الگوى جدید بازى قدرت هاى بزرگ / محمد نورى

جنگ گرجستان به سرعت کانون رقابت هاى بین المللى را از حوزه خلیج فارس به یک شاهراه آبى دیگر یعنى دریاى سیاه کشاند.

این قلمرو آبى که در تاریخ دو جنگ بزرگ خلیج فارس و چند بحران پس از فروپاشى شوروى از کشمکش هاى نظامى به دور مانده بود اکنون به تدریج به یکى از آوردگاه هاى نظامى جهان تبدیل مى شود. شاید مسلح شدن حوزه دریاى سیاه نشانه روشنى باشد از این که مناطق بى طرف اروپا و ناتو نظیر ترکیه به همراه آبراه هاى مهم اش مثل مرمره به میدان اصلى این رویارویى تبدیل مى شود.

به این صورت پدیده «میلیتاریزه شدن» جامعه بین المللى از چشم اندازهاى قطعى جنگ قفقاز است. در محیطى با این مشخصه که برد سلاح ها و موشک ها ، سطح قدرت یک کشور را تعیین مى کند بدون شک مناسبات سیاسى و مراودات اقتصادى نیز دنباله رو قدرت نظامى خواهد شد. بدون شک این اتفاق در هزاره سوم یک چرخش بزرگ در مسیر تحولات جهانى است.

بر این اساس است که منابع اقتصادى نظیر وال استریت ژورنال و فایننشال تایمز از بحران قفقاز به عنوان «شوک بزرگ» یا « تراژدى جهان سرمایه » تعبیرکرده اند. زیرا فعالان اقتصادى و سرمایه گذاران به این امید بودند که در پایان جنگ عراق و افغانستان جهان صنعت و سرمایه نفس راحتى بکشد و بار دیگر اقتصاد به جاى ارتش، محور روابط بین الملل شود اما همه چیز برخلاف این محاسبات پیش رفت و بحران قفقاز سایه اى سنگین تر از غائله عراق بر پهنه اقتصاد افکند ‎/

امریکا ، ناتو و روسیه بویژه پس از ماجراى گرجستان اکنون مناطقى را به عنوان آوردگاه رقابت نظامى هدف گذارى کرده اند که قلب تپنده تجارت و داد و ستد تجارى به حساب مى آمدند همه قطب هاى تکنولوژى و پول به این مناطق به عنوان میدان هاى بکر رقابت چشم دوخته بودند چنانکه منطقه شرق اروپا با استقرار سپر موشکى امریکا و پایگاه هاى جدید ناتو کارکردش به عنوان «بازار نوظهور» زیر سوال رفته است از لهستان و چک گرفته تا جمهورى هاى سه گانه بالتیک ( لیتوانى ، لتونى و استونى) در حال تبدیل به خاکریزى براى مواجهه روسیه و غرب هستند یعنى بازگشت به همان روزهاى تیره جنگ سرد. این زنجیره نظامى شدن و میلیتاریزم قرار است در آینده نزدیک گریبان چند بازار بکر دیگر را بگیرد روس ها در تلافى پروژه تهاجم به شرق ناتو مصممند چند پایگاه نظامى در مناطق مهمى مثل امریکاى لاتین و اوراسیا و خاورمیانه عربى مستقر سازد.

در این برهه هر اندازه ارتش قدرت هاى بزرگ میداندار شوند عرصه براى ایفاى نقش نیروهاى اقتصادى وقطب هاى تجارى تنگ تر مى شود ‎/ این مدل از نظام بین المللى که به آن «امنیت محور» اطلاق مى شود نقطه مقابل نظام اقتصاد محوراست و الگویى است که درآن سیاستمداران جنگ پیشه قواعد بازى را تعیین مى کنند.

به هر حال غرب و روسیه اکنون رقابت را به نقطه اى رسانده اند که در آن همه چیز در گروگان این بازى پرمخاطره است. لازم نیست در این موقعیت منتظر یک برخورد نظامى مثل پرتاب موشک بالستیک باشیم آنها مدل تازه اى از نبرد را به نمایش گذاشته اند که در آن بدون استفاده از روش هاى کلاسیک نظامى گلوگاه هاى اقتصادى و امنیتى همدیگر را مى فشارند. با همین فرمول روسیه با در هم شکستن خاکریز دولت متحد امریکا در اوستیا چند پروژه استراتژیک امریکا واروپا براى انتقال انرژى دریاى خزر را متوقف کرد. آمارهاى مربوط به فرار سرمایه طرف هاى غربى از مناطق بکر اقتصادى آسیاى مرکزى و قفقاز گویاى همه واقعیات است ‎/

تنها در روزهاى اول جنگ اوستیا، کنسرسیومى که پروژه ۶ میلیاردى خط لوله باکو - تفلیس - جیهان را طراحى کرد ودرتدارک کشیدن دو شاهراه جدید انرژى براى انتقال گاز خزر به ترکیه واروپا بود ناگزیر شد فعالیت خویش را به حالت تعلیق درآورد. در تلافى همین خسارت ها است که اروپا نیز اکنون نقشه یک تحریم یا محاصره اقتصادى علیه روس ها را در سر مى پروراند.

بنابراین دور جدید کشمکش قدرت هاى بین المللى با این تئورى آشناى روابط بین الملل اکنون قابل توضیح است که«کاربرد مطلوب قدرت » این است که یک بازیگر بى آنکه تن به هزینه هاى سرسام آور جنگ و خشونت بدهد با تکیه بر اهرم هاى سیاسى و اقتصادى حریف را وادار به تغییر رفتار سازد.

به این صورت در فرداى بحران قفقاز شاهد ظهور نوع تازه اى از مناقشات در عصر تازه سیاست بین الملل هستیم که در آن قدرت هاى بین المللى بى آنکه به روى هم شمشیر بکشند و دکمه سلاح هاى مرگبار را فشار دهند و با روش هاى بدیعى بر تصمیم ها و انتخاب هاى حریف تأثیر مى گذارند. در همین راستا تصمیم هاى روسیه براى قطع همکارى با اتحادیه هاى اقتصادى و امنیتى با غرب یا اقدام غربى ها در تعلیق عضویت روسیه در سازمان تجارت جهانى یا گروه هشت کشور صنعتى قابل تأمل است.