اوضاع سوریه پیش از انتخابات ریاست جمهوری/فرزان شهیدی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: بحران سوریه در حالی وارد چهارمین سال خود شده است که نشانه های پیروزی و ثبات نظام و شکست و تشتت مخالفان، بیش از گذشته آشکار شده و سوری ها خود را آماده می کنند تا در انتخابات سراسری ریاست جمهوری در سیزدهم خردادماه شرکت کنند. "حسان عبدالله النوری "، که از وی به عنوان رقیب اصلی بشار اسد در انتخابات ریاست جمهوری یاد می شود و نیز ریاست تشکل موسوم به "طرح ملی مدیریت و تغییر" که متعلق به مخالفان در داخل سوریه است را بر عهده دارد، هفته گذشته گفت: به جریان افتادن دموکراسی در عرصه سیاسی سوریه، گواهی آشکار برای خارج شدن این کشور از بحران بیش از سه ساله آن به شمار می رود.

با تعدیل قانون اساسی سوریه در سال 2011، برای نخستین بار انتخابات مستقیم ریاست جمهوری با نامزدها و گرایشات مختلف برگزار خواهد شد. چنین اقدامی یک روند دموکراتیک را در سوریه رقم زده و بهانه غرب را مبنی بر دیکتاتوری و تک حزبی در سوریه از آنان سلب خواهد کرد.

هر چند مخالفان، موضوع انتخابات را جدی نگرفته و در تبلیغات خود آن را فرمایشی قلمداد می کنند، اما بی تردید برگزاری موفق این رویداد، نقطه عطف مهمی را در تاریخ سوریه رقم زده و نویدبخش پایان زودهنگام بحران کنونی خواهد بود. در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به آخرین وضعیت میدانی و سیاسی سوریه پیش از انتخابات:

وضعیت میدانی

در 19 اردیبهشت ماه، استاندار حمص، منطقه «حمص قدیم» را در پی خروج بیش از 1200 فرد مسلح، امن و خالی از سلاح اعلام کرد. همزمان با این اعلام، بازگشت مردم به این منطقه آغاز شد. در همان دقایق اولیه ورود نیروهای امنیتی به بخش قدیمی حمص، صدها تن از غیر نظامیان با چشمانی اشک بار، وارد محلات امن گردیده و به جستجوی خانه و کاشانه خود پرداختند.

شورشیان پس از ماه‌های طولانی که در محلاتی از شهر قدیم حمص موضع گرفته و در محاصره نیروهای دولتی بودند، سرانجام با برقراری آتش بس موافقت کردند. سابقه این توافق که در سوریه به روند مصالحه (آشتی) موسوم شده است، به زمستان سال گذشته بازمی گردد. در آن زمان نمایندگان دولت و مخالفان در مذاکراتی به میانجی‌گری سازمان ملل برای برقراری آتش‌بس در حمص به توافق رسیدند. در پی این توافق چند صد نفر از مناطق تحت محاصره حمص خارج شدند، اما زمان توافق محدود به چند روز بود و ضمنا چندین نفر از کسانی که از محاصره بیرون آمدند توسط نیروهای دولتی بازداشت شدند.

حمص تا پیش از آغاز بحران و جنگ، سومین مرکز اقتصادی سوریه پس از دمشق و حلب به شمار می ‌آمد. این شهر همچنین از نظر تامین غذا و کشاورزی در جایگاه نخست قرار داشت و منابع نفت و گاز هم در شرق این شهر قرار دارد؛ لیکن با خروج تروریست ‌ها، حدود 70 درصد شهر کاملا تخریب شده و دارایی های دولتی و شخصی به یغما رفته است. شهر اکنون تبدیل به یک ویرانه شده و در انتظار پروژه ای طولانی برای بازسازی می باشد. طبق برخی گزارش ها، اکثر کسانی که به محلات قدیمی شهر بازگشته ‌اند از اقلیت مسیحی هستند و اکثر مردم این شهر خانه و کاشانه خود را رها کرده و آواره کشورهای دیگر شده ‌اند.

در سه سالی که از جنگ داخلی سوریه می ‌گذرد، حمص که به «پایتخت انقلاب» موسوم شده بود، صحنه شدیدترین درگیری ‌ها بوده است. گفته می‌شود سیاست محاصره ارتش سوریه که معارضان آن را سیاست «تجویع» (گرسنه سازی) نامیده اند، سرانجام موفق به بیرون راندن شورشیان از این محلات شد. آتش بس در حمص از آن جهت بسیار حائز اهمیت است که آمریکا پیش از این گفته بود تکلیف انتخابات ریاست جمهوری سوریه در حمص مشخص خواهد شد.

ارتش سوریه قصد دارد با ادامه این سیاست، گروه های تروریستی مسلح در حلب را نیز به محاصره خود درآورد. به همین دلیل راه های تدارکاتی و ارتباطی تروریست ها با خارج از حلب قطع شده و سناریوی حمص در شهر بزرگ حلب نیز در حال تکرار است.

به گفته منابع نظامی سوریه، ارتش در عملیات گذشته توانست همه مناطق اطراف جنوب حلب را به کنترل خود در آورد سپس به سمت شرق حرکت کرد و تله الشیخ یوسف، طعانه و برکات به کنترل ارتش در آمد و بعد از آن ارتش به سوی شمال رفت و بر شیخ نجار و شیخ زیات و البریج کنترل یافت. ارتش هم اکنون همه راههای تدارکاتی متصل به شرق، شمال و جنوب تا غرب را بسته و بر منطقه راشدین در غرب حلب نیز تسلط یافته است. این پیشروی‌ ها بدان معناست که ارتباط افراد مسلح در داخل حلب به طور کامل با خارج از آن قطع شده است.

از طرفی درگیری خونین داخلی بین گروه های مسلح همچنان ادامه دارد که این موضوع نهایتا به نفع نظام سوریه و برتری میدانی ارتش تمام می شود. این نزاع ها از ریف دمشق به درعا منتقل شده و منطقه دوما که به عنوان مهم ترین پایگاه افراد مسلح در غوطه شرقی به شمار می رود، به علت درگیری بین گروه های مسلح، همانند آتشفشان در حال انفجار است؛ به ویژه پس از موج ترورهایی که بر اثر آن یکی از برجسته ‌ترین فرماندهان گروه های مسلح به نام «عدنان خبیه» ترور شد. از سوی دیگر نیروهای گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش) از شهر رقه به دیر الزور سرازیر شده  و درگیری های شدیدی میان داعش و جبهه النصره و دیگر گروههای مسلح در مناطق شرقی مانند "دیر حرموش" رخ داده است.

در مجموع باید گفت ارتش سوریه در میدان دست برتر را دارد و روند پاکسازی و آزادسازی مناطق آلوده همچنان ادامه دارد.

وضعیت سیاسی

دستاوردهای میدانی به طور طبیعی موجب تحکیم موقعیت سیاسی نظام سوریه شده و اعتماد به نفس مسئولان افزایش قابل ملاحظه ای یافته است. این روند به ویژه پس از نشست ژنو-2 در بهمن ماه گذشته کاملا محسوس بود. در مقابل، معارضان سوری موسوم به جبهه «ائتلاف ملی» دچار ضعف و تشتت آشکاری شدند. این واقعیت سبب شده است تا حتی کشورهای غربی از گزینه براندازی بشار اسد عدول کرده و به طور تلویحی حضور او را در ساختار قدرت سوریه بپذیرند.

خبرگزاری بی بی سی در گزارشی با عنوان «چرا بشار اسد ماندنی است؟» ضمن اعتراف به این واقعیت، گفته است: بشار اسد و رهبری او در جای خود باقی خواهند ماند. واقعا نیازی نبود که این حقیقت را سیدحسن نصرالله، رهبر حزب الله لبنان که از نزدیک ترین متحدان اوست، بیان کند. امروزه بیشتر ناظران و تحلیلگران و دیپلمات های غربی که برای برکنار کردن او تلاش می کنند و حتی بعضی از عوامل واقع بین‌تر در میان مخالفان بشار اسد، همین عقیده را دارند. هیچ شرایط قابل پیش بینی که بتواند بشار اسد را برای کناره گیری تحت فشار قرار داده یا رژیم را حاضر به مذاکره به منظور کنار رفتن کند، دیده نمی شود.

در ادامه این گزارش آمده است: پیروزی نظامی گروه های شورشی چند شاخه و متخاصم، اکنون یک رویای دوردستی بیش نیست. ممکن است بعضی از حامیان منطقه ای آنان هنوز خواهان این پیروزی باشند ولی قدرت های خارجی که در پشت صحنه بسیاری از تحولات را کنترل می کنند به هر حال هرگز چنین چیزی را نمی خواستند.

اکنون فشار بر بشار اسد تا حد بسیار زیادی کاهش یافته و جبهه مخالفان غربی - عربی نتوانستند طرح تمدید ریاست جمهوری اسد تا دو سال دیگر و سپس خداحافظی وی برای همیشه از قدرت را بر او تحمیل کنند. بشار اسد با رد این طرح، خود را برای انتخاب مجدد، جهت یک دوره هفت ساله دیگر آماده می کند.

بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، در اواخر فرودین ماه طی یک سخنرانی در دانشگاه دمشق از چرخش امور به نفع دولتش خبر داد و گفت: این نقطه عطف بحران است، هم از نظر نظامی و پیروزی‌های ارتش در جنگ علیه تروریسم و هم از نظر روند آشتی ملی و گسترش آگاهی درباره ماهیت حملات علیه سوریه.

به گفته یک مقام روسیه که اخیرا به سوریه رفته بود، بشار اسد پیش بینی کرده که «مرحله فعال عملیات نظامی» در سال جاری پایان خواهد یافت و مساله بعدی «جنگ با تروریست ها و بمبگذاران انتحاری» خواهد بود. البته این پیش بینی شاید بیش از حد خوش بینانه باشد، اما واقعیت آن است که روند تحولات سوریه چه از نظر میدانی و چه از نظر سیاسی (داخلی و خارجی) کاملا به نفع نظام و جبهه متحدان (ایران، روسیه و...) آن به پیش می رود.

فضای انتخاباتی

با گشتی کوتاه در خیابان های شهرهای امن سوریه به ویژه دمشق، فضای تبلیغاتی انتخابات به خوبی قابل مشاهده است. بشار اسد با شعار مختصر «سوا» (با هم) وارد معرکه انتخاباتی شده و دو نامزد دیگر یعنی حسان عبدالله و ماهر حجار هم به ترتیب شعار «اقتصاد» و «تغییر» را سرداده اند.

این نخستین باری است که سوریه تجربه انتخابات آزاد و مستقیم را می آزماید. بنابراین نمی توان انتظار داشت انتخابات آتی کاملا با شرایط مطلوب دموکراسی و تعددگرایی منطبق باشد. شرایط شبه بحرانی کشور نیز بر این وضعیت دامن زده و نگرانی های امنیتی کم و بیش بر ذهن سوری ها سایه افکنده است. به همین دلیل رقابت انتخاباتی چندان مفهومی ندارد و بشار اسد با توجه به سابقه و جایگاهی که دارد رقیب بلامنازع این معرکه خواهد بود. از طرفی دو نامزد دیگر چندان شناخته شده نیستند و یارای رقابت با بشار را ندارند. بسیاری از سوری ها نیز بر این باورند که نتیجه انتخابات از هم اکنون معلوم است و بشار اسد پیروز قطعی این ماراتن خواهد بود.

با این حال رسانه های رسمی سوری تلاش دارند با حفظ بی طرفی، فضای انتخابات را گرم کرده و مردم با به مشارکت حداکثری ترغیب نمایند. نکته قابل توجه آن است که صرف نظر از نتیجه انتخابات، نسبت بالای مشارکت، موجب تحکیم مشروعیت نظام و در نتیجه تثبیت سوریه خواهد شد و این مسئولیت مهمی است که نخبگان و رسانه های سوری در شرایط فعلی با روشنگری افکار عمومی، باید به ایفای آن بپردازند.

طبق برآوردهای رسمی بیش از 85 درصد از مناطق سوریه در اختیار نظام است و امکان برگزاری انتخابات در این مناطق وجود دارد. تعداد آوارگان نیز حدود 5 میلیون نفر برآورد شده که بیش از 2 میلیون نفر آنان در خارج بسر می برند و قرار است از طریق سفارت سوریه در این کشورها در انتخابات شرکت کنند. آوارگان داخلی نیز که عمدتا در مناطق امن زندگی می کنند، قادر به ارائه رأی خود می باشند. با توجه به این آمار و ارقام می توان گفت اکثریت قریب به اتفاق مردم سوریه امکان شرکت در انتخابات را داشته و شرایط برای برگزاری دموکراتیک انتخابات فراهم است.

مواضع و اقدامات جبهه ضدسوری

جبهه ضدسوری به طور طبیعی با برگزاری انتخابات در سوریه مخالف است، چون می داند که انتخابات، رؤیاهای اولیه آنان همچون براندازی و تغییر حاکمیت را کاملا برباد خواهد داد. در همین راستا گروه موسوم به «دوستان سوریه» روز جمعه گذشته در لندن طی نشستی در سطح وزرای خارجه، رسما انتخابات سوریه را زیرسوال برده و با اتخاذ موضعی مداخله جویانه، آن را غیرقانونی خواندند. شایان ذکر است آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، عربستان، قطر، امارات متحد عربی، مصر، اردن، ترکیه و ایتالیا یازده کشور عضو گروه دوستان سوریه هستند.

در سطح بین الملی تلاش غرب آن است که با استفاده ابزاری از سازمان ملل علیه سوریه در آستانه انتخابات، اعمال فشار نماید. در همین جهت سازمان دیدبان حقوق بشر سازمان ملل از وجود اسناد محکمی درباره استفاده نظام سوریه از گاز کلور در حمله جنگنده‌هایش خبر داده و این امر را نقض آشکار توافق منع گسترش سلاح شیمیایی دانسته است، اما در عین حال این سازمان نمی تواند این گزارش‌ها را با استناد به گفته های شهود تایید کند.

سازمان دیدبان حقوق بشر، وابسته به سازمان ملل با انتشار گزارشی مدعی شد اسناد موجود با قدرت حکایت از آن دارند که نظام سوریه از بمب‌های بشکه ‌ای (بشکه‌های انفجاری) همراه با کپسول های حاوی گاز کلر در سه روستای شمالی سوریه در آوریل 2014 استفاده کرده است. هدف از این جنگ روانی، زیر سوال بردن مشروعیت نظام و خصوصا شخص بشار اسد است که خود را نامزد انتخابات ریاست جمهوری کرده است.

از سوی دیگر طبق برخی گزارش های اطلاعاتی تلاش میدانی و امنیتی این جبهه در آستانه انتخابات تشدید خواهد شد. نشریه المنار فلسطین در گزارشی با اشاره به  ادامه توطئه‌های آمریکایی‌ و فرانسه  ضد سوریه آورده است: آمریکا و فرانسه هماهنگی قوی با عربستان سعودی، قطر و ترکیه برای تشدید اقدامات تروریستی شامل به‌کارگیری خودروهای بمب‌گذاری شده و تشدید حملات خمپاره‌ای به مناطق مختلف دمشق و دیگر شهرهای سوریه دارند.

بر اساس این گزارش،‌ تیم های امنیتی آمریکا و فرانسه در دوحه، ریاض و آنکارا در حال تردد هستند تا هماهنگی‌ها را با این سه کشور به عمل آورند و محور واحدی را برای ایجاد آشوب و هرج و مرج در شهرهای سوریه تشکیل دهند و این پس از ناکامی این کشورها و گروه‌های وابسته به آن ها در عرصه تحولات میدانی و ادامه پیشروی‌های ارتش سوریه است.

این منابع اعلام کردند: این برنامه ‌ها شامل انفجارهای تروریستی در شهرهای سوریه به ‌ویژه در دمشق، مشغول کردن ارتش سوریه در جبهه‌های شمالی و جنوبی، تشدید حمایت‌ های مستقیم و غیرمستقیم رژیم اسرائیل از تروریست‌ ها در مناطق مرزی سوریه با فلسطین اشغالی و به ‌کارگیری گروه‌های تروریستی که عربستان سعودی از نظر مالی آنها را حمایت می‌ کند، از راه اردن است.

دخالت‌ های جبهه ضدسوری سوریه در روند انتخابات، بیانگر شکست کامل توطئه‌های آنان در این کشور است و این موجب می ‌شود تا آن ها برای متوقف کردن روند انتخابات یا ایجاد خلل در آن دست به هر اقدامی بزنند، اما مطمئنا هیچ یک از این اقدامات نخواهد توانست مردم سوریه را از دستیابی به اهداف ملی خود باز دارد.

به طور خلاصه جبهه ضدسوری قصد دارد تا به هر طریق ممکن معادله بحران جاری را بر هم زند و در انتخابات ریاست جمهوری سوریه اخلال ایجاد کند. برای مثال رسانه های آنان چنین القا می کنند که انتخابات سوریه تنها یک نمایش سیاسی است و میزان مشارکت در آن پائین خواهد بود. زمزمه تقلب و بیرون آوردن بشار اسد از صندوق های رأی نیز از دیگر شگردهای تبلیغاتی آنان است.

در مقابل، دولت سوریه تلاش می‌کند تا هرچه سریع‌تر این کشور به حالت عادی برگردد و انجام انتخابات ریاست جمهوری در موعد مقرر را سمبل اعلام شرایط عادی و بارگشت ثبات و امنیت در سوریه قرار داده است. مردم سوریه خسته از جنگ و جنایات تروریست‌ ها تنها یک شعار محوری را دنبال می ‌کنند و آن پیروزی نهایی ارتش ملی سوریه و پایان جنگ است.

دورنما

با توجه به آن چه ذکر شد، ترسیم دورنمای وضعیت سوریه چندان مشکل نیست. اگر اوضاع با آهنگ فعلی به پیش رود و به ویژه انتخابات در موعد مقرر و با موفقیت و مشارکت بالای مردمی برگزار شود، می توان گفت سوریه گام بزرگی در جهت بازگرداندن ثبات و امنیت و تحکیم مشروعیت ساختار سیاسی خود برداشته است.

در چنین شرایطی جبهه ضدسوری هر چند در صدد برهم زدن معادله فعلی در سوریه است، اما به سختی می توان تصور کرد که این جبهه به ویژه آمریکایی ها، با تقویت جدی نیروهای شورشی و دادن سلاح های پیشرفته به آنان (مانند موشک های ضد هوایی) موافقت کنند، به نحوی که  بتوانند توازن قدرت را به نفع خود تغییر دهند. نکته قابل توجه آن است که همزمان با ادامه عملیات تخلیه حمص، از بخشی از نیروهای تروریستی، در واشنگتن، جان کری، وزیر امور خارجهٔ آمریکا از احمد الجربا رهبرائتلا�� مخالفین اسد استقبال گرمی به عمل آورد، ولی با درخواست او مبنی بر ارسال تسلیحات جنگی برای در هم شکستن ارتش حکومت اسد موافقت نکرد.

در حال حاضر، نشانه ای از وحدت هدف و یکپارچگی میان مخالفان دیده نمی شود. کشورهای غربی به طور فزاینده ای به بحران سوریه از دید ضد تروریسم نگاه می کنند و از این بیم دارند که سلاح های پیشرفته به دست نیروهای افراطی بیفتد و این عناصر کارآزموده با مقاصد تخریب و تروریسم به کشورهای غربی بازگردند. 

بنابراین چشم انداز قابل پیش بینی آن است که آمریکایی ها و متحدانش با زیرکی در حد محدود از شورشیان مسلح حمایت کرده و به آنان آن قدر اسلحه خواهند داد که بتوانند دوام بیاورند و سقوط نکنند، ولی آن قدر قوی نشوند که بتوانند رژیم را به طور جدی متزلزل کنند. هدف چنین سیاستی عبارت است از تطویل بحران و استمرار جنگ فرسایشی در سوریه به منظور تضعیف هر چه بیشتر این کشور و مشغول کردن جبهه مقاومت به درگیری با عناصر القاعده.

سرنوشت جبهه معارضین و تروریست ها از یک طرف مرهون عملیات های موفقیت آمیز ارتش سوریه است و از سوی دیگر به سیاست های تردیدآمیز غرب و ماجراجویی های منطقه ای برخی کشورهای منطقه مانند عربستان سعودی، ترکیه و قطر گره خورده است. در صورت تحولات احتمالی مانند بهبود روابط ایران و عربستان سعودی، طبعا موقعیت مخالفان وخیم تر خواهد شد.

سرنوشت مردم سوریه اما به دست مردم این کشور رقم خواهد خورد؛ مردمی که با پایداری مثال زدنی خود نشان دادند همچنان در محور مقاومت ایستاده و هرگز تن به سازش و طرح های تحمیلی بیگانگان نخواهند داد. با برگزاری پرشور انتخابات 13 خرداد، این اراده متجلی شده و مشروعیت نظام دمشق بیش از گذشته تقویت خواهد شد./