انتفاع اقتصادی ایران در شانگهای

با توجه به مختصات نظم نوین بین‌المللی و ایجاد چندجانبه‌گرایی در آینده نزدیک، کشورهایی در معادلات بین‌المللی آتی تأثیرگذارتر خواهند بود که بتوانند در سازمان‌های منسجم‌تر و مؤثرتری عضو باشند. یکی از این سازمان‌ها، سازمان همکاری‌های شانگهای است که ایران به‌عنوان نهمین عضو اصلی آن پذیرفته شد؛ اما عضویت در این سازمان چه منافع اقتصادی برای ایران دارد؟

نکات تحلیلی: ۱-چینی‌ها تصمیم به بازسازی جاده ابریشم در چارچوب طرح «ابتکار کمربند-راه» گرفته‌اند که حدود 9000 پروژه در آن تعریف شده است که از مجموع این پروژه‌ها، حدود 3000 طرح کلید خورده، 666 طرح تمام شده و 2000 طرح در دست اجراست. چینی‌ها برای ایران نیز در این مگاپروژه‌ها جایگاه، نقش و سهم سرمایه‌گذاری دیده‌اند، خصوصاً در زمینه ترانزیتِ کالا، برق و دیتا، بین چین و اتحادیه اروپا از مسیر چابهار به طرف آسیای میانه و روسیه و از طریق بندرعباس به آستارا و سن‌پترزبورگ و بندر پوتی در گرجستان، ایران در اولویت طرح‌های چین قرار دارد. 2- دو کشور اصلی سازمان شانگهای یعنی روسیه و چین، همچون ایران مرتباً در معرض تحریم‌های ایالات‌متحده هستند. قرار گرفتن کشورهایِ در معرض تحریم، در یک بلوک، بسترهای لازم را برای همکاری‌های فی‌مابین در زمینه‌های ناسازگار با تحریم فراهم می‌کند. این موضوع برای ایران که بیشترین تحریم‌ها متوجه اوست، می‌تواند بسترهای لازم را برای دور زدن تحریم‌ها فراهم کند. 3- همچنان که امریکا در پی محدود کردن منابع تأمین انرژی چین است، چین به دنبال تعدد این منابع می‌شد. درواقع کشورهای عضو این سازمان مانند چین، به انرژی و ترانزیت از ایران وابسته هستند و لذا ایران می‌تواند از ظرفیت سرمایه‌گذاری کشورهای عضو در این حوزه‌ها نیز استفاده کند. وقتی وابستگی متقابل بین کشورها وجود داشته باشد، انگیزه‌ای ایجاد می‌کند که کشورهای عضو با دور زدن تحریم، روابط تجاری خود را با ایران گسترش دهند. 4- بانک زیربنایی سرمایه‌گذاری آسیا که در سال ۲۰۱۴ تأسیس شده، تسهیل‌کننده مبادلات تجاری بر مبنای ارزهای غیر دلار است. بهره‌گیری از این موضوع می‌تواند نقش دلار را در اقتصاد کشور کاهش دهد.

نکته راهبردی: سازمان بین دولتی شانگهای با ظرفیت‌های عظیم اقتصادی می‌تواند تسهیل‌کننده روابط تجاری ایران با شرق، با تمرکز بر وابستگی متقابل در حوزه ترانزیت و انرژی شود. همچنین متأثر بودن کشورهای عضو سازمان از تحریم‌های امریکا، آن‌ها را به سمت ایجاد سازوکار مالی غیرآمریکایی، با تکیه‌بر ارزهای ملی ترغیب می‌کند و از این حیث نیز برای اقتصاد تحریمی ایران، نقطه اتکا و توجه است.