نهضت ترجمه به کجا رسید؟

یکی از مطالبات رهبر معظم انقلاب از نظام فرهنگی کشورمان، ترجمه کتاب‌های دفاع مقدس و معرفی آنها در اقصی نقاط جهان بوده است. ازجمله چهارم مهر سال ۱۳۹۷ فرمودند: «یک نهضتِ ترجمه راه بیندازیم؛ نه ترجمه از بیرون؛ ترجمه به بیرون، برای ارائه آنچه هست. بگذارید بدانند در آبادان چه گذشت، در خرمشهر چه گذشت، در جنگ‌ها چه گذشت، در روستا‌های ما چه گذشت... من بار‌ها این را گفته‌ام؛ این تابلو، تابلوی زیبایی است؛ اما از دور دیده‌ایم این تابلو را؛ هرچه انسان به این تابلو نزدیک‌تر بشود، ریزه‌کاری‌های این تابلو را ببیند، بیشتر شگفت‌زده می‌شود. این حوادث نوشته شده، بگذارید مردم دنیا اینها را بدانند. ترجمه به عربی، ترجمه به انگلیسی، ترجمه به فرانسه، ترجمه به اردو، ترجمه به زبان‌های زنده دنیا. بگذارید صد‌ها میلیون انسان بفهمند، بدانند که در این منطقه چه گذشته، ما چه می‌گوییم، ملت ایران کیست؛ اینها معرف ملت ایران است. نهضت ترجمه کتاب، نهضت صدور فیلم‌های خوب؛ ارشاد مسئولیت دارد، سازمان فرهنگ و ارتباطات مسئولیت دارد، صداوسیما مسئولیت دارد، وزارت خارجه مسئولیت دارد و دستگاه‌های گوناگون.»

البته طی سال‌های اخیر، کتاب‌های دفاع مقدس به خیلی زبان‌ها ترجمه و در کشور‌های گوناگون نیز منتشر شده‌اند. اما این ترجمه‌ها هیچ‌گاه به یک جریان مستمر و جهت‌دار تبدیل نشده‌اند. چراکه ترجمه، صرفا برگرداندن از زبانی به زبان دیگر نیست، بلکه انتقال و عرضه یک فرهنگ و آداب آن با زبان، از جامعه‌ای به جامعه یا کشوری دیگر است. این مهم درباره دفاع مقدس دارای پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های افزون‌تری است. چه، در تاریخ و فرهنگ دفاع مقدس ما اتفاقات و ارزش‌هایی تبلور یافته است که شاید طرح آنها از طریق زبان دیگری، به این سادگی امکان‌پذیر نباشد. 

واقعیت این است اگر بخواهیم برای جهانیان حرفی داشته باشیم، این حرف از دل سنت، فرهنگ و معارف خودمان، همان فرهنگ اسلامی- ایرانی، قابل استخراج است. براساس این رویکرد، تا ادبیات ما بومی نشود و در این جهت نظریه‌پردازی صورت نگیرد، قدرت جهانی شدن هم نمی‌یابد. مسئله این نیست که مردم کشور‌های دیگر آثارمان را می‌خوانند یا نه، بلکه موضوع این است که ما تا به یک بنیان نظری نرسیم نمی‌توانیم برای جهانیان حرفی داشته باشیم. بدون توجه به مبانی فرهنگ بومی، اگر آثار ما در سطح جهانی مخاطب هم پیدا کند، آن اثر دیگر حرف ما نخواهد بود، بلکه حرفی است که دیگران زده‌اند و ما هم تکرار کرده‌ایم؛ بنابراین مبنای جهانی شدن، فرهنگ و باور‌های خودمان است. پس از ترسیم و تعیین این مبانی، باید مشخص شود که کدام آثار با آنها هماهنگ‌تر هستند تا برای ترجمه و انتشار در سطح جهانی انتخاب شوند. 

شاید بتوان برخی آثاری که در قالب خاطرات منتشر شده‌اند را ذکر کرد. این آثار به مراتب در عمق تجربه، شخصیت، نوآوری و تفکر از بسیاری از رمان‌هایی که در این عرصه نوشته و ترجمه شده‌اند بالاترند و صلاحیت بیشتری برای انتشار در سطح جهانی دارند.