دشمنان خدا و انسان از راه فریب، خدعه و مکر که شاید مهم‌ترین شیوه جنگ آنان است، انسان‌ها را به سمت خود جذب کرده، به سمت مرگ کشانده یا مسیرش را منحرف می‌کنند. اختلاط حق و باطل، صدق و کذب، اخبار دروغ، ایجاد ذهنیت غلط، تفرقه‌افکنی، تضعیف روحیه، غلبه بر شجاعت و بسیاری از روش‌ها و عملکردها از طریق فریب و خدعه صورت می‌پذیرد. مکر در لغت به‌معنای ایجاد شرایطی برای ضرر رساندن یا حیله‌گری در نهان آمده است؛ همچنین یعنی منصرف کردن غیر، از تصمیم خودش با وسایل مختلف مادی و معنوی. معادل مکر در زبان فارسی فریب، نیرنگ و... است.
مکر در اصطلاح علم اخلاق، به‌معنای جستن راه‌های پنهان برای اذیت‌رساندن به مردمان است؛ لذا رذیله‌ای از رذایل بوده و جزء زشت‌ترین اعمال است که گناه شدید و بزرگی به شمار می‌رود.(جامع‌السعادات، ص۲۴۶) در علم لغت، واژه مکر مترادف با کلماتی، مانند کید و خدعه است که در معنای پنهان‌کاری مشترک هستند؛ اما کید را شدیدتر از مکر دانسته‌اند. کلمه مکر 43 بار و کلمه کید 35 بار در قرآن آمده است. مکر، اگرچه یکی از رذایل اخلاقی دانسته شده است؛ اما خداوند آن را درباره خودش هم به‌کار برده و فرموده است: «أَفَأَمِنُوا مَکْرَاللَّهِ فَلا یأْمَنُ مَکْرَاللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ»؛ و آیا (آنان) از ترفند خدا ایمن شده‌اند و (حال آنکه) جز گروه زیان‌کاران از ترفند خدا ایمن نیستند؟(اعراف/۹۹) برخی این مکر را به اولیه و ثانویه تقسیم کرده و مکر ثانویه را مجاز دانسته‌اند تا از صورت مذموم خود خارج شود؛ اما با توجه به‌معنای مکر، به این تقسیمات نیازی نیست. وقتی گفتیم مکر در اصل به‌معنای «غافلگیر»کردن شخصی و «ضرررساندن» به اوست؛ بنابراین مکری که خدا به خود نسبت داده است، افشای این غافل‌گیری و آشکار کردن نقشه دشمنان برای فریب انسان‌ها، به‌خصوص اهل ایمان است. این کار، یعنی باطل‌کردن مکر که خودش می‌تواند یک نیرنگ به دشمنان و بدلی علیه فنون آنها باشد.
در آیه ۶۲ سوره انفال آمده است: «و اگر(دشمنان) بخواهند تو را فریب دهند، خدا برای تو كافی است. او همان كسی است كه تو را با یاری خود و مؤمنان تقویت كرد.» یاری خداوند در افشای راز دشمنان و نقشه‌ای که در سر دارند، تضعیف آنان است و تقویت مسلمانان. مؤمنان برای باطل‌کردن نقشه دشمنان و ایجاد آگاهی در جامعه، باید به افشای نقشه دشمنان دین و انسان اقدام کنند. این کار موجب می‌شود با کمترین هزینه، بیشترین خسارت به دشمنان وارد شود. خداوند در قرآن با توجه به این نکته مهم، اقدام به بی‌اثرکردن نقشه شیطان، کفار و منافقان می‌کند؛ برای نمونه در آیه ۹۱ سوره انعام فرموده است: «شیطان مىخواهد در میان شما به‌وسیله شراب و قمار، عداوت ایجاد کند و شما را از ذکر خدا و نماز باز دارد.» «کسانی که می‌خواهند از شر دشمنان در امان باشند، باید فنون او را بشناسند و از آن فاصله بگیرند.»(تغابن/۱۴) «همچنین کفار و منافقانی را که روش‌هایی برای فریب و گرفتن توان مسلمانان و مؤمنان دارند، باید با افشاکردن نقشه‌های‌شان، زمین‌گیر کرد که این کار، با استقامت و پرهیزکاری صورت می‌گیرد.»(آل‌عمران/۱۲۰)
