همه ما می‌دانیم که صرف گفتن شهادتین و قبول اسلام و انجام برخی تکالیف اسلامی دلیل بر ایمان نیست. مسلمانی آغاز راه است و ایمان قلبی ادامه راه، نه انتهای راه. بسیار شنیده‌ایم که مسلمانی قبول اسلام به زبان است و مؤمن به کسی می‌گویند که ایمان به قلبش راه پیدا کرده است؛ اما این ورود به قلب هم کفایت نمی‌کند و امکان دارد مؤمنان هم خطا کنند. در صدر اسلام، مؤمنانی بودند که تکالیف دینی خود را با نهایت دقت و وسواس انجام می‌دادند؛ اما اشتباهاتی داشتند که باعث می‌شد خداوند تذکراتی به آنان بدهد و ایشان را از کارهایی نهی کند. خداوند در قرآن خطاب به مؤمنان می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ...»(نساء/136) همچنین می‌فرماید: «آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند ايمان آورديم، به حال خود رها مى‌شوند و آزمايش نخواهند شد؟!»(عنکبوت/2) آیا فکر می‌کنیم مسلمانان و کسانی که هنوز باور قلبی به اسلام و احکام و تکالیف آن پیدا نکرده‌اند، فقط امتحان می‌شوند یا شدت ابتلائات و امتحانات آنها بیشتر است؟ خیر، امتحانی که خداوند از مؤمنان می‌گیرد، شاید به مراتب سخت‌تر و شدیدتر از امتحانی باشد که از مسلمانان می‌گیرد.
یکی از امتحانات خدا برای مؤمنان شناخت منافقان و کافرانی است که در میان آنها رسوخ کرده‌اند که البته شامل نفاق پنهان در قلب مؤمنان هم می‌شود. در میان کسانی که ایمان آورده‌اند و قلب‌شان را از اعتقاد به خدا و دینش لبالب می‌بینند هم منافقانی وجود دارند که نفوذی هستند و هم نفاقی می‌تواند باشد که در قلب‌شان است، اما خبر ندارند. آیه 11، سوره عنکبوت که سوره‌ای مکی است و زمانی که اسلام هنوز به مرحله رشد و گستردگی خود نرسیده است و طمع‌کاران هنوز به آن طمع نکرده بودند، نازل شد، درباره منافقان سخن می‌گوید؛ یعنی افرادی بودند که در سخت‌ترین روزهای اسلام کنار پیامبر(ص) بودند و طبیعتاً باید ایمان واقعی می‌داشتند؛ اما منافق بودند و به دروغ خود را مؤمن معرفی می‌کردند! «و قطعا خدا كسانى را كه ايمان آورده‌اند مىشناسد و يقينا منافقان را [نيز] مىشناسد.»(عنکبوت/11) خداوند می‌خواهد با امتحاناتش هم نفاقی را که در دل مؤمنان است و از آن خبر ندارند، بشناسند و هم منافقانی را که برای منفعت‌هایی دندان تیز کرده‌اند، شناسایی کنند. ضمن آنکه نباید راه نفوذ و طمع منافقان و کافران را به دین‌شان باز کنند. این نکته مهمی است که مؤمنان نباید کاری کنند که کافران در آنها طمع کنند و فکر کنند می‌توانند جذب‌شان کنند.(عنکبوت/12) خداوند در قرآن می‌فرماید: «بعضى از مؤمنان، مردانى هستند كه به عهد خود با خداوند صادق مى‌مانند، بعضى به شهادت رسيده و بعضى انتظار شهادت مى‌كشند و به هيچ وجه (عقيده خود را) تغيير ندادند.»(احزاب/23) خداوند نگفته است همه مؤمنان، فرموده است بعضی از مؤمنان. ضمن آنکه شهادت و انتظار شهادت را نشان صدق آنان می‌داند و می‌گوید امکان دارد فردی مؤمن باشد، اما عقیده خود را تغییر دهد و به گواه آیه 101 سوره آل‌عمران، حال او حال منافقان یا کافران شود. این یک وظیفه و یک امتحان است که راه نفوذ نفاق را به قلب‌مان و راه نفوذ منافق را به جمع‌مان ببندیم.
