معمای شناخت ساختارهای امنیتی ایران

امروزه، اطلاعات و امنیت ملی، دو مؤلفه حیاتی برای حفظ حاکمیت و استقلال هر کشور به شمار می‎آید. سازمان‌های اطلاعاتی به منزله بازو‌های اصلی نظام‌های امنیتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشبرد اهداف استراتژیک و مقابله با تهدید‌های داخلی و خارجی دارند. در این میان، سازمان اطلاعات سپاه و وزارت اطلاعات، دو بازوی کلیدی امنیت کشورمان هستند و در نتیجه همواره در کانون توجه تحلیلگران و محققان غربی قرار دارند. کتاب «وزارت اطلاعات ایران: تاریخچه مختصر» نوشته «استیون آر. وارد» که به تازگی انتشارات دانشگاه «جورج‌تاون» منتشر کرده، تلاشی برای ارائه تصویری جامع و دقیق از این نهاد امنیتی و نقش آن در تحولات داخلی و خارجی کشورمان است.

این کتاب که در قالب مجموعه‌ای از تاریخچه‌های مختصر سازمان‌های اطلاعاتی جهان منتشر شده است، ریشه‌ها، تحولات و عملکرد وزارت اطلاعات کشورمان را از زمان تأسیس آن در اوایل دهه ۶۰ تا به امروز بررسی می‎کند. نویسنده که خود سال‌ها تحلیلگر سازمان سیا در ایران بوده، تلاش کرده است تصویر خود را از این نهاد اطلاعاتی کشورمان ارائه دهد، بنابراین این اثر تحت تأثیر نگرش‌ها و پیش‌فرض‌های آمریکایی وی قرار دارد!

یکی از نکات قابل توجه در این کتاب، تأکید نویسنده بر نقش وزارت اطلاعات در مقابله با تهدید‌های داخلی و خارجی است. استیون آر. وارد با اشاره به حوادثی، همچون ترور‌های زنجیره‌ای، عملیات‌های ضدتروریستی و نقش وزارت اطلاعات در جنگ نرم علیه کشورمان، تلاش کرده است تصویری از این نهاد به منزله یک سازمان پیچیده و چندوجهی ارائه دهد.

با توجه به اینکه مدتی است آثار و کتاب‌های متنوعی درباره نهاد‌های امنیتی کشورمان منتشر می‌شود، این سؤال مطرح می‌شود که چرا غرب این‌گونه بر افزایش اطلاعات شناختی خود درباره سازمان‌های اطلاعاتی کشورمان متمرکز شده است؟ 

پاسخ به این پرسش را باید در دو بعد داخلی و بین‌المللی جست‌و‌جو کرد. از یک‌سو، کشورمان به منزله یک قدرت منطقه‌ای با نفوذ فزاینده در غرب آسیا، همواره در کانون توجه سیاست‌گذاران و تحلیلگران غربی قرار داشته است؛ چرا که سازمان‌های اطلاعاتی کشورمان، به ویژه وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه، نقش کلیدی در پیشبرد اهداف استراتژیک کشور در منطقه دارند. از سوی دیگر، غرب به دنبال درک بهتر از ساختارها، روش‌ها و اهداف این سازمان‌ها است تا بتواند در مواجهه با کشورمان، استراتژی‌های مؤثرتری طراحی کند.
در بعد داخلی نیز، وزارت اطلاعات به منزله یکی از ارکان اصلی نظام امنیتی کشورمان، نقش تعیین‌کننده‌ای در مقابله با تهدید‌های داخلی، از جمله فعالیت‌های گروه‌های مخالف، تروریستی و نفوذ خارجی دارد. این نهاد با استفاده از روش‌های پیچیده و گاه غیرمتعارف، تلاش کرده است امنیت داخلی کشور را در وضعیت پرچالش حفظ کند. از این رو، شناخت ساختار و عملکرد وزارت اطلاعات و دیگر نهاد‌های اطلاعاتی کشورمان در بحبوحه تشدید تنش‌ها با کشورمان بیش از هر زمانی مهم شده است.

با این حال، باید توجه داشت که این تلاش‌ها برای افزایش اطلاعات شناختی درباره سازمان‌های اطلاعاتی کشورمان، تنها به جنبه‌های امنیتی محدود نمی‌شود. غرب به دنبال درک بهتر از فرهنگ سازمانی، روش‌های کاری و حتی نقاط ضعف و قوت این نهادهاست تا بتواند از این اطلاعات در راستای اهداف سیاسی و امنیتی خود که مهم‌ترین آن پیشبرد سیاست تضعیف نهاد‌های اطلاعاتی و امنیتی کشورمان است، استفاده کند تا در نهایت بتواند ضربات عمیقی بر پیکره نظام اسلامی کشورمان وارد کند.