قطع دو بازوی فرهنگی بریتانیا

فرهاد مهدوی
شورای فرهنگی بریتانیا که به عنوان بازوی فرهنگی ملکه و وزارت خارجه این کشور در باغ قلهک تهران فعالیت می کردپس از 76 سال فعالیت غیرقانونی و فاقد مجوز شناخته شد و از ادامه فعالیت در ایران بازماند و در حرکتی اعتراضی اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران مانع از فعالیت این شورا در ایران شده است و در ذهن ایرانیان این سوال را ایجاد کرد که در حالی که انگلیس در سیاست خارجی خود تحریم اقتصادی و سیاسی ایران را در راس اولویت های خود قرار داده است چرا بر فعالیت فرهنگی در ایران اصرار دارد؟
سابقه حضور شورای فرهنگی بریتانیا در ایران
شورای فرهنگی و آموزشی بریتانیا یک سازمان بین المللی بریتانیایی به جامانده از دوره استعماری این کشور است که علیرغم کنار گذاشته شدن کلیه روش های استعمارگری سابق این سیستم فرهنگی بدون تغییر باقی ماند و در 229 شهر و بیش از یکصد کشور جهان دفتر نمایندگی دارد.
شورای فرهنگی و آموزشی بریتانیا از سال 1321 در تهران کار خود را آغاز و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 پس از مدت کوتاهی وقفه، فعالیت خود را مجددا از سر گرفت. با آنکه این مرکز یک موسسه غیرانتفاعی است و درآمد بسیار قابل توجهی از محل ثبت نام کلاس های زبان و آموزش های فرهنگی خود دارد ولی مستقیما بودجه قابل توجهی نیز از وزارت خارجه بریتانیا دریافت می کند که به مصرف اهداف نامرئی این سازمان می رسد. این بودجه تنها در سال 2006 و 2005 بالغ بر 186 میلیون پوند بوده است و گردش مالی آن در همین سال به حدود 500 میلیون پوند رسیده است. دیپلماسی عمومی شورای فرهنگی بریتانیا (بریتیش کانسیل) بخشی از دیپلماسی دستگاه سیاست خارجی انگلستان است که وظیفه آن همراه سازی افکار عمومی دنیا با سیاست های خارجی دولت بریتانیا در مقابل هجمه های سیاسی تبلیغاتی و جمع آوری اطلاعات ویژه از کشورهایی نظیر ایران می باشد. فعالیت شورای فرهنگی بریتانیا در سالهای اولیه در ایران در حدی بسیار وسیع بوده است به گونه ای که در یکی از اسناد ساواک در (28//11/1344) به شماره (4457/4410) آمده است: انگلیسی ها علاوه بر شورای فرهنگی بریتانیا دارای موسسات دیگری از قبیل دایره اسقفی، کلیسای لوقا، بیمارستان مسیحی، پرورشگاه نابینایان، تعدادی دبستان و دبیرستان، تدریس زبان انگلیسی و ... می باشند.
سابقه نگرانی از فعالیت بریتیش کانسیل
سابقه اظهار نگرانی از فعالیت شورای فرهنگی بریتانیا به صورت جدی در مجلس هفتم در سال 85 برمی گردد. هنگامی که در 18 بهمن 85 جمعی از نمایندگان مجلس هفتم شورای اسلامی در خصوص فعالیت های شورای فرهنگی بریتانیا در ایران سوالاتی را از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح کردند؛ در سوال نمایندگان مجلس از وزیر ارشاد آمده بود که شرکت بریتیش کانسیل که در قالب شورای فرهنگی انگلیس در ایران فعالیت غیرقانونی دارد، در زمینه همکاری با تعدادی از دانشگاه های ایران، انجام پروژه های تحقیقاتی در زمینه های امنیتی بدون هماهنگی با مسئولین ایرانی، اعطای بورسیه های جهت دار و بدون هماهنگی با مسئولین ذی ربط، اعزام دانشجویان و اساتید دانشگاه های ایران به کنفرانس های بین المللی با هزینه ایران و با اهداف خاص، استنکاف از پرداخت مالیات های قانونی، دخالت در فعالیت خبرنگاران ایران به بهانه برگزاری کلاس های آموزشی و کمک به جریانات انحرافی فعالیت دارد. در متن سوال نمایندگان مجلس از وزیر ارشاد تاکید شده شورای فرهنگی انگلیس با پوشش فرهنگی به فعالیت های خلاف منافع ملی کشورمان می پردازد.
در این حال وزیر ارشاد با حضور در کمیسیون فرهنگی مجلس توضیحاتی به کمیسیون ارائه داد و آن موقع بود که حساسیت افکار عمومی مردم ایران نسبت به این موضوع بالا رفت.
صفار هرندی وزیر فعلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می گوید: «بریتیش کانسیل در ایران ثبت نشده و هیچ گونه سابقه ای در وزارت ارشاد ندارد و این موضوع باید از وزارتخانه های اطلاعات و امورخارجه پیگیری شود.»
حجت الاسلام والمسلمین محسن اژه ای وزیر اطلاعات هم در سال 86 به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی رفت و اعلام کرد که فعالیت این موسسه غیرقانونی است و فاقد مجوز فعالیت در ایران است.
کاظم جلالی مخبر کمیسیون امنیت ملی و سیاسی خارجی مجلس شورای اسلامی هم فعالیت یک دوره از این موسسه را به گفت وگوی شفاهی و موافقت دکتر سیدکمال خرازی وزیر امورخارجه دولت اصلاحات وجک استراو وزیرخارجه انگلیس دانست و گفت این شورا هیچ مجوزی از وزارت خارجه دریافت نکرده است!
فعالیتهای غیرقانونی
سالانه بیش از ده هزار ایرانی در برنامه های آموزشی بریتیش کانسیل شرکت می کنند و بنا به گفته آگاهان، این شورای فرهنگی فعالیت چندین وزارتخانه دولت بریتانیا را در ایران انجام می دهد.
دکتر کاظم جلالی مخبر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این زمینه می گوید:شورای بریتانیا فعالیت های گسترده ای را در سراسر ایران از جمله آموزش مشترک حداقل 15 دانشگاه داخلی برای صدور مدرک مشترک، پژوهش مشترک، اعطای بورس های جهت دار انجام می دهد.
وی همچنین می گوید: نمایندگان معتقدند که برخی از این پژوهش ها جنبه امنیتی دارند.
در همین حال غلامحسین الهام سخنگوی دولت می گوید: شورای فرهنگی بریتانیا در ایران هیچ مجوزی نداشته و در پروتکل همکاری سفارت انگلیس نیز چنین شورایی نبوده است.
این فضای باز فرهنگی سبب شد که آمریکا در مردادماه گذشته از ایجاد و فعال سازی بخش های فرهنگی لانه جاسوسی سابق خود در ایران سخن به میان آورد.
در این رابطه هوشنگ امیراحمدی، مدیرعامل شورای آمریکاییان و ایرانیان در گفت وگو با «دویچه وله» از امیدواری ها و چشم انداز کار احتمالی این دفتر در تهران آن را «رویدادی بی سابقه» توصیف می کند.
فعالیت آزادانه ضد فرهنگی شورای فرهنگی بریتانیا در ایران در حالی بوده است که دولت روسیه در 12 دسامبر 2007 به کنسولگری فرهنگی انگلیس دستور داد که تمامی فعالیت های فرهنگی و آموزشی خود را برای مدتی در مناطق مختلف روسیه تعطیل کند.سرگئی لاوروف دلیل این کار را چنین توضیح داد: همتایان انگلیسی ما تلاش می کنند تا در قوانین بین المللی دخل و تصرف کنند، آنها همچنین قوانین روسیه را نیز نقض کرده اند.
نکته جالب در جنگ فرهنگی میان روسیه و انگلیس این اعتراف روزنامه انگلیسی دیلی میل چاپ لندن بود که روسها را از اقداماتشان در تعطیل کردن شورای فرهنگی بریتانیا خوشحال کرد. دیلی میل 23 ژانویه 2008 طی گزارش اینگونه پرده برداشت: روسیه معتقد است که لندن در پوشش فعالیتهای فرهنگی به جاسوسی، عضو گیری و انجام اقدامات مغایر امنیت ملی روسیه سرگرم است که در بعضی موارد به بحران و التهابات داخلی در این کشور منجر شده است. اگر چه فعالترین گروههای مداخله گر در روسیه را آمریکایی ها تشکیل می دهند لیکن واشنگتن از طریق شرکتهای آمریکایی و حتی چندین ملیتی پوششهای مناسب تری برای پنهان ساختن عملیات نفوذی در روسیه در اختیار دارد و لندن هم به عنوان شریک اطلاعاتی آمریکا در دوران جنگ سرد و حتی امروز سعی دارد نقش جدی تری در تأمین اهداف مشترک ناتو در عمق خاک کشور رقیب ایفا کند و به همین دلیل ادامه فعالیت شورای فرهنگی انگلیس برای لندن جنبه حیاتی دارد و می تواند پوشش مورد انتظار برای فعالیتهای جاسوسی انگلیس را در جامعه روسیه ایجاد کند. بعلاوه لندن از دیدگاه حیثیتی هم به مسئله می نگریست و تعطیلی شورای فرهنگی انگلیس را به منزله قبول اتهام جاسوسی تلقی کرده و می خواهد با اعترافات و اقدامات خود چنین وانمود سازد که کار آنها قانونی است.
شاید به همین دلیل است که بسیاری از کشورها از برگزاری دوره های مختلف این موسسه حمایت نمی کنند و حتی کشوری مانند مالزی که روابطی بسیار عمیق و گسترده با کشور انگلیس دارد باز هم از فراهم آوردن پشتیبانی لازم از قبیل ویزای دانشجویی و بیمه برای این موسسه سرباز می زند.
شایان ذکر است که بریتیش کانسیل به موازات غول رسانه ای بی بی سی تأسیس شد تا خلأهای موجود در بی بی سی را برطرف کند و از آن سو که تلویزیون ماهواره ای بی بی سی اخیراً به منظور اقدامات خرابکارانه روانی علیه مردم ایران راه اندازی شده است و دفاتر و خبرنگاران آن اجازه فعالیت در داخل ایران را ندارند حضور فعالانه این موسسه می تواند خلأ های آن را پوشش دهد که با تعطیلی بریتیش کانسیل عملاً دو بازوی فرهنگی بریتانیا از حوزه افکار عمومی و جامعه فرهنگی کشور ما کوتاه شده است.
قطع برنامه
وزارت خارجه انگلیس پس از تعلیق فعالیت های فرهنگی لندن در ایران ابراز تأسف کرد و خواستار تداوم فعالیتهای فرهنگی مأموران انگلیسی در تهران شد. در همین حال سفارت ایران در لندن در بیانیه ای اعلام کرد فعالیت افرادی با عنوان شورای فرهنگی بریتانیا در مراکز دیپلماتیک سفارت انگلستان در تهران نقض قوانین و کنوانسیون بین المللی تلقی می شود و سفارتخانه های خارجی حق فعالیت های انتفاعی و بدون مجوز در قلمرو دولت پذیرنده را ندارند.
حسین نجابت رئیس گروه دولتی ایران و انگلیس در مجلس شورای اسلامی هم در واکنش به تعلیق فعالیتهای فرهنگی انگلیس در ایران گفت: اگر سفارتخانه ها در چارچوب قواعد بین المللی و ضوابط دوجانبه کارکنند می توانند فعالیت های قانونی خود را انجام دهند. اما متأسفانه برخی از این سفارتخانه ها در قالب کار فرهنگی اقدام به کارهای دیگری می کند که این مسئله مورد قبول ایران نیست.
اقدام قابل تقدیر و ضابطه مند دولت و مجلس که نمونه ای از اقتدار شایسته ایران اسلامی است باید با موفقیت به اطلاع مردم رسانده شود و با جملات متناقض که گاهگاهی هدف گم می شود و بوی مرعوب شدن برخی استشمام می شود. نباید این هدف مقدس خدشه دار شود.