خیز عقاب به حیاط خلوت اژدهای زرد

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/روح الله صالحی

دریای چین جنوبی این روزها به کانون اصلی بحران های جهانی تبدیل شده و آمریکا سعی دارد با راه یابی به این منطقه، نفوذ ژئوپلتیکی از چین را گرفته و قدرت روبه رشد این کشور را مهار کند. واشنگتن می خواهد با کاستن از بار تعهدات خود در خاورمیانه، در شرق دور متمرکز شده و با قدرت نظامی و اقتصادی چین مقابله کند.
مناقشات ارضی در دریای چین جنوبی روز به روز ابعاد وسیع تری به خود می گیرد و به مناقشه ای جهانی نزدیک شده است. تا چندی پیش، شرق دور یکی از امن ترین و آرام ترین مناطق جهان به شمار می رفت، ولی در سال های اخیر و به دنبال اتخاذ سیاست های توسعه ارضی چین در دریای "چین جنوبی"، تنش ها در این گوشه از جهان تشدید شده است. پس از ادعای مالکیت چین بر جزایر مورد مناقشه "اسپراتلی" در دریای چین جنوبی در نوامبر 2013 رقابت آمریکا و چین وارد فاز جدیدی شد و جنگ سردی بین دو طرف شکل گرفت.


دریای چین جنوبی با حدود 400 هزار مایل مربع وسعت، از تنگه تایوان تا سنگاپور، بزرگترین منطقه دریایی بعد از پنج اقیانوس است و کشورهای چین، ویتنام، فیلیپین، مالزی، برونئی و تایوان هر کدام مدعی مالکیت بخشی از این منطقه دریایی هستند. این منطقه سرشار از منابع غنی انرژی به خصوص گاز است و این مسئله اهمیت آن را دو چندان می کند؛ منابعی که برای اقتصاد روبه رشد پکن اهمیت قابل توجهی دارد. در اهمیت دریای چین جنوبی همین بس که یک پنجم تجارت جهانی از این منطقه انجام می شود و معاملات سالانه ای که در آن انجام می شود بیش از 5 تریلیون دلار است و این مسئله راه را برای ورود سایر بازیگران جهانی باز کرده است. 
چینی ها که خود را در حال جلو زدن از اقتصاد آمریکا می بینند به هیچ وجه ناامنی و چالش بین المللی در اطراف خود را نمی پسندند و از قدیم الایام بر سر تسلط بر این پهنه دریایی با همسایگانشان اختلاف داشته اند. تحلیل گران می گویند رقابت جهانی در آینده بین چین و آمریکا است و این دو قدرت از هر ابزاری برای به چالش کشیدن رقیب خود استفاده می کنند.
در ماه های اخیر گشت زنی کشتی های جنگی آمریکا در آب های سرزمینی چین، تنش ها بین پکن و واشنگتن را به بالاترین سطح افزایش داده است و مقامات پکن بارها به حضور نیروهای آمریکایی در حیاط خلوت چین هشدار داده اند.
باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا که از همان ابتدا تلاش می کرد با کم کردن درگیری های خود در خاورمیانه برای مهار چین، در دریای چین جنوبی حضور پیدا کند، همواره سبب تحریک همسایگان علیه چین شده است. آمریکا در راستای ایجاد محدودیت برای توسعه قدرت چین معتقد است که سیاست توسعه ارضی چین و احداث جزایر مصنوعی به نظامی شدن بیشتر منطقه منجر می شود. نگرانی آمریکا این است که پکن با افزایش حضور نظامی در دریای چین جنوبی، دست بالا را در این منطقه استراتژیک داشته باشد و رهبری آمریکا را به چالش بکشد. حوزه اقیانوس آرام همواره از مناطقی بوده که مورد توجهات خاص آمریکا بوده و چرخش به منطقه شرق، واکنشی به قدرت فزاینده چین و تهدیدات ناشی از آن برای همسایگان است.  ‎‎‎‎‎‎
منافع واشنگتن در شرق دور
آمریکا از حضور همه جانبه در شرق دور اهداف و منافعی را دنبال می کند که به افزایش قدرت این کشور در معادلات جهانی کمک می کند.
 افزایش ثبات و امنیت، تسهیل تجارت و بازرگانی از طریق سیستم باز و شفاف، و اطمینان از احترام به حقوق و آزادی های جهانی اهداف واشنگتن در آسیا برای تثبیت جایگاه جهانی خود است. علاوه بر این، آمریکا اتحادهای امنیتی با کشورهایی مثل، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و فیلیپین دارد و تلاش می کند تا آن ها را در مقابل رقیبش تقویت کند.
 آمریکا به دنبال این است آزادی کشتیرانی و ناوبری در دریای چین جنوبی را هموار کرده و از نزدیک تحرکات چین را رصد کند. یکی از دلایل مخالفت واشنگتن با ادعاهای ارضی چین این است که دو کشور از متحدان استراتژیکی آمریکا یعنی ژاپن و فیلیپین نسبت به این جزایر ادعای مالکیت دارند و واشنگتن خود را ملزم به دفاع از منافع این کشورها می داند. آمریکا در این اندیشه است که چگونه توسعه طلبی چین را کاهش داده و موازنه ای در مقابل این کشور ایجاد کند.
مهار اقتصادی چین
ناپلئون بناپارت، امپراطور فرانسه در قرن نوزدهم در مورد چين گفته بود: «نگذاريد اين اژدهای خفته بيدار شود، زيرا اگر بيدار شود همه دنيا را خواهد بلعيد».
تحلیل گران معتقدند در حال حاضر، اژدهای زرد بيدار شده و می‌رود كه به اولين قدرت اقتصادی جهان تبديل شود. بر اساس آمارهای موسسات اقتصای جهان، چین در سال 2020 از لحاظ اقتصادی از آمریکا پیشی گرفته و رتبه یکم را به خود اختصاص خواهد داد و این مسئله مطلوب واشنگتن نیست و از این رو سعی دارد این قدرت نوظهور را مهار کرده تا همچنان به سلطه اقتصادی خود در جهان ادامه دهد.
واشنگتن در سپتامبر 2015 «پیمان ترانس پاسیفیک» را با کشورهای شرق آسیا امضا کرد تا قدرت اقتصادی خود در حیاط خلوت چین را افزایش دهد و بتواند از نزدیک این غول اقتصادی را مهار کند. ناظران معتقدند این پيمان تجاری نوظهور مشاركت دو سوی اقيانوس آرام، اهرم اقتصادی امريكا برای پيروز شدن بر چين در مبارزه قدرت در آسيا خواهد بود. آمریکا بر این عقیده است که واشنگتن با این پیمان قوانین تجاری آینده را تنظیم می کند، قبل از آنکه چین مبادرت به آن کند.
مقابله با توان نظامی پکن
 به موازات توسعه اقتصادی چين، قدرت نظامی اين كشور نيز روند روبه رشدی را نشان می دهد. اين مسئله زنگ خطر را برای آمريكا و متحدانش به صدا درآورده و مقامات واشنگتن نگرانی خود را نسبت به اين مسئله ابراز داشته‌اند. وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در گزارش‌های خود همواره بر اين مسئله تأكيد می‌كند كه توازن قوا در شرق آسيا هم اكنون در حال تغيير و به نفع چين است. اوباما در سال 2012 در تشريح استراتژی جديد نظامی كشورش گفته بود كه امريكا پس از اين توجه اصلی خود را در آسيا متمركز می‌كند و اين به اين معنا است كه آمریکائی ها در انديشه مهار اژدهای زرد هستند.


آمارهایی که اخیرا موسسات نظامی چین منتشر کرده اند، نشان می دهند بودجه نظامی چين در سال 2014 حدود 131 ميليارد دلار بود، ولی با تصويب كنگره ملی چين اين رقم در سال 2015 به 145 ميليارد دلار رسيد كه 10 درصد رشد داشته و می تواند معادلات منطقه ای را به هم زند و پکن را در موضع برتری قرار دهد.
هرچند میزان بودجه نظامی چین در مقایسه با بودجه نظامی آمریکا (بیش از 600 میلیارد دلار) رقم بزرگی نیست، به نظر می‌رسد، هدف پنتاگون از ارائه چنين گزارش‌هايی علاوه بر تلاش برای دريافت بودجه نظامی بالاتر از كنگره، مشروعيت‌بخشی به حضور نظامی قوی تر خود در شرق آسيا است. ضمن آن كه اين گزارش‌ها رهبران كشورهای شرق دور را بيش از پيش مجاب خواهد كرد روابط خود را با آمريكا و صنايع تسليحاتی اين كشور توسعه دهند. از سوی دیگر، چین حضور قدرتمندی در بازارهای فروش تسلیحات جهان دارد و نزدیک است گوی سبقت را از رقبای خود برباید و این مسئله پنتاگون را به فکر چاره جویی برای مهار پکن انداخته است.
تحرکات نظامی آمریکا در حوزه نفوذ چین می تواند سطح تنش ها را بالا ببرد؛ تنش هایی که مسائل جدیدی را پیش روی نظام بین الملل قرار خواهد داد.
ایجاد وقفه در قدرت دریایی چین
آمریکایی ها البته از ایجاد تنش در دریایی چین جنوبی یک هدف مهم راهبردی دیگر را نیز دنبال می کنند. به گفته کارشناسان، چینی ها اخیرا در حوزه نیروی دریایی خود پیشرفت های خوبی را به دست آورده اند و این مسئله آمریکایی ها را نگران کرده و از این رو تلاش می کنند با ایجاد تنش در دریای چین جنوبی توسعه نظامی گری چین در دریا را نیز دچار وقفه کنند.
يكي از اهداف مهم چين، ايجاد يک نيروی دريايی قوی با هدف مقابله با امريكا در آسيا- پاسيفيک است؛ چيزی كه به شدت در رأس اولويت‌های چين قرار گرفته است. حضور نيروهای دريايی امريكا در كشورهای همسايه چين به بهانه مقابله با حملات موشكی كره شمالی و حفاظت از منافع متحدان در دريای چين جنوبی، چين را به سمت تقويت ناوگان دريايی سوق داده است تا در صورت درگيری احتمالی كارايی خود را نشان دهد. اولويت‌های دريايی چين زمانی رنگ واقعيت به خود می‌گيرد كه می‌بينيم نيروی دريايی اين كشور در ماه‌های اخير در رزمايش‌های متعدد با روسيه در دريای مديترانه و شرق دور روسيه، مشاركت كرده است تا توانايی نيروهای خود را برای مقابله با نبردهای احتمالی از جانب همسايگان و امريكا بالا ببرد.
سفر مقامات ارشد آمریکا به کشورهای آسیای شرقی در یک سال گذشته بی سابقه بوده و حاکی از این است که غرب نسخه جدیدی برای مقابله چین پیچیده است. هری هریس، فرمانده ناوگان نیروی دریایی آمریکا در اقیانوس آرام، ماه مارس اعلام کرده بود، نیروی دریایی کشورش 60 درصد ناوگان خود را تا سال 2020 به اقیانوس آرام منتقل خواهد کرد و همکاری های خود را با هند گسترش خواهد داد. دیدار اخیر باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا با نارندرا مودی، نخست وزیر هند برای توسعه منافع استراتژیک مشترک نمونه بارز این نوع تفکر است.
خطر چین، بهانه حضور در شرق دور
آمریکایی ها تلاش می کنند با بزرگنمایی خطر چین برای همسایگانش علاوه بر حضور دائمی در شرق دور، زمینه را برای قراردادهای سنگین تسلیحاتی خودشان فراهم کنند. البته چین با گسترش روابط با همسایگانش تلاش کرده این تنش ها را کم کند، ولی با این وجود اختلاف اساسی با همسایگان بر سر تسلط بر دریای چین جنوبی همچنان وجود دارد. اخیرا پارلمان ژاپن قانونی را به تصویب رساند که به نیروهای مسلح این کشور اجازه می‌دهد برای نخستین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم، در خارج از ژاپن بجنگند.
آمریکا در هفت دهه گذشته با هرگونه نقش آفرینی نیروهای نظامی ژاپن در خارج از مرزهای این کشور مخالف بود، ولی اکنون حمایت خود را با اقدام فرامرزی ژاپن اعلام کرده است. همزمانی این رویداد باتوجه به ادعاهای ارضی چین، می¬تواند دامنه تنش ها را بالا برده و به نظامی شدن دوباره شرق دور منجر شود. واشنگتن در حالی از قانون جدید ژاپن حمایت کرده که به توانایی ژاپنی¬ها در میدان های جنگ واقف است. چرا که در جنگ جهانی دوم تنها با استفاده از بمب اتم توانست ژاپن را متوقف کند.
خروج از خاورمیانه و تمرکز بر شرق دور
بسیاری از تحلیل گران معتقدند آمریکا که پس از جنگ سرد، خاورمیانه را مرکز ثقل تامین نیازهای انرژی خود انتخاب کرده بود به دنبال تولید و شکوفایی منابع انرژی در امریکا و کانادا، اولویت های خود را تغییر داده و با خروج از عراق و افغانستان قصد دارد از بار تعهدات خود در خاورمیانه بکاهد و بخشی از توجه خود را به سمت شرق دور و رقابت با چین متمرکز کند.
 آمریکا با تسلط بر شاهراه دریایی چین جنوبی می تواند نبض اقتصادی جهان را در کنترل خود داشته باشد. و کاخ سفید می خواهد با درگیر کردن متحدان اروپایی و منطقه ای خود در خاورمیانه، بخشی از مسئولیت هایش را به این کشورها واگذار کند تا حافظ منافع غرب باشند.
بازگشت نظامی انگلیس به خلیج فارس پس از چهار دهه با این هدف انجام شده است. سفر ماه قبل فیلیپ هاموند، وزیر خارجه انگلیس به بحرین که برای احداث پایگاه نظامی در این کشور انجام شد همگی گواه این است که واشنگتن منطقه دیگری را برای ایفای نقشی گسترده انتخاب کرده است.
 از سوی دیگر، آمریکا برای اولین بار ناو «ئتودور روزولت» را از خلیج فارس بدون این که ناو جدیدی جایگزین کند، خارج کرد که در نوع خود بی سابقه بوده است. از طرفی، یکی از دلایل حضور قدرتمند واشنگتن در خلیج فارس مقابله با برنامه هسته ای ایران بود و این مسئله با توافق «برجام» حل شده است و دیگر نیازی به حضور فعال واشنگتن در خلیج فارس نیست، زیرا که همه این اقدامات هزینه آمریکا در منطقه را بالا می یرد.
واکنش های احتمالی چین به آمریکا
چین زیاده خواهی آمریکا در حیاط خلوت خود را با نگرانی می نگرد و در صورت تشدید تنش ها بدون تردید پاسخ هایی به آن خواهد داد. پس از آن که یک کشتی نظامی آمریکا در ماه اکتبر در 12 مایلی آب های سرزمینی چین به گشت زنی پرداخت، پکن کشتی ها و هواپیماهای نظامی خود را به این منطقه اعزام کرد تا نشان دهد که دفاع از این مناطق چقدر برای چینی ها مهم است. از طرف دیگر، ماجراجویی واشنگتن در حوزه نفوذ چین، پکن را به مسکو نزدیک تر خواهد کرد و این برای رهبران کاخ سفید که تلاش می کنند این دو متحد را از یکدیگر دور نگه دارند سنگین تمام خواهد شد. روسیه در ماه های اخیر با حضور قدرتمند در سوریه موازنه منطقه ای را به نفع خود تغییر داده و اگر در شرق دور نیز این اتفاق رخ دهد غرب مجبور می شود بهای سنگینی را برای آن بپردازد.
اگرچه پکن حاضر به کوتاه آمدن از منافع خود در دریای چین جنوبی نیست و به نظر نمی رسد به تلاش های خود در راستای برنامه توسعه ارضی پایان دهد، اما این که پکن پیش قدم آغاز یک درگیری باشد نیز دور از انتظار است؛ چرا که این امر با سیاست خیزش مسالمت آمیز این کشور در تعارض است.
جمع بندی
افزايش بودجه نظامی چين و نگرانی‌های امريكا نسبت به آن، بدون تردید در برنامه‌های نظامی ديگر كشورهای آسيايی به ويژه كره و ژاپن تأثير می‌گذارد و اين دو كشور را به سمت رقابت نظامی با چين سوق می‌دهد؛ رويكردی كه آسيا را درگير مسابقه تسليحاتی می‌كند و اين برنامه بيش از همه به نفع آمريكاست، زيرا به دليل محتاج بودن همپيمانان واشنگتن به صنايع نظامی امريكا و شدت گرفتن مسابقه تسليحاتی در آسيا، صنایع تسلیحاتی آمریکا می¬توانند با فروش تسلیحات به متحدانشان، وضعیت اقتصادی خود را بهبود دهند./