بعثت پیامبر اعظم(ص) برای عصمت انسان

یکی از خصوصیات برجسته دین اسلام در مقایسه با دیگر ادیان این است که در تمام شئون و احوالات زندگی انسان، از کوچک‌ترین جزئیات تا بزرگ‌ترین مسائل، دستورالعمل‌های مشخص و راهبرد‌های عملی ارائه کرده است. این دستورات نه‌تنها به بُعد فردی زندگی محدود نمی‌شوند؛ بلکه ابعاد اجتماعی، خانوادگی، اخلاقی، اقتصادی و حتی زیست‌محیطی را نیز دربر می‌گیرند. هدف نهایی این دستورات، تربیت انسان کامل است؛ انسانی که از نظر روحی، فکری و اخلاقی به نقطه‌ای برسد که بتواند خلیفه الهی بر روی زمین باشد. پیامبر اسلام (ص) که خود تجسم کامل آموزه‌های اسلامی است، می‌فرمایند: «إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق»؛ من برانگیخته شدم تا مکارم اخلاق را کامل کنم. این بیان گویای آن است که اسلام نه‌تن‌ها یک دین عبادی، بلکه دینی است که هدف اصلی آن رشد و تعالی اخلاق و زندگی انسان است؛ اما برای رسیدن به کمال مطلوبی که اسلام برای انسان ترسیم کرده است، شناخت مسیر و استفاده درست از دستورات الهی ضروری است. این مسیر از چند مرحله کلیدی تشکیل شده است. اول: آگاهی و شناخت نسبت به خود، خداوند بلند مرتبه و دستورات الهی؛ دوم: تلاش برای عمل به این دستورات و هماهنگی زندگی با آنها و سوم، عبور از موانع و استفاده از فرصت‌هایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است.

انسان برای بهره‌گیری از دستورات الهی ابتدا باید خود را بشناسد. قرآن کریم می‌فرماید: «وَفِی ‎‎أَنفُسِکُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ» و در وجود خود شما نشانه‌هایی است، آیا نمی‌بینید؟ (ذاریات/۲۱) این آیه نشان می‌دهد که شناخت نفس و درک عظمت خلقت، اولین گام در مسیر کمال است. انسانی که بداند چه ظرفیت‌های بزرگی در وجودش نهفته است، انگیزه بیشتری برای حرکت به‌سوی خداوند پیدا می‌کند. از سوی دیگر، شناخت خداوند و آگاهی از صفات الهی، انسان را به‌سوی محبت و اطاعت از او سوق می‌دهد. زمانی‌که انسان دریابد خداوند مهربان، حکیم و بخشنده است، با عشق و شوق بیشتری به سوی او حرکت خواهد کرد. 

مرحله دوم در این مسیر، عمل به دستورات الهی است. این دستورات در اسلام به‌صورت جامع و هماهنگ ارائه شده‌اند. از نماز و روزه گرفته تا دستورات مربوط به کسب‌وکار، خانواده و روابط اجتماعی، همگی زمینه‌ساز تربیت انسان و تقویت اخلاق او هستند. برای نمونه، نماز که ستون دین معرفی شده است، نه‌تن‌ها ابزاری برای ارتباط با خداوند است، بلکه عاملی برای پاکیزگی روح و دوری از زشتی‌ها و گناهان نیز به شمار می‌آید. قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ» (عنکبوت/۴۵)؛ همانا نماز از فحشا و منکر باز می‌دارد. روزه نیز با کنترل نفس و تقویت اراده، انسان را به‌سوی تقوا و پاکیزگی سوق می‌دهد. این فقط در دین اسلام دیده می‌شود که یک عمل زنجیر وار به رفتار‌های دیگر و اثرات مهم دیگر در زندگی انسان و جامعه متصل است و می‌تواند به رشد و آرامش انسان‌ها منتهی شود. مانند اینکه خمس، زکات، صدقه و... برای کسانی‌که به دلایل گوناگون دچار مشکلات مادی شده‌اند سفارش شده و سبب می‌شود آنان از آسیب‌های اجتماعی در امان بمانند. اعمال عبادی مانند، جهاد مسلمانان و حتی غیر مسلمانان را از گرفتار شدن در چنگال قدرتمندان و زورگویان دور نگاه می‌دارد و امنیت را برای‌شان فراهم می‌کند. کدام دین و فرقه و جریان فکری غیر اسلام اینقدر کامل و جامع است؟ همچنین عمل به دستورات الهی نیازمند عبور از موانعی است که بر سر راه انسان وجود دارند. این موانع می‌توانند درونی یا بیرونی باشند. از موانع درونی می‌توان به نفس اماره و هوا‌های نفسانی اشاره کرد. قرآن کریم درباره نفس اماره می‌فرماید: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ» (یوسف/۵۳) برای مقابله با این مانع، انسان باید مجاهدت کند و با خودسازی و تزکیه نفس، از سلطه نفس اماره رهایی یابد. یکی از ابزار‌های مؤثر در این راه، یاد خدا و ذکر اوست. ذکر، دل را روشن می‌کند و انسان را از غفلت و وسوسه‌های شیطانی نجات می‌دهد. از موانع بیرونی می‌توان به تأثیرات منفی محیط، همنشینی با افراد ناباب و وسوسه‌های شیطان اشاره کرد. اسلام برای مقابله با این موانع نیز راهکار‌های روشنی ارائه داده است. از جمله، توصیه به انتخاب دوستان و همنشینان شایسته، ترک محیط‌های آلوده، تقویت ارتباط با افراد نیکوکار و اهل تقوا، مقابله و مبارزه با اشرار و عاملان گناه در جامعه و... می‌تواند موانع را از سر راه بردارد. به‌طور نمونه پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «اَلْمَرْءُ عَلَى دِینِ خَلِیلِهِ، فَلْیَنْظُرْ أَحَدُکُمْ مَنْ یُخَالِلُ»؛ انسان بر دین دوست خود است، پس هر یک از شما باید دقت کند که با چه کسی دوست می‌شود. (أمالی طوسی، ج۱، ص۵۱۸)

در کنار این موانع، خداوند فرصت‌های بسیاری را برای انسان قرار داده است تا از آنها برای رشد و پیشرفت خود بهره‌برداری کند. اعمال عبادی و خدمت به بندگان خدا از فرصت‌های استثنائی رشد انسان است. حتی اگر انسان در مسیر زندگی دچار لغزش‌ها و خطا‌هایی شود خداوند همواره راه توبه را برای او باز نگاه داشته است. قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ» (زمر/۵۳) بگو‌ای بندگان من که بر خود اسراف کرده‌اید، از رحمت خدا ناامید نشوید. اسلام دینی کامل است و پیامبر اسلام (ص) برنامه‌ای داشتند برای پاک شدن انسان از هر آلودگی؛ با وجود تمام مشکلات، هر مؤمنی می‌تواند راه را برای رسیدن به خدا و دور ماندن و پاک شدن از گناه پیدا کند.