قطر؛ دوست یا دشمن

گروه بین‌الملل - اقدام اخیر قطر و تلاش برای برقراری رابطه با ایران و در پیش گرفتن سیاستی مغایر با دیگر کشورهای خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، امارات و بحرین، بویژه در اوج تنش میان ایران و این کشورها، بی سابقه نیست و قطر دستی دراز در این نوع رفتار در صحنه بین الملل داشته است. قطر به عنوان بازیگری کوچک در منطقه با درآمد و تولید ناخالص داخلی بالا، در تلاش است که خود را به عنوان بازیگری مستقل و کنشگری فعال در روابط میان قدرت‌های خاورمیانه معرفی کند. این ریز قدرت منطقه‌ای از آغاز شورش‌های جهان عرب چه در قضیه مصر و اخوان المسلمین و چه در قضیه سوریه، و اکنون در این مرحله تلاش دارد که نقش مستقل خود را حفظ کند. قطردر جبهه یمن، متحدان ایران را بمباران می‌کند و از سوی دیگردر تلاش است تا بانی و میانجی آغاز مذاکره ایران و کشورهای خلیج فارس باشد. به نظر می‌رسد دست بالای ایران در معادلات منطقه‌ای مهمترین دلیل چرخش قطری‌ها در سیاست خارجی باشد.

اواخر سال 1392، اختلاف در رویکرد سیاسی میان عربستان سعودی و قطر بر سر مسائلی چون حمایت قطر از اخوان‌المسلمین، کمک غیرمستقیم به جبهه النصره در سوریه و تمایل قطر برای بازگشت به محور ایران بود، اما اختلاف‌ها با فراخواندن سفیران عربستان سعودی و امارات و به دنبال آنها سفیر بحرین از دوحه، به اوج رسید و گامی بی‌سابقه در روابط این کشورها تلقی شد. اختلاف بین این کشورها و به ویژه عربستان و قطر یک اختلاف قدیمی است و گاه گاهی با حملات رسانه‌ای شدت می‌گیرد. مواضع جدید قطر در حال حاضر و بعد از سخنرانی امیر قطر در مجمع عمومی سازمان ملل به روشنی مغایر با دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی است. گفته می‌شود که اظهارات اخیر قطری‌ها نشان از تغییر استراتژی آنها دارد.

حمایت امیر و وزیر خارجه قطر از گفتگوی کشورهای عرب با ایران

امیر قطر روز دوشنبه گذشته اعلام آمادگی کرد که کشورش می‌تواند میزبان گفت وگوهای کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ایران در دوحه باشد، در حالی که ماه قبل، هزار سرباز به همراه جنگنده و جنگ افزارهای سنگین نظامی به یمن فرستاد تا در جنگ با حوثی‌ها به رهبری عربستان مشارکت داشته باشد.شیخ تمیم در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل بر اهمیت کاهش اختلاف‌ها میان ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تاکید کرد و گفت که این اختلاف‌ها سیاسی هستند نه مذهبی و طایفه‌ای و و از طریق گفتگو قابل رفع شدن هستند. وی گفته بود که می‌توان حل اختلافات در روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس را بر اساس قواعدی روشن و قاعده عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر باز تعریف کرد.

جالب تر این که قطر مانند دیگر کشورهای کوچک خلیج فارس، که از گذشته‌های دور از لحاظ امنیتی وابسته به قدرت‌های برون منطقه‌ای بوده نقش میانجی را رد کرد و اظهار داشت: «در وهله‌های اخیر گفت وگوهای هدفمند مشابهی میان جامعه جهانی با ایران انجام شد، بنابراین کشورهایی که همسایه هستند دیگر نیاز به میانجی گری کسی ندارند، ما حاضریم میزبان چنین گفت وگوهایی در قطر باشیم.»

برخلاف عربستان که توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای (5+1) را خطری برای خود می‌داند، شیخ تمیم از توافق هسته‌ای میان ایران با مجموعه 1+5 استقبال کرد و گفت: «اقدامی ایجابی و مهم بود، و ما می‌دانیم که در حفظ امنیت و ثبات در منطقه ما سهم خواهد داشت.»یک روز بعد از سخنرانی امیر قطر در مورد رابطه با ایران خالد العطیه، وزیر امور خارجه قطر نیز خواستار برقراری روابط عادی با تهران شد و در گفت وگو با خبرگزاری رویترز بر لزوم گسترش روابط کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ایران تاکید کرد و خواستار گفت وگوی مستقیم با تهران شد.وی نیز گفت: «ما نیاز به انجام گفت وگوهای جدی با ایرانی‌ها داریم. ما همسایه هستیم و نمی‌توانیم جغرافیا را تغییر دهیم.»

مواضع متغیر قطر از سر ناچاری است

مواضع جدید قطر به روشنی مغایر با دیگر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی است. عربستان دائما بر لزوم ایستادگی در برابر ایران تاکید داشته و مراتب نگرانی خود را از توافق هسته‌ای که ماه ژوئن گذشته به امضا رسیده ابراز داشته و گفته است که این توافق می‌تواند دست ایرانی‌ها را در پیشبرد اهداف خود علیه امنیت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس باز بگذارد.از ناحیه‌ای دیگر اما اظهارات قطری‌ها نشان از تغییر استراتژی آنها نیز دارد. قطری‌ها در یمن علیه حوثی‌ها که متحد ایران هستند، می‌جنگند. جنگنده‌های قطری ماه‌ها است در حملات هوایی خود علیه حوثی‌ها مشارکت می‌کنند. اینگونه رفتار قطری‌ها پیش از این نیز سابقه دارد.

در اوج انقلابات عربی و زمانی که مصر آشوب‌های 2013 و 2014 را سپری کرد و کودتای مردمی 30 ژوئن را پشت سر گذاشت، قطر در مواضعی کاملا مغایر با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از در دشمنی با مصر در آمد و تا مدت‌ها سرنگونی اخوانی‌ها که مورد حمایتش قرار داشتند را محکوم می‌کرد و حاضر به تعامل با دولت مصر نبود. به دنبال آن با همین رویکرد با ترکیه متحد شد که بر خشم کشورهای عربی عضو شورا افزود و باعث تیرگی روابط قطر با کشورهای این حوزه شد.

پیش‌دستی دولت قطر در رابطه با ایران

بسیاری بر این اعتقادند که نوع روابط قطر با ایران با دیگر همسایگان عربش متفاوت است. قطر با ایران سفره‌های مشترک گازی دارد و بخش عمده‌ای از روابط خود با ایران را در همین چارچوب تعریف می‌کند. در عین حال قطر تمایل دارد در گشایش روابطی که میان امریکا و ایران ایجاد شده است نیز همراه باشد. قطر در مورد بحران سوریه نیز دقیقا همین رویکرد را دارد. به ویژه بعد از آن که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه درگیر مشکلات داخلی خود شد و دیگر فرصتی برای او برای حفظ اتحاد با قطر باقی نماند. دوحه گمان می‌کند تهران می‌تواند جایگزین مناسبی به جای آن باشد.

اما فارغ از حسن و قبح قضیه، پیروزی بشار اسد در سوریه، ایران را یکه تاز میدان منطقه خاورمیانه و خلیج فارس خواهد کرد. به این ترتیب، سیاست مستقل ادعایی قطر هم به خطر می‌افتد زیرا دولت قطر می‌گوید می‌خواهد برخلاف بحرین سیاست مستقلی از عربستان داشته باشد. در صورت پیروزی بشار اسد در سوریه،که نشانه‌های آن نیازی به توضیح ندارد، ایران چنان قدرتی پیدا خواهد کرد که با تحمیل موازنه قدرت جدید در منطقه، سیاست مستقل قطر را محدود خواهد کرد. بنابراین قطر اقدامات پیش دستانه‌ای را انجام می‌دهد که فردا روز و در نظم جدید منطقه‌ای پس نیافتد.

http://ebtekarnews.com/?newsid=21113

ش.د9402713