در همین حال در راستای تحقق بخشیدن به اهداف اصلی برنامه‌های توسعه کشور مبنی بر تحقق «اقتصاد دانایی محور» تجمیع خلاقیت و نوآوری در یک گستره جغرافیایی مورد تاکید دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت و در همین راستا مقرر شد مناطقی تحت عنوان «مناطق ویژه علم و فناوری» با هدف ارتقای فناوری و توسعه تولید، ثروت و رفاه ملی در چندین استان راه اندازی شود.

قرار بود مناطق ویژه علم و فناوری که در واقع منظومه‌ای ا‏ز امکانات علمی، تولیدی، آزمایشگاهی، تحقیقاتی، افراد و … بودند، در ۵ استان راه اندازی شود و اصفهان به عنوان نخستین استان انتخاب شد اما قبل از اینکه این طرح در اصفهان به سرانجام برسد، در سال ۱۳۹۸ در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری تصمیم گرفته شد ایده‌ای از جز به کل را جلو ببرند و ابتدا چند «ناحیه و یا پهنه نوآوری» ایجاد و سپس به یک منطقه ویژه تبدیل شوند.

ناحیه نوآوری؛ گستره‌ای برای ارتقا زیست بوم نوآوری / گردهمایی کارآفرینان جوان، اساتید و سرمایه‌گذاران

«نواحی نوآوری» در واقع گستره‌ای است در داخل یا پیرامون مراکز علمی، تحقیقاتی، فناوری و صنعتی (حتی الامکان تا شعاع ۵ کیلومتری) که به منظور زمینه‌سازی برای تجمیع و هم‌افزایی عناصر مؤثر در شکل‌گیری و ارتقا زیست بوم نوآوری ایجاد خواهند شد و می‌توانند بستری برای یکپارچگی مناطق نوآوری، صنعتی و مسکونی باشند. در این میان دانشگاه‌ها به عنوان واسطه میان کارآفرینان جوان، اساتید و سرمایه‌گذاران عمل کرده و به مکانی برای گردهمایی آنها برای انجام کار مشترک تبدیل می‌شوند.

آمادگی وزارت علوم برای اعطای مجوز ناحیه نوآوری به دانشگاه‌ها

در حال حاضر براساس تصمیماتی که در دبیرخانه شورای عتف گرفته شده، قرار است اعطای مجوز به دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری برای ورود به زیست بوم نوآوری و راه اندازی ناحیه نوآوری تسهیل شود. وزارت علوم نیز اعلام کرده است، آمادگی دارد برای دانشگاه‌های متقاضی، مجوز راه اندازی ناحیه نوآوری صادر کند.

علی خیرالدین، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار مهر، تاکید کرد که در دوره جدید پیگیری‌ها برای راه اندازی «مناطق ویژه علم و فناوری» در استان‌ها متوقف می‌شود. او در تکمیل صحبت‌های خود گفت: در سال ۹۸ یک آئین نامه‌ای برای ناحیه نوآوری نوشته شد؛ در این آئین نامه اینطور آمده بود که برای شناسایی و تأیید راه اندازی ناحیه نوآوری در کلانشهرها، استانداری‌ها پیشنهاد ایجاد پهنه علم و فناوری در استان را با توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های پهنه با طرح توجیهی و با توجه به شاخص‌ها و الزامات تأیید پهنه، به دبیرخانه شورای عالی عتف ارائه می‌دهند.

وی افزود: دبیرخانه شورا پس از بررسی درخواست ایجاد پهنه در دبیرخانه شورا، موضوع را در دستور کار کمیسیون دائمی شورای عالی عتف قرار می‌دهد که پس از تأیید در کمیسیون دائمی شورا به کمیسیون ماده ۵ استان (کمیسیونی که وظیفه آن بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی شهری و تغییرات انها در هر یک از شهرهای استان است) ارسال و درصورت تصویب جهت تأیید نهایی به شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه خواهد شد که حقیقتاً کار بسیار پیچیده و زمان بری بود.

مجوز شورای عتف برای ایجاد ناحیه حذف می‌شود / مراحل اعطای مجوز

خیرالدین در ادامه توضیح داد: نهایتاً در کمیسیون علمی، فناوری و هوشمندسازی شورای عتف تصمیم بر این شد که برای تسهیل در فرایند اخذ مجوز برای راه اندازی ناحیه نوآوری، مجوز شورای عتف حذف شود و وزارت علوم و کمیسیون فناوری یک سری الزاماتی را در این رابطه تهیه کنند و این الزامات به کمیسیون‌های ماده ۵ استان‌ها ابلاغ شود.

معاون فناوری و نوآوری وزیر علوم ضمن اشاره به اینکه فلسفه ناحیه نوآوری این است که فناوری و نوآوری را وارد منطقه شهری کند و به همین دلیل نیاز است یک سر کاربری‌ها تغییر کند، گفت: ناحیه نوآوری از نظر اجتماعی و اقتصادی بر فضای منطقه بسیار تأثیر گذار است. نهایتاً مقرر شد الزامات را تهیه کنیم و به دبیرخانه شورای عتف بفرستیم که در حال حاضر در این مرحله قرار داریم.

پارک‌های علم و فناوری باید متولی ناحیه باشند

وی درباره اینکه این الزامات چه چیزهایی هستند، گفت: مثلاً شرایط ایجاد ناحیه چه چیزهایی باشد و یا اینکه متولی ناحیه یا پهنه نوآوری کجا باشد که ما تاکیدمان بر این است که متولی، حتماً «پارک های علم و فناوری» باشند؛ چرا که پارک‌ها ساختار دارند، مجموعه شناخته شده‌ای هستند، دولتی اند و مورد اعتماد و محور فناوری استان‌ها هستند. در حال حاضر کاری که انجام می‌دهیم این است که برای راه اندازی ناحیه نوآوری، ابتدا یک تفاهم نامه چهارجانبه بین رئیس دانشگاه، شهردار منطقه یا استان و یا شهرستان، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم تنظیم شود.

پیگیری تربیت مدرس و علم و صنعت برای ایجاد پهنه نوآوری

خیرالدین ضمن بیان اینکه در حال حاضر دانشگاه‌هایی مثل تربیت مدرس و علم و صنعت پیگیر راه اندازی پهنه نوآوری هستند، خاطرنشان کرد: در جلسه اخیر کمیسیون علمی شورا بحث این بود که ما به مناطق ویژه نوآوری خیلی کار نداشته باشیم، یعنی منطقه ویژه که قبلاً در خصوص راه اندازی آن بحث بود، متمرکز نشویم. در حال حاضر دانشگاه شریف ناحیه نوآوری ایجاد کرده و به نظر من دانشگاه‌های تهران، دانشگاه امیرکبیر و تربیت مدرس پتانسیل ایجاد این مراکز را دارند.

معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم بیان کرد: بنده معتقدم توسعه فناوری و نوآوری باید ارگانیک باشد؛ یعنی نمی‌تواند به صورت زوری و تحمیلی ایجاد شود و نمی‌توانیم به یکباره در یک منطقه، ناحیه ایجاد کنیم بلکه باید آرام آرام بستر را فراهم کرد.

دبیرخانه شورا بر عملکرد نواحی نظارت می‌کند / لغو مجوز در صورت لزوم

مهدی پاکزاد، دبیر شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری درباره برنامه جدید دبیرخانه برای راه اندازی نواحی نوآوری پیرامون و یا داخل دانشگاه‌ها و مراکز علمی و فناوری بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: در حال حاضر قرار است ناحیه نوآوری حول دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مجتمع‌های صنعتی شکل بگیرد و ما منتظر تأیید آیین نامه هستیم و پس از آن شاخص‌ها را در دبیرخانه تدوین خواهیم کرد. برای تأسیس نواحی در تهران، اعطای مجوز با وزارت علوم (معاونت فناوری و نوآوری) و متولی استانی آن نیز پارک‌های علم و فناوری خواهند بود. دبیرخانه شورا نیز نقش نظارتی دارد و ما به عنوان ناظر، در صورت لزوم مجوز نواحی را لغو خواهیم کرد.

ناحیه نوآوری شریف؛ استقرار ۱۲ شرکت سرمایه گذاری

ناحیه نوآوری شریف جز اولین نواحی نوآوری در کشور است که توانسته در توسعه فعالیت شرکتهای دانش پایه و دانش بنیان نقش به سزایی داشته باشد. با تأسیس پارک علم و فناوری دانشگاه شریف در سال ۱۳۹۵، مهم‌ترین برنامه این مجموعه هویت‌بخشی و توسعه زیست‌بوم شکل گرفته در مجاورت دانشگاه صنعتی شریف، تحت عنوان «ناحیه نوآوری شریف» قرار داده شد؛ ناحیه شریف در سال ۱۳۹۷ به مساحت ۲۵۰ هکتار در میان خیابان آزادی و سه بزرگراه شهید جناح، شیخ فضل الله نوری و یادگار امام راه اندازی شد و هم‌اکنون ۲۱ شتابدهنده، ۱۲ صندوق و شرکت سرمایه‌گذاری و ۱۲ مرکز نوآوری در آن مستقر هستند.

فعالیت ۶۰۰ شرکت دانش پایه در ناحیه شریف

در حال حاضر بیش از ۶۰۰ شرکت دانش پایه و دانش‌بنیان در ناحیه نوآوری شریف فعالیت دارند و صدها دانشجو و استاد از دانشگاه‌های مختلف در آنجا مشغول به فعالیت هستند که با مشارکت بخش خصوصی ایجاد شده است. یکی از شعارهای دانشگاه صنعتی شریف تبدیل شدن به دانشگاه کارآفرین است و در همین راستا امکاناتی را فراهم کرده که آشنایی با فضای کسب و کار را برای دانشجویان مقاطع مختلف میسر می‌سازد. دانشجویان این دانشگاه حتی می‌توانند پیش از پایان تحصیلات‌شان از روند فعالیت استارتاپ‌ها آگاه شوند و حتی به‌عنوان کارآموز اوقات بیکاری خود را در این ناحیه بگذرانند تا پس از تکمیل تحصیلات‌شان بتوانند مسیر درستی را انتخاب کنند.

ناحیه شریف با زیست مردم «طرشت» هم پوشانی شده است

رسول جلیلی رئیس دانشگاه صنعتی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره ویژگی ناحیه شریف به مهر می‌گوید: این ناحیه به منظور گسترش فعالیت‌های فناورانه، کارآفرینانه و دانش بنیانانه شریف راه اندازی شده و این ناحیه یک ویژگی اختصاصی دارد آن هم این است که با زیست مردم «طرشت» هم پوشانی شده است؛ به این جهت ما فکر می‌کنیم که ظرف چند سال آینده یک امتزاجی از زیست مردم بومی و سنتی محله طرشت و کارآفرینان و دانش بنیانان فارغ التحصیل دانشگاه شریف ایجاد خواهد شد که در نهایت توسعه محله شریف و توسعه دانشگاه را به دنبال خواهد داشت.

دانشگاه تهران ۳ ناحیه نوآوری ایجاد می‌کند

در دوره جدید مدیریت دانشگاه تهران، شعار محوری «جهاد علمی برای تحقق دانشگاه کارآفرین با رویکرد مسئولیت‌پذیری اجتماعی» به عنوان رویکرد استراتژیک دانشگاه مورد توجه قرار گرفته و کلیدواژه محوری این شعار، دانشگاه کارآفرین است.

محمد مقیمی رئیس این دانشگاه خبر داده است که قرار است ۳ ناحیه نوآوری از میدان انقلاب اسلامی تا بالاتر از بزرگراه همت ایجاد شود و به زودی شاهد نهضت ایجاد کسب‌وکارهای دانش‌بنیان در دانشگاه تهران خواهیم بود.

برنامه دانشگاه تربیت مدرس برای اشتغال پایدار و اقتصاد دانش‌محور

دانشگاه تربیت مدرس بنا دارد، با راه اندازی نواحی نوآوری در وسعت ۵۰ هکتاری، اماکن و فضاهای اطراف پارک علم و فناوری دانشگاه را به محل استقرار مناسبی برای فعالیت‌های نوآورانه تکنولوژیکی با نگاه ویژه به مباحث اجتماعی و فرهنگی تبدیل کند تا در نهایت بتواند در «اشتغال پایدار» و «اقتصاد دانش‌محور» بر اساس اصول توسعه پایدار تأثیرگذار باشد.

فرهاد دانشجو رئیس دانشگاه تربیت مدرس به مهر می‌گوید: دانشگاه تربیت مدرس به عنوان تنها دانشگاه جامع کشور، سالیان سال ارتباط خوبی با صنعت و حل مساله داشته و هر سال در طرح‌های تحول ۵ یا ۱۰ ساله به طور مداوم خود را به روز کرده و ما در بسیاری از رشته‌های موجود دانشگاه حتی در رشته‌های مربوط به علوم انسانی مثل حقوق، نوآورانه کار می‌کنیم.

فعالیت ناحیه نوآوری در حوزه‌های ژنتیک، عمرانی و الکترونیک

رئیس دانشگاه تربیت مدرس درباره اینکه قرار است در ناحیه نوآوری در چه حوزه‌هایی فعالیت شود، گفت: من فکر می‌کنم ناحیه نوآوری تربیت مدرس این پتانسیل را دارد که به حوزه‌های مختلفی چون الکترونیک، علوم انسانی، رواشناختی، حاکمیتی، عمرانی، آبرسانی و کشاورزی، سلول‌های بنیادی، ژنتیک و زیست شناسی ورود کند. ناحیه نوآوری تربیت مدرس با هدف توسعه چارچوب مفهومی زیست‌بوم نوآوری کشور و به خصوص کلان‌شهر تهران در نظر دارد به کانونی برای فعالیت‌های نوآورانه فرهنگی، اجتماعی، تکنولوژیکی و اقتصادی در منطقه مورد هدف تبدیل شود.

ناحیه نوآوری دانشگاه علم و صنعت در مرحله مکان یابی

منصور انبیا رئیس دانشگاه علم و صنعت نیز از راه اندازی ناحیه نوآوری در اطراف دانشگاه خبر می‌دهد. او به خبرنگار مهر می‌گوید: در حال حاضر در حال رایزنی با شهرداری هستیم که بدانیم ناحیه، کجا مکان یابی شود. این موضوع یکی از کارهای مغفولی بود که در دانشگاه به هر دلیلی انجام نشده بود اما در این دولت این موضوع را فعال کردیم و یک تفاهم نامه چند جانبه با شهرداری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت علوم به امضا رساندیم. ناحیه نوآوری علم و صنعت در حوزه تخصصی دانشگاه یعنی در حوزه‌های فنی و مهندسی فعالیت خواهد کرد.

رئیس دانشگاه علم و صنعت از تأسیس پارک علم و فناوری علم و صنعت نیز خبر داد و گفت: راه اندازی پارک علم و فناوری دانشگاه علم و صنعت در مرحله بررسی و تأیید در شورای گسترش وزارت علوم است.

ورود دانشگاه آزاد به تولید ثروت از دانش و فناوری

دانشگاه آزاد نیز در راستای عمل به اسناد بالادستی مثل بند ۵ سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، نقشه جامع علمی کشور و همچنین سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها و در راستای ترویج تفکر خلاق، ایده پردازی و توسعه فرهنگ نوآوری در کشور و تحقق کارآفرینی مبتنی بر نوآوری اقدام از چند سال اخیر به راه اندازی سراهای نوآوری کرده است. این سراها با اهدافی چون شناسایی و حمایت از دانشجویان، متخصصان و اساتید خلاق، نوآور و کارآفرین و فراهم سازی زمینه تجاری سازی دستاوردهای علمی آنها برای ورود به فعالیت‌های کارآفرینانه و همچنین خلق ارزش و تولید ثروت از دانش و فناوری و رفع مشکلات جامعه و فراهم کردن بسترهای لازم برای اشتغال دانش بنیان از سال ۹۸ آغاز به کار کرده اند.

حسن عاشوری فر مدیر سراهای نوآوری دانشگاه آزاد در همین رابطه به خبرنگار مهر بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: سرای نوآوری یک نهاد اجتماعی است که از طریق ایجاد شبکه نوآوری شامل آموزش‌های فناوری و خلاقیت، مدارس کسب وکار، مراکز نوآوری و شتابدهنده ها، مراکز رشد، پارک علم و فناوری و بهره گیری از زیرساخت‌های آزمایشگاهی، کارگاهی و تحقیقاتی، تجاری سازی و … با تمرکز بر یک حوزه فناورانه منجر به پیشرفت جامعه در آن حوزه می‌شود. ما در این چند سال در وهله اول در حال تکمیل زیرساخت‌های فناوری در استان‌ها هستیم در چندین سرا نتیجه خوبی گرفته ایم و توانسته اند به سوددهی برسند و پروژه‌هایی دارند که به صنعت متصل شده است.

۵۰ سرای نوآوری راه اندازی شد / از سرای اقتصاد دیجیتال تا سرای کشاورزی

مدیر سراهای نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی درباره حوزه کاری سراها نیز گفت: در حوزه بذرهای گلخانه‌ای، گیاهان دارویی، صنایع و امنیت غذایی حدود ۱۲ سرای نوآوری، در حوزه رباتیک، اتوماسیون صنعتی و سیستم‌های هوشمند حدود ۵ سرا، پوشاک و فناوری‌های نوین یک سرا، کاشی و سرامیک ساختمانی ۲ سرا، فناوری اطلاعات و ارتباطات، برق و غیره ۳ سرا، فرش ماشینی و مبل و منبت ۲ سرا، سلامت کار، گردشگری سلامت و تجهیزات پزشکی ۳ سرا، نساجی و الیاف ۲ سرا، صنایع تبدیلی و تکمیلی، کشاورزی و مواد ۳ سرا، کفش و چرم یک سرا، فولاد، صنایع فلزی، زنجیره تأمین و صنایع وابسته ۲ سرا، اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک یک سرا، بهینه سازی خودرو و توسعه قطعه سازی ۴ سرا، نفت، گاز و پتروشیمی ۲ سرا، گردشگری و صنایع دستی ۲ سرا، فناوری‌های پیشرفته حمل و نقل یک سرا و در حوزه علوم و فنون دریایی خلیج فارس و دریای عمان یک سرا و فناوری آموزشی هم یک سرا راه اندازی شده است.

عاشوری فر ضمن اعلام اینکه تاکنون ۵۰ سرای نوآوری توسط دانشگاه آزاد راه اندازی شده است، گفت: از این تعداد ۴ سرا در تهران راه اندازی شده و پس از آن بیشترین سرا در استان اصفهان و آذربایجان شرقی (هرکدام ۶ سرا) ایجاد شده است. استان مرکزی نیز ۴ سرا، استان کرمان ۳ سرا، فارس و مازندران و یزد و گلستان نیز هرکدامشان دو سرا دارند. بقیه استان‌ها عموماً یک سرا و چند استان هم سرای نوآوری ندارند.

اجرای طرح پویش اشتغال / معرفی دانشجویان به عنوان کارآموز

وی با اشاره به اجرای طرح پویش اشتغال در سرای نوآوری گفت: سرای نوآوری فضایی است که شرکت‌های دانش بنیان در آنجا مستقر می‌شوند و دانشجویان در حوزه‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند. براساس این طرح دانشجویان از طریق سرای نوآوری به عنوان «کارآموز کسب تجربه» به شرکت‌ها و صنایع معرفی می‌شوند. در استان اصفهان براساس این طرح، ۱۵۰ دانشجو مشغول به کار شده اند و اگر این امکان وجود داشته باشد، استخدام می‌شوند و علاوه بر آن هزینه‌های تحصیلی دانشجویان را پرداخت می‌کنند.

در پایان

راه اندازی نواحی نوآوری در دانشگاه‌ها را می‌توان آغاز راهی برای جهت‌گیری تازه در حوزه پژوهش و مأموریت ویژه دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری دانست می‌توان امیدوار بود که با این روند سرمایه گذاری بخش خصوصی در پژوهش شتاب بیشتری بگیرد و چهره محله‌ها در شهر فناورانه تر شود. از سوی دیگر نیز فعال شدن نواحی نوآوری، فضایی پویا و مستعد برای شکوفایی کسب‌وکارهای نوآور را به ارمغان خواهد آورد که در نهایت منجر به ایجاد اشتغال پایدار برای بسیاری از نیروی انسانی خلاق و نوآور خواهد شد.