مضرات نیترات در آب

بصیرت: مدتی بود که صحبت از آلوده بودن آب تهران در محافل علمی و سیاسی کشور بر سرزبان‌ها افتاده بود تا این‌که 2 روز پیش وزیر محترم بهداشت به وجود آلودگی در آب مناطقی از تهران اذعان کرد.
هشدار وزیر بهداشت درحالی عنوان می‌شود که آب شهر تهران همیشه به‌عنوان یکی از بهترین آب‌ها در سطح کشور مطرح بوده است. اما آلودگی آب تهران از چه منشایی است و آیا این مساله مشکلی جدید است؟
آب تهران به‌دلیل مساله فاضلاب آن دچار مشکلاتی است که از قدیم بوده و طی بررسی‌های انجام شده میزان نیترات موجود در آن را بیش از حد استاندارد برآورد کرده‌اند. اما این نیترات چیست؟
نیترات از ترکیباتی است که در تمام آب‌ها وجود داشته و حتی به‌عنوان ترکیبی میکروب‌کش در صنعت استفاده می‌شود. نیترات‌ها در صنعت آبکاری، قلمزنی و ریخته‌گری فلزات و در کشاورزی در ساخت کودهای شیمیایی به‌کار می‌روند. باکتری‌های درون دستگاه گوارش که به‌عنوان ساکنین دائمی آن می‌باشند نیترات را به نیتریت بدل کرده که عامل اکسیدکننده قوی می‌باشد. در واقع هم نیترات و هم نیتریت می‌تواند آسیب‌رسان باشد.
نیترات چه آسیبی به بدن می‌رساند
گلبول‌های قرمز حاوی پروتئینی هستند به‌نام هموگلوبین که دارای 4 مولکول آهن است. آهن موجود در این پروتئین دارای ظرفیت 2 می‌باشد. زمانی‌که نیترات و نیتریت با این آهن‌ها تماس پیدا می‌کند آنها را به آهن 3 ظرفیتی بدل می‌کند که توانایی خود را برای انتقال اکسیژن از دست داده و به‌نام مت هموگلوبین نامیده می‌شود. در حالت عادی افراد دارای 2ـ1 درصد مت هموگلوبین هستند. در اثر تماس با آب آلوده به نیترات درصد این نوع از هموگلوبین غیرطبیعی افزایش یافته و با افزایش آن علائمی برای فرد ایجاد می‌شود. تشکیل مت هموگلوبین می‌تواند در هر سنی رخ دهد ولی به‌دلیل آنکه مکانیسم کاهش و مقابله با آن در سنین نوزادی و در جنین در اواخر دوران بارداری تکامل نیافته است این محدوده‌ها بیشتر در معرض آسیب هستند؛ به همین دلیل سبزیجات حاوی نیتروژن همچون اسفناج یا آب چاه که محتوی سطح بالایی از نیترات باشد نباید در این افراد استفاده گردد. همچنین در مادران باردار به‌دلیل خطر موجود برای جنین باید از مصرف آب یا غذاهای حاوی نیترات بالا اجتناب کرد.
در افرادی که کم‌خونی ندارند سطوح مت هموگلوبین کمتر از 20 درصد ایجاد سیاهی در لب و زبان می‌کند، با این‌حال معمولا بیماران بی‌علامت هستند. سطوح بیش از 20 درصد با سردرد، اضطراب، تنگی نفس و افزایش در ضربان قلب همراه است و با سطوح 50ـ40 درصد علائم مغزی مانند گیجی و خواب‌آلودگی و بهم خوردن وضیعت اسید و باز خون بروز می‌کند. در سطوح بالای 70 درصد حالت کما، تشنج، افت فشارخون، ضرباهنگ غیرطبیعی قلب و مرگ رخ می‌دهد. بنابراین، باید در تمام بیمارانی که دچار سیاهی لب‌ها و زبان می‌شوند به این مسمومیت شک کرد. تجویز اکسیژن سیاهی لب‌ها و زبان را بهبود نمی‌دهد بلکه نکته متمایزکننده در این مسمومیت از افرادی است که کمبود اکسیژن دارند. خون بیماران دارای رنگ قهوه‌ای شکلاتی است که زمانی‌که با خون فردی طبیعی قیاس شود بخوبی قابل تشخیص است.
افراد با شک به این مسمومیت را باید به اورژانس رساند تا درمان مناسب برای آنها سریعا شروع شود.
دکتر بهروز هاشمی