یادداشت:چگونگی تحقق یافتن همدلی و همزبانی دولت و ملت

اشاره
پایگاه بصیرت،رضا گرمابدری،امسال نیز مطابق سنت حسنه سال‌های گذشته امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) سال جدید (۱۳۹۴) را نام‌گذاری و عبارت «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» را برای آن برگزیدند و باز در ادامه همین سنت حسنه در اولین روز سال نو در جوار مضجع شریف رضوی در کنار پرداختن به سایر موضوعات مهم، آن را نیز تشریح کردند. با وجود تعطیلی و یا نیمه فعال بودن رسانه‌های کشور در ایام نوروز، کم و بیش به موضوع نام‌گذاری سال نو پرداخته شد اما به سبب اهمیت موضوع و وظیفه رسانه‌ای و سازمانی و انتظار به حق جامعه، ایجاب می‌کرد با از سرگیری فعالیت‌ها در سال جدید، بیشتر و دقیق‌تر به این موضوع پرداخته شود؛ از این‌رو نوشتار حاضر نام‌گذاری سال نو را به اختصار از زوایای مختلف بررسی کرده است.

خاستگاه مفهومی بحث
«دولت و ملت» از مفاهیم جدید در علم سیاست هستند که دنیای جدید شکل گرفته در ذیل این مفهوم را از گذشته جدا می‌کنند. مشخصه این جدایی برخورداری دولت‌ها و ملت‌ها از حقوق متقابل در دنیای جدید در برابر اربابی حاکمان و بردگی و یا رعیتی مردم در دنیای قدیم است. در دنیای جدید هیچ دولتی بدون رضایت و خواست ملت شکل نمی‌گیرد و مشروعیت نمی‌یابد و پس از شکل‌گیری و مشروعیت یافتن هم نمی‌تواند خود را از پاسخگویی مبرا بداند؛ ملت نیز به واسطه نقش داشتن در شکل‌گیری و مشروعیت بخشی به دولت نمی‌تواند منکر حقوق دولت شود و از پذیرش و رعایت ضوابط و قوانین دولت سربازند. مفهوم «دولت و ملت» در دنیای جدید به‌ویژه تجربه عملی و تقریباً طولانی این مفهوم، آن‌چنان این دو مجموعه (دولت و ملت) را در هم تنیده و به یکدیگر وابسته کرده که تصور وجود یکی بدون وجود دیگری تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسد. با افزایش و تحکیم رشته‌های متعددی که روز به روز «دولت و ملت» را بیشتر به یکدیگر پیوند می‌زند، چنین جوامعی به مرحله‌ای نزدیک می‌شوند که گویا همه شهروندان، دولتمردند و شهروندی صفت دوم دولتمردان است. برخلاف مفهوم «دولت و ملت» که مفهومی کاملاً عقلانی است و عنصر عطوفت و احساس احتمالا در پی آن جای طرح و خودنمایی دارد، مفهوم «همدلی و همزبانی» در ظاهر مفهومی عاطفی و احساسی است که با استفاده از عقلانیتی محکم‌تر و به جا به کار می‌آید و چه بسا در مواقع و مواضعی که محاسبات صرف عقلانی باعث درگیری و سخت‌گیری و زمین‌گیری می‌شود، می‌تواند به روانی و موفقیت کار کمک کند. جایگاه مفهوم «دولت و ملت» در بحث کاملا مشخص است و برای مشخص شدن جایگاه مفهوم «همدلی و همزبانی» در ادبیات سیاسی که بحث حاضر اقتضا می‌کند، توضیح کوتاهی لازم است. مفهوم «همدلی و همزبانی» سه حوزه کاربردی دارد: ۱ـ روابط بین‌الطرفینی ۲ـ روابط اجتماعی ۳ـ روابط ملی. حوزه کاربردی اول و دوم برای بسیاری شناخته شده است و چه‌بسا افراد زیادی خود از عوامل آن هستند و کم و بیش به شکل روزمره در جامعه جاری است؛ اما حوزه کارکردی سوم نیز که برای مردم ما چندان بیگانه نیست، به معرفی و تبیین بیشتر و تخصصی‌تر نیازمند است. «همدلی و همزبانی» همراه با آگاهی دقیق از ارزش و سطح آن، دستاوردهای مهم‌تری به همراه خواهد داشت. نمونه‌های واقعی چنین «همدلی و همزبانی» در سطح ملی معمولاً در مناسبت‌هایی مانند راهپیمایی ۲۲ بهمن تجلی می‌یابد که در حمایت از نظام صورت می‌گیرد. یعنی بسیاری با وجود همه نارضایتی‌ها و گلایه‌ها و شکوه‌هایی که دارند به یکباره همه آنها را کنار می‌گذارند و «همدل و همزبان» به حمایت از نظام می‌پردازند. تشخیص این مهم که کجا و چگونه «همدلی و همزبانی» کنند، ارزش سیاسی و با اهمیت این اقدام است. به نظر می‌رسد بخشی از نام‌گذاری امسال برای این است که دولت نیز تحت پوشش چنین «همدلی و همزبانی» قرار گیرد، البته با توجه به ویژگی‌های این عرصه.

چرایی این نام‌گذاری
نام‌گذاری‌های سالانه یک چرایی کلی و عمومی دارند ویک چرایی جزیی و خاص. چرایی کلی و عمومی این است که سال‌های مختلف بسته به وضعیت‌های گوناگون برای حل مشکلات و پیشرفت کشور نام‌گذاری می‌شوند و چرایی جزیی و خاص ضمن دارا بودن چرایی کلی و عمومی و نیز پاسخ آن، به علت ویژه آن نام‌گذاری می‌پردازد تا توجهات دقیقاً به آن معطوف شود و مانع پریشانی و پراکندگی افکار شود. در چرایی نام‌گذاری امسال می‌توان به سه گمانه اشاره کرد:
۱ـ انتظار وقوع رخدادهای مهم در آینده (مانند: توافق هسته‌ای، انتخابات سال جاری، تحولات مهم منطقه‌ای، مسائل مهم اقتصادی و معیشتی و...)
۲ـ احساس تهدید در رابطه دولت و ملت (از ناحیه روند افزایش انتقادات به دولت، کاهش اعتماد عمومی، پیچیدگی بیشتر برنامه‌های دشمن برای دور ساختن مردم از دولت و نظام و...)
۳ـ حفظ و تقویت وضع موجود
احتمال اینکه گمانه سوم پاسخ به چرایی این نام‌گذاری باشد بیشتر است؛ زیرا هم می‌تواند دو گمانه پیشین را در برداشته باشد و هم از پاره‌ای از گزندگی‌های ضمنی آنها دور است و مهم‌تر از همه اینکه تفسیر و تأیيد وضع موجود را در بردارد و تقویت آن را خواستار است.
نکته مهم در گمانه سوم «وضع موجود» است که برای اثبات علت بودن گمانه سوم برای چرایی این نام‌گذاری ابتدا باید «وضع موجود» روشن و مفهوم شود. شاخصه‌های اصلی «وضع موجود» در اینجا عبارت است از: ۱ـ رابطه مردم با دولت ۲ـ رابطه مردم با نظام ۳ـ موضع و موقعیت نظام در برابر دشمن و نظر مردم در این باره. با وجود پاره‌ای ناملایمات و تنگناهای معیشتی و حتی انتقادات آشکار شده رابطه مردم با دولت رابطه قابل قبولی است و تاکنون با شکیبایی تحسین برانگیز معضلاتی را که به این شدت انتظار نداشتند، برتابیده‌اند و امیدوارند تا به گشایش منجر شود. شواهد حاکی از آن است که در تمام دولت‌های پس از انقلاب رابطه مردم با نظام بهتر از رابطه مردم با دولت‌ها بوده و این مسئله طبیعی و از نقاط قوت اصلی نظام است؛ چرا که عرصه دولت‌ها عرصه کارهای عملی و درگیری‌های روزمره مردم است و عرصه نظام، عرصه اعتقادات و آرمان‌‌های مردم است و تا اینجا مردم نشان داده‌اند که خطوط فاصل هر یک و انتظارات‌شان از این دو عرصه را به خوبی می‌شناسند و نظام را ملجأ و یگانه عامل صحت اعتقادات و تحقیق آرمان‌هایشان می‌دانند. و درباره «موضع و موقعیت نظام در برابر دشمن و نظر مردم در این باره» نیز باید گفت موضع نظام در برابر دشمنانش همان موضع سرافرازانه و مقتدر گذشته است با این تفاوت که موقعیت بسیار بهبود یافته ایران بر اقتدار این موضع افزوده و مردم نیز با مباهات و با شور و هیجان و آگاهی و هوشمندی از این موضع حمایت می‌کنند. با وجود این سه شاخص در تشریح «وضع موجود»، منطقی به نظر می‌رسد که گمانه سوم یعنی «حفظ و تقویت وضع موجود» علت چرایی نام‌گذاری‌ سال جدید باشد. البته وضع موجود در اینجا به معنای رکود و سکون نیست بلکه به معنای درستی مسیر انتخاب شده و اقدامات صورت گرفته است که باید تداوم یابد. چنانچه این گمانه درست باشد با اتکا به شواهدی مانند تحولات منطقه و نیز نتیجه مذاکرات اخیر هسته‌ای که به صدور بیانیه مشترک در لوزان سوئيس منجر شد، می‌توان ادعا کرد انقلاب اسلامی پس از گذشت ۳۶ سال و وجود توطئه‌های پیچیده و فشارهای سنگین برای تغییر مسیر، همچنان در مسیر صحیح برآمده از تفکرات ارزشمند اسلامی و انقلابی راه می‌سپارد و ضرورت دارد همچنان با هوشیاری کامل این راه را ادامه دهد و در وضعیت موجود آنچه که می‌تواند به استحکام و امنیت این طی طریق بیشتر کمک کند توجه به مفهوم «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» است.
چگونگی تحقق و عینیت یافتن موضوع
تحقق و عینیت یافتن شعار سال جاری در گرو رفتار سه مجموعه است که باید جایگاه و رفتار هر کدام در این باره مشخص و تبیین شود:
۱ـ دولت؛ دولت مجموعه‌ای کاملاً حقوقی و قانونی است که ملت مستقیم (رئيس‌جمهور یعنی رئيس دولت) و غیرمستقیم (وزیران) اعضای آن را برگزیده تا با رعایت قوانین و عمل به وظیفه و اداره کشور، مطالبات آنها را بر آورده سازد؛ بنابراین بهتر عمل کردن دولت که بخش مهمی از آن در تأمین نیاز مردم و کسب رضایت آنها نهفته است، زمینه اصلی برای «همدلی و همزبانی» است. درحال حاضر جامعه و مردم به طرق گوناگون مطالبات اصلی خود را اعلام کرده‌اند و در انتظار پاسخ دولت به سر می‌برند.
۲ـ ملت؛ قوانین کشور و آگاهی عمومی، مردم را به این درک و شناخت رسانده است که به فرموده امام راحل(ره) ولی نعمتان دولت و سایر مسئولان هستند و نیز بر این امر واقفند که دولت در برابر حق حکومتی که از آنها گرفته وظیفه دارد خواسته‌های مشروع آنها را برآورده کند و شأن و موقعیت منطقه‌ای و بین‌المللی آنها را رعایت نماید. حال چنانچه مردم تنها به این بخش از نقش خود در نظام سیاسی تکیه کنند و بر آن پا فشارند و به پاره‌ای از مشکلات که به نوعی زاییده ایستادگی بر سر اعتقادات و آرمان‌هایش است توجه نکنند و همچنان بی‌محابا رفع آن مشکلات را از دولت مطالبه کنند، دستاویز قرار دادن مناسبات قانونی بین دولت و ملت بدون لحاظ کردن عامل مهم و ارزنده «همدلی و همزبانی» که انعطاف لازم و چاره‌ساز را ایجاد می‌کند، نتیجه‌ای به جز فاصله ایجاد شدن بین دولت و ملت و افزایش و درهم تنیدگی مشکلات ندارد. این جا است که توجه به معنای دیگر «همزبانی» یعنی فهم سخن دیگری به کار می‌آید. چنانچه ملت همدلانه و همزبانه به آنچه دولت مردان می‌گویند توجه کند قطعاً راه‌حل مشکلات کوتاه‌تر خواهد شد افزون بر آنکه هم دولت و هم ملت از پیامدهای سوءتنش و بی‌اعتمادی به یکدیگر مصون می‌مانند.
۳ـ گروه‌های سیاسی؛ گروه‌های سیاسی به سبب فلسفه وجودی‌شان، بین دولت و ملت قرار دارند و چنانچه در موضع مقابل دولت باشند، رقیب دولت محسوب می‌شوند و برای تصاحب کرسی ریاست جمهوری تلاش می‌کنند و چنانچه همراه جناحی دولت باشند کمک کار آن هستند، از این‌رو از یک منظر، دولت هم گروه سیاسی محسوب می‌شود با این تفاوت که در مصدر کار قرار دارد و در برابر گروه سیاسی رقیب که تلاش می‌کند قدرت را از وی بستاند می‌کوشد قدرت را حفظ کند که این رقابت تقابلی، مناقشه برانگیز است و چنانچه به قاعده نباشد، مشکل آفرین خواهد شد. با روشن شدن موقعیت گروه‌های سیاسی که جایگاه آنها را نیز مشخص می‌کند، می‌توان درباره رفتار آنها که تا حد زیادی در ذیل موقعیت و جایگاه آنها آشکار شده سخن گفت.
چنانچه این گروه‌ها برای کسب یا حفظ قدرت از مسائل ملی هزینه نکنند و ملزم به رعایت خطوط قرمز این بحث باشند، «همدلی و همزبانی» شکل می‌گیرد و تجربه شیرین چنین اتفاقی پس از تبدیل آن به یک رویه سیاسی در نوبت دیگری نصیب رقیب می‌شود تا آنجا که با گذشت زمان رعایت حریم «همدلی و همزبانی» امر واجب سیاسی می‌شود که نادیده گرفتن آن گروه‌های سیاسی متخلف را در چشم مردم کوچک و بی‌کفایت نشان می‌دهد. امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) برای جلوگیری از هر گونه اشتباهی در این بحث و جلوگیری از تضییع حق دولت با شناختی که از مفهوم دولت و وظیفه سنگین آن دارند، روشن و صریح فرمودند: «دولت‌ها در نظام اسلامی باید مورد حمایت مردم قرار بگیرند؛ این حرف حقیقی و لب معنای انسجام اجتماعی و ملی در کشور اسلامی ما است.» امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) این مهم را در فرازی دیگر چنین توضیح دادند: «هر دولتی که در چارچوب قانون اساسی برسر کار بیاید، دولت قانونی است، دولت مشروع است. مهم نیست که چقدر و چه نسبتی از آحاد رأی‌دهندگان به این رئيس‌جمهور، یا آن رئيس‌جمهور رأی دادند، تعداد کاهش و افزایش آرا به محبوبیت ارتباط پیدا می‌کند، اما به مشروعیت و قانونیت ارتباطی ندارد... [این] دولت قانونی است و باید مردم او را قانونی بدانند و تا آنجایی که می‌توانند به او کمک کنند: [البته] حقوق دو جانبه‌ای برقرار است...»
امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در فراز دیگری با افزودن بیشتر حس صمیمیت بین دولت و ملت فرمودند: «اگر این همکاری صمیمانه [میان ملت و دولت] از دوسو شکل بگیرد یقیناً همه آنچه را که جزو آرزوهای ما است دست یافتنی است و آثار آن را مردم عزیزمان به چشم خواهند دید... هر چه بین ملت و دولت صمیمیت بیشتر و همکاری بیشتر و همدلی بیشتر باشد، کارها بهتر پیش خواهد رفت. باید به یکدیگر اعتماد کنند؛ هم دولت، ملت را به معنای واقعی کلمه قبول داشته باشد و ارزش واهمیت و توانایی‌های ملت را به درستی بپذیرد، هم ملت به دولت که کارگزارهای او است به معنای حقیقی کلمه اعتماد کند». نکته کلیدی برآمده از این فرازها آن است که در حال حاضر کشور در موقعیت حساس و خطیری قرار دارد، داشته‌هایش گرانقدر و تجربه‌هایش کارآمد و در بسیاری عرصه‌ها به ثمره رسیده و دشمن نیز پیوسته برای زدن ضربات سنگین و گرفتن انتقام همه آسیب‌ها و ناکامی‌هایش در تلاش است و... و تنها راه پشت سرگذاشتن این مرحله و خنثی کردن نتیجه تلاش‌های دشمن «همدلی و همزبانی بین دولت و ملت» است آنگونه که تاکنون هر یک با تحلیل و منطق درست به ضرورت و اهمیت آن پی برده‌ و رعایت کرده‌اند که در سال جاری باید بسیار جدی‌تر و منسجم‌تر بر آن عمل شود؛ اگر چنین شود که خواهد شد گام بزرگ دیگری در رسیدن به آرزوهای بزرگ اسلامی و ملی برداشته خواهد شد. ان‌شاءالله