محمدابراهیم میانجی/ در علم اقتصاد دو نوع فعالیت اقتصادی متصور است؛ یکی اقتصاد فیزیکی و فعالیت‌های اقتصادی که در بازه زمانی کوتاه‌مدت و میان‌مدت به سود می‌رسد و دیگری اقتصاد دانایی است. آنچه تاکنون در کشور ما به آن توجه شده است، بیشتر اقتصاد فیزیکی است، زیرا برای دولت یا مؤسسات اقتصادی نتیجه فعالیت‌های اقتصادی فیزیکی قابل لمس است؛ اما اقتصاد دانایی که ایده‌سازی و تجاری کردن آن ایده‌هاست، نادیده گرفته شده یا جدی گرفته نشده است؛ در حالی که منبع اصلی درآمدها در کشورهای توسعه‌یافته از همین اقتصاد دانایی و فروش این ایده‌ها به دیگر کشورهاست.
شرکت‌های دانش‌بنیان عمدتاً با حضور فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که ایده‌های محوری داشته و قصد توسعه محصولی را دارند، برای دستیابی به اهداف مهمی، همچون ایجاد زمینه برای به‌کارگیری بنیه علمی دانشگاه و واحدهای پژوهشی در سطح کشور، تجاری‌سازی یافته‌های علمی، ترغیب جامعه دانشگاهی و شخصیت‌های علمی برای شرکت در فعالیت در جهت رفع نیاز کشور و تحول در دست‌یافته‌های اجتماعی با حضور شخصیت‌های علمی در این عرصه، شکل می‌گیرند.
حرکت بر مدار اقتصاد دانش‌محور مورد مطالبه رهبر معظم انقلاب برای دستیابی به اقتصاد مقاومتی است. معظم‌له در بیانات خود در آغاز سال 1394 در بین زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ضرورت حرکت به سمت علم و فناوری را چنین بیان فرمودند: «اینکه ما روی علم و فنّاوری تکیه می‌کنیم، فقط به خاطر این نیست که می‌خواهیم نِصاب علمی خودمان را بالا ببریم؛ پیشرفت علم و فنّاوری به پیشرفت اقتصاد کمک می‌کند؛ بنگاه‌هایی که دانش‌بنیان هستند، می‌توانند به اقتصاد ملّی کمک کنند.»
معظم‌له در دیدار با رؤسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری نیز در بیانات مهمی در زمینه اقتصاد دانش‌بنیان فرمودند: «یک مسئله هم مسئله نقش‌آفرینی در اقتصاد مقاومتی است که اقتصاد دانش‌بنیان پایه آن است.»(20/8/۱۳۹۴)
رهبر فرزانه انقلاب، در نهمین همایش ملی نخبگان فردا نیز به این مهم اشاره فرمودند و گفتند: «یکی از پایه‌های محکم اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان است؛ اساس کار در اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان است؛ [زیرا] اقتصاد مقاومتی اقتصاد درون‌زاست، اقتصادی است که در داخل پایه‌های مستحکمی دارد که تکانه‌های بین‌المللی و جهانی و اقتصادی آن را از جا در نمی‌برد؛ این اقتصاد مقاومتی [است]، اقتصاد مقاوم. یکی از اساسی‌ترین پایه‌های این اقتصاد عبارت است از اقتصاد دانش‌بنیان؛ اقتصادی که متّکی باشد به علم، این خیلی مهم است.»(22/7/۱۳۹۴)
رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان نظام اسلامی نیز موضوع شرکت‌های دانش‌بنیان را یکی از مسائل بسیار مهم کشور دانسته و بیان کردند: «یک مسئله بسیار مهم، پرداختن به شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ این ما را پیش خواهد برد. شرکت‌های دانش‌بنیان، هم علمند، هم اقتصادند. پرداختن به شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از اساسی‌ترین کارها است؛ این جزء اولویت‌ها است و باید به این پرداخت.»(۲۵/۳/۱۳۹۵)
پرداختن به موضوع اقتصاد دانش‌بنیان جزء مطالبات رهبر فرزانه انقلاب در تحقق اقتصاد مقاومتی و برون‌رفت از مشکلات موجود در عرصه اقتصاد است. تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک‌های علم و فناوری به منظور تجاری‌کردن ایده‌ها از نخستین کارهای جدی است که در کشور به منظور عملی شدن تبدیل نوآوری به فناوری صورت گرفته است. هر چند تأسیس چنین شرکت‌هایی گامی مثبت در این زمینه به شمار می‌آید؛ اما هنوز وجود محدودیت‌هایی که در شکل‌گیری چنین مؤسسه‌ها و نهادهایی وجود دارد، ما را از رسیدن به اهدافی که در چشم‌انداز 20 ساله نیز به آن اشاره شده، باز داشته است. این در حالی است که کشور در این شرایط بیشتر از هر چیز دیگری به اقتصاد دانش‌بنیان نیاز دارد.
معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوقی گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال، تأمین تمام یا بخشی از هزینه تولید، عرضه یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم‌بهره یا بدون بهره بلندمدت یا کوتاه‌مدت بر طبق عقود شرعی، اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری، مهندسی و تولیدی شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان در محل پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه اقتصادی و یا مناطق ویژه علم و فناوری است که موضوع قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در راستای حرکت به سمت تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است.
راهبرد تولید دانش‌بنیان، جایگاه شرکت‌های دانش‌بنیان در اقتصاد مقاومتی و عبور از اقتصاد وابسته به منابع اولیه و متکی بر فروش مواد خام و کم‌فرآوری شده، تنها از مسیر اقتصاد نوآور و تولید دانش‌بنیان میسر است. به ویژه برای اقتصاد کشور ایران که الهام‌بخشی در جهان اسلام و برخورداری از دانش پیشرفته را هدف گرفته است. در شرایطی که تحریم‌های اقتصادی علیه کشور ما شدت یافته است، توجه بیشتر به شرکت‌های دانش‌بنیان و کمک به توسعه و ارتقای توانمندی آنها، با هدف رهایی از فروش منابع طبیعی کشور و حرکت به سمت «تولید دانش‌بنیان» بیش از پیش ضرورت می‌یابد.
اکنون پس از یک دوره تحریم ظالمانه، در فضای پساتحریم قرار داریم. فضایی که برخی از مسئولان و دست‌اندرکاران عرصه اقتصاد امید زیادی به گشایش اقتصادی در آن دارند و این در حالی است که تجربه 38 ساله نظام و انقلاب اسلامی به ما ثابت کرده است، غرب همواره درصدد دستیابی به منافع خود بوده و حل مشکلات اقتصادی سایر کشورها دستمایه رسیدن به اهداف‌شان بوده است. در این فضای حاکم بر اقتصاد کشور، تنها راه برون‌رفت از مشکلات توجه بیشتر به شرکت‌های دانش‌بنیان و کمک به توسعه و ارتقای توانمندی آنها، با هدف رهایی از مشکلات پیش روی اقتصاد بومی و همچنین فاصله گرفتن از اقتصاد تک‌محصولی است که محور آن خام‌فروشی نفت است و در این راستا حرکت بر مدار تولید دانش‌بنیان بیش از پیش ضرورت می‌یابد. به عبارت دیگر، راه «جهاد اقتصادی» و «اقتصاد مقاومتی» از مسیر «اقتصاد و تولید دانش‌بنیان» می‌گذرد.
