجزیره جزئیاتی از نشست اخیر بغداد را فاش کرد و اعلام کرد دو طرف ایران و سعودی بر سر یادداشت تفاهم ۱۰ بندی توافق کرده اند. وی توضیح بیشتری در باره مفاد این یادداشت ارائه نکرد. ایران بارها آمادگی خود را برای تداوم گفت‌ و گوها با عربستان اعلام کرده و البته ادامه آن را بستگی به اراده طرف مقابل عنوان کرده است. به همین دلیل ایران خبر دور پنجم مذاکرات و ثمربخش بودن آن را منتشر کرد، اما طرف سعودی با احتیاط عمل کرده و به نظر می رسد نمی خواهد نیاز خود را به مذاکرات با ایران آشکار کند.

دلیل این امر از یک سو به غرور سعودی ها بازمی گردد و از دیگر سو نگران ناخشنودی آمریکا و رژیم صهیونیستی هستند. اسرائیل از سال گذشته وارد آشتی با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس شده تا به این وسیله آن ها را از ایران دور سازد. از این منظر، رژیم صهیونیستی به هرگونه آشتی و کاهش تنش در روابط ایران و عربستان به عنوان تهدید می نگرد و همین امر می تواند یکی از دلایل عربستان برای عدم اعلام رسمی دور پنجم مذاکراتش با ایران باشد. مناسبات تهران و ریاض به ‌‌دنبال اعدام «شیخ نمر باقر النمر» روحانی شیعه برجسته عربستان سعودی و حمله به سفارت ریاض در تهران، به تیرگی گرایید و سعودی‌‌ ها در ۱۳ دی ۱۳۹۴ روابط دیپلماتیک با ایران را قطع کردند. البته اختلافات دو طرف منحصر به این موضوع نبود، بلکه در پی بحران سوریه و یمن و افزایش رقابت‌‌ های منطقه‌‌ ای به‌‌ ویژه با نقش ‌‌آفرینی ریاض در پروژه فشار حداکثری دونالد ترامپ رئیس ‌‌جمهور سابق آمریکا، روابط دو طرف بیش از گذشته دچار تنش شد.

با فرورفتن سعودی ها در باتلاق یمن و آسیب پذیری در برابر موشک ها و پهپادهای پیشرفته انصارالله و همچنین شکست پروژه فشار حداکثری ترامپ و روی کار آمدن دموکرات ‌ها به رهبری بایدن که قائل به بازبینی در روابط آمریکا و عربستان است، سرانجام عربستان در قبال ایران دچار نرمش شد. همچنین اعلام آتش بس در یمن، کاهش محاصره این کشور و نیز برکناری منصور هادی، عربستان را در وضعیتی قرار داده که امکان مذاکره و هر گونه توافق با ایران بیش از گذشته فراهم شده است. برخی ناظران نیز از عدم همسویی عربستان با آمریکا در جنگ اوکراین سخن گفته و این امر را یکی ازعوامل تمایل عربستان نسبت به مذاکرات با ایران در دور پنجم قلمداد کرده اند.

محمد بن سلمان ولی عهد سعودی حدود یک سال پیش در گفت ‌وگو با شبکه العربیه طی اظهارات بی سابقه ای تصریح کرد ایران یک کشور همسایه است، ما امیدواریم رابطه خوب و متمایزی با ایران برقرار کنیم و دو کشور منافع مشترک و متقابلی برای پیشرفت و بهبود منطقه و جهان دارند. به رغم اظهارات آشتی جویانه بن سلمان، روند مذاکرات طی یک سال گذشته با فراز و نشیب و اختلافات فراوانی مواجه بوده و به نظر می رسد سعودی ها علاوه بر غرور کاذب، تحت فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی، آن گونه که باید در مذاکرات به شکل مطلوب عمل نمی کنند. با این حال گفته می شود دور پنجم گفت وگوهای ایران و عربستان سعودی موفقیت آمیز بوده و از طرفی، دور ششم مذاکرات با وساطت عراق و عمان در پیش است؛ لذا امیدها نسبت به حل و فصل اختلافات و منازعات دو طرف، بیش از پیش تقویت شده است.