خانواده محور را فراموش کردیم!

برای پاسخ به این پرسش که چرا میزان رشد جمعیتی کشور، مسیر متفاوتی را از سال‎های قبل پیش گرفته و تهدید پیری جمعیت بر کشور سایه انداخته است، بی‎شک باید ریشه‌های اجتماعی و جامعه شناختی این پدیده‎ را واکاوی کنیم؛ از این رو و برای بررسی ریشه ‎های اجتماعی این تهدید با «فاطمه محمدی» سیاست‎ پژوه حوزه های اجتماعی زنان و خانواده گفت‌و‎گو کردیم که در ادمه شرح آن را می‎خوانید.

«اجرای طرح‌های فرزند‎آوری و سیاست‎های افزایش جمعیت، اگر خانواده محور نباشند، با شکست روبه‌رو خواهند شد.» «فاطمه محمدی» سیاست‎پژوه حوزه‎های اجتماعی زنان و خانواده با بیان این مطلب می‎گوید: «نمی‎توان در حالی که برای آسان‎سازی روند ازدواج جوان‎ها تصمیم نگرفته‌ایم، نسبت به طراحی و اجرای برنامه‎ ها و سیاست‎های حمایتی از فرزند‎آوری آن هم از فرزند دوم به بعد اقدام کرد.» محمدی تأکید می‎کند: «اولین و مهم‌ترین ایرادی که به طرح‎های افزایش جمعیت و فرزندآوری می‎توان گرفت، تمرکز تمام این طرح‎ها و سیاست‎گذاری‌ها روی «فرزند دوم» خانواده ‎هاست. این در حالی است که ما در گام نخست تشکیل خانواده برای جوان‎ها با چالش‎ روبه‌رو هستیم.»

این کارشناس حوزه خانواده با بیان اینکه «چطور می‎توانیم بدون آسیب‎شناسی و مطالعه وضعیت پیش‎روی جوان‎های در سن ازدواج، با راهکار تولد فرزند دوم در خانواده‎ها موضوع رشد جمعیت را سامان دهیم؟»، می‎گوید: «باید بپذیریم در گام نخست، یعنی تشکیل خانواده و رفع دغدغه ‎های موجود در این بخش موفق عمل نکرده‎ایم، اکنون با جوانان در معرض ازدواجی روبه‌رو هستیم که حتی فکر تشکیل خانواده را هم ندارند!»

این جامعه‌شناس با بیان اینکه «راه برون‌رفت از چالش جمعیتی، آسان‎سازی روند ازدواج جوان‎هایی است که امروز در سن ازدواج قرار دارند»، اضافه‎ می‎کند: «ما امروز باید راهکار‌هایی را برای افزایش جمعیت کشور پیشنهاد دهیم که با ساختار کلی کشور و شیوه حکمرانی ما همسویی داشته باشد.»

محمدی در ادامه با اشاره به اینکه «نمی‎توانیم دستوری، خواهشی و تمنایی برنامه ‎ها را پیش ببریم»، می‎افزاید: «تصمیم‎گیری برای فرزند‎آوری وابسته به شرایط پیش‎روی زندگی زن و مرد به عنوان یک زوج است و این زوج باید آنقدر از لحاظ روحی، عاطفی و خانوادگی تأمین باشند که بتوانند با خیالی آسوده نسبت به فرزندآوری اقدام کنند.»

به گفته او خانواده‌های ایرانی، سنتی هستند و مانند نسل‎های گذشته با عشق ورزیدن به هم، نگاه امیدوارانه‎ای به آینده دارند: «پدر و مادر ایرانی به شدت دغدغه فرزندان‎شان را دارند، همان شکلی که نسل‎های گذشته‎شان بودند، بنابراین نمی‎توان از پدر و مادری که وضعیت اقتصادی مطلوبی را پیش رو ندارد، توقع داشت برای فرزندآوری اقدام کنند. ما نمی‎توانیم خانواده محوری را در نظام اجتماعی پیاده نکنیم، اما از طرف دیگر بر سیاست‎های جمعیتی و فرزندآوری اصرار کنیم.»

این جامعه‎شناس با تأکید بر اینکه «دولت برای حل مسئله رشد جمعیت باید در مسیر خانواده محوری حرکت کند و خانواده محوری را در تمام لایه‌های نظام بگنجاند؛ از اقتصاد تا آموزش و فرهنگ»، ادامه می‎دهد: «وقتی ما همه پتانسیل‎ها، گزاره‎ها و امکانات را در خدمت خانواده بسیج کنیم و این اطمینان را به یک زوج دهیم که در حمایت کامل هستند، می‎توانیم روی افزایش موالید وپرورش نسل مؤثر و تربیت فرزندان آینده‎ساز حساب باز کنیم.»

محمدی با بیان اینکه «وقتی تمام برنامه‌ریزی‎های ما روی تولد فرزند دوم خانواده‎هاست و فکری به حال ظرفیت جوان‎های در سن ازدواج نمی‎کنیم، مانند این است که از فرد بی‎سوادی که دوره ابتدایی و راهنمایی و متوسطه را نگذرانده، انتظار دانشگاه رفتن داشته باشیم»، می‎گوید: «دقیقاً در حوزه جمعیت هم همین است، ابتدا باید زیرساخت‎هایی را برای نسل جوان که در معرض ازدواج است فراهم کنیم، بعد آنها را به ازدواج تشویق کرده و انتظار فرزندآوری داشته باشیم.» او ادامه می‌دهد: «ما اگر سرمایه‌گذاری‎مان را روی جوان‎ها متمرکز کنیم و این امکان را مهیا کنیم که از ازدواج و تشکیل خانواده نترسند، و متعهد شویم که تحت حمایت نظام هستند، چرا این افراد به ازدواج تن ندهند؟»

محمدی با تأکید بر ضرورت خانواده محور بودن سیاست‎های کشور، می‎گوید: «ازدواج در ایران فرآیند سختی دارد. جوان‎ها تحمل و تاب این حجم هزینه را ندارند و باید به لحاظ فرهنگی این چالش‎ها بررسی و چاره اندیشی شود. در این صورت است که می‎توان امیدوار بود در سایه حمایت دولت برای جوان‎های در معرض ازدواج، به ازدواج تمایل پیدا کنند، وقتی ازدواج کردند، حتماً به فرزندآوری هم فکر می‎کنند و تولد فرزندان آنها می‎تواند بخش قابل توجهی از مشکلات جمعیتی کشور را حل کند.»

به اعتقاد این جامعه‌‎شناس «قانون ملی جوانی جمعیت کشور» قانونی کامل و بی‎نقص است؛ اما نتوانسته اثر‎گذاری مطلوبی داشته باشد، چون زیرساخت‎ها برای فرزندآوری خانواده‎ها فراهم نیست. او می‎گوید: «ما نمی‎توانیم مادری را به فرزندآوری تشویق کنیم، اما امنیت شغلی او را در نظر نگیریم، نمی‎توانیم پدری را به فرزندآوری تشویق کنیم، اما فکری به حال اشتغال او نکنیم! بنابراین برای حل مشکل جمعیتی کشور که از دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب است و در اولین نشست با دولت چهاردهم هم مطرح کردند، باید سیاست‎‎ها را اصلاح کنیم که مهم‌ترین اصلاح در این مسیر خانواده محورشدن «سیاست» ‎ است.»