احمدرضا هدایتی/ به یقین در جهان کنونی که انسان با حجم انبوه و تنوع فراوان کالا و خدمات مواجه است، هیچ کشوری نمی‌تواند مدعی شود که قادر است تمام نیازهای خود را به تنهایی تأمین کند، اما بی‌شک برای بسیاری از کشورها از جمله ایران اسلامی که از همه ظرفیت‌های انسانی و تخصصی و نیز منابع طبیعی غنی مانند نفت و گاز، مواد معدنی، موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و سایر مؤلفه‌های خوداتکایی برخوردار است، این امکان که حداقل در تولید نیازهای ضروری و حیاتی به خودکفایی برسد، موضوعی دور از انتظار نیست.
به عبارتی، اگر دیگران از نظر اقتصادی توانستند با حداقل امکانات به جایگاهی برتر در سطح جهان دست یابند و در ردیف قدرت‌های اول اقتصادی جهان قرار بگیرند، حتماً جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند، با اتکا به همان ظرفیت‌های فراوان مورد اشاره که رهبر معظم انقلاب اسلامی(دامت برکاته) از آنها به نیروهای درونزا نام برده‌اند، در موقعیتی به مراتب بالاتر بایستد.
برای درک بهتر موضوع خوب است بدانیم، در کشوری مانند ژاپن که هم‌اکنون یکی از پنج قدرت برتر اقتصادی جهان شناخته می‌شود، از سه مؤلفه تولید ثروت، یعنی منابع طبیعی، فناوری‌های نوین(ماشین‌آلات و ابزار) و نیروی انسانی ماهر و متخصص، منابع طبیعی فقط 2 درصد از سهم تولید ثروت را به خود اختصاص داده است.
با این‌حال این مشکل مانع توسعه و پیشرفت این کشور نشده و آنها توانسته‌اند با تقویت دو عامل دیگر، یعنی امکانات فیزیکی که خود حاصل فکر و اندیشه نیروی انسانی است با ۱۸ درصد سهم و منابع انسانی(علم و دانش نیروهای متخصص و ماهر) با ۸۰ درصد سهم، بر این مشکل غلبه کنند، تا جایی که با گذر از مرحله تولید و عرضه کالا، به تولید علم و فناوری با ارزش افزوده بسیار بالاتر و سهولت بیشتر وارد شده‌اند.
این در حالی است که؛ جمهوری اسلامی ایران هم از نظر نیروی انسانی و هم از نظر منابع طبیعی در شمار کشورهای برخوردار قرار دارد، برای نمونه؛ بر اساس گزارش سرمایه انسانیِ مجمع جهانی اقتصاد، تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی در ایران به ۳۳۵ هزار نفر در سال ۲۰۱۶ می‌رسد و در مجموع از نظر تعداد فارغ‌التحصیلان در رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضی، پنجمین کشور جهان، محسوب می‌شود.
همچنین ایران از نظر منابع طبیعی در یک موقعیت منحصربه‌فرد قرار دارد، به‌گونه‌ای که در زمینه نفت و گاز(به طو مشترک) رتبه نخست و در زمینه مواد معدنی رتبه هفتم جهان را به خود اختصاص داده است و به دلیل داشتن منابع و ذخایر مهم معدنی و همچنین منابع هیدروکربنی، معدن و صنایع وابسته به آن، یکی از کشورهای دارای مزیت نسبی است، به طوری که حتی برخی از کارشناسان، بیش از آنکه ایران را یک کشور نفت‌خیز بدانند، یک کشور معدنی می‌دانند.
به گزارش سایت صمت(صنعت، معدن و تجارت)؛ ایران از نظر استعدادهای بالقوه معدنی در زمره مناطق مطلوب جهان به‌شمار می‌آید؛ چراکه 8/1درصد منابع شناخته شده جهانی، یعنی ۱۰۴میلیارد تن را در خود جای داده است. بیش از ۵۵ میلیارد تن از ذخایر قابل معدنکاری(شامل ۶ درصد منابع مس، 5/3 درصد منابع سرب و روی، 5/10 درصد زغال‌سنگ کک شو و حرارتی و ۲ درصد منابع سنگ آهن) جهان در ایران است.
مهم‌تر اینکه نیمی از ۲۴ نوع ماده معدنی فلزی و ۳۶ نوع از ۵۰ نوع ماده غیرفلزی جهان در ایران شناسایی و تعیین ذخیره شده است. همچنین از نظر تولید، ۱/۱ درصد مس، یک‌درصد سرب و روی، 8/0 درصد آهن، یک درصد زغال‌سنگ و 04/0 درصد طلای جهان به ایران تعلق دارد؛ یعنی ازنظر مواد معدنی تقریباً خودکفاست.
در ادامه این گزارش آمده است؛ هر کشوری که این حد از ذخایر طبیعی و منابع معدنی داشته باشد، در صورت بهره‌برداری بهینه(اعمال روش‌های صحیح استخراج، کنترل ضایعات و میزان استخراج از ذخایر) می‌تواند سال‌ها تأمین‌کننده ارز و پشتیبانی‌کننده صنایع تولیدی آن کشور باشد.
بدیهی است، در صورت بهره‌برداری بهینه از این ثروت خدادادی و تأسیس و گسترش صنایع تبدیلی و فرآوری منابع نفتی و مواد معدنی و سایر محصولات مانند محصولات کشاورزی، نظام اقتصادی کشور می‌تواند، ارزش افزوده‌ای صد چندان را نصیب خود کند و این همان کلید طلایی و راز بزرگی است که متأسفانه مورد غفلت واقع شده است.
در واقع، حرکت در این مسیر، در برخی از مقاطع با فراز و فرود فراوان همراه بوده و اگرچه در بسیاری از عرصه‌ها مانند صنایع دفاعی، هوافضا، علم نانو و صنعت هسته‌ای که در رهنمودهای رهبر معظم انقلاب مورد توجه قرار گرفته، موفق عمل کرده، اما در کشور ما همچنان در برخی از موضوعات در ابتدای راه است.
بررسی‌های کلی نیز گویای این واقعیت است که با وجود تمام تلاش‌های صورت گرفته از سوی کشورهای در حال توسعه، در مجموع سهم سرمایه‌های انسانی و اجتماعی در تولید ملی کشورهایی مانند کشور ما بسیار اندک است، به‌گونه‌ای که مجموع ۶۳ کشور صادرکننده مواد خام(عمدتاً جهان‌سومی) با برخورداری از ۳۶ درصد منابع انسانی، ۲0 درصد امکانات فیزیکی و ۴4 درصد منابع طبیعی، فقط 4/6 درصد از تولید ثروت جهانی را در اختیار دارند.
همچنین از ۱۰۰ کشور در حال توسعه، از جمله ایران نیز با ۵۶ درصد منابع انسانی، ۱۶ درصد امکانات فیزیکی و ۲۸ درصد از منابع طبیعی حدود 15/9 درصد از تولید ثروت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند و متقابلاً ۲۹ کشور صنعتی(توسعه یافته) با ۶۷ درصد منابع انسانی، ۱۶ درصد امکانات فیزیکی و ۱۷ درصد منابع طبیعی، بیش از 79/6 درصد تولید ثروت جهانی را از آن خود ساخته‌اند و این نکته خود عمق فاجعه را نشان می‌دهد.
به این ترتیب، به‌نظر می‌رسد اگر دولت محترم از همان ابتدا، خودباوری را جایگزین واردات و اتکا به دیگران می‌کرد و به جای دادن امتیازات ناعادلانه و صرف هزینه‌های هنگفت برای ایجاد تعامل با کدخدای ظالم و نامشروع، منابع و انرژی صرف‌‌شده را برای تقویت و توسعه فعالیت‌های علمی و پژوهشی و ساختن و گسترش صنایع کشور و افزایش تولید در بخش‌های مختلف به‌کار می‌برد، می‌توانست نتایج به مراتب بهتری کسب کند.
تجربه نزدیک به چهار دهه انقلاب اسلامی نیز ثابت کرده است که آمریکا و همپالگی‌هایش مطمئن نیستند و تا هنگامی که انقلاب اسلامی بر شعارهای بنیادین خود مبنی بر عدالت‌خواهی، ظلم‌ستیزی و دفاع از مظلوم پایبند است، دشمنی استکبار نیز ادامه خواهد داشت و لذا استقلال همه‌جانبه مبتنی بر اصول و ارزش‌های اسلامی، تنها راهبردی است که می‌تواند پویایی و رشد اقتصادی توأم با عزت و اقتدار و حفظ روابط دوستانه همراه با صلح، امنیت پایدار و احترام متقابل از سوی دیگر کشورها را به ارمغان بیاورد.
