محمدامین سواری/ حضرت آیتاللهالعظمی خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی هفته گذشته با اشاره به مشکلات و خسارتهای شدید پدید آمده در اثر سیل و گرد و غبار در مناطق جنوب کشور، تأکید کردند: «این حوادث حقیقتاً دل انسان را میخراشد و مسئولان موظفند که با فکر و کار و تلاش و همدلی با مردم، به این مشکلات رسیدگی و برای علاج قطعی آنها چارهاندیشی و اقدام کنند.» ایشان مسائل این روزهای خوزستان و قطع آب و برق و وسایل ارتباطی در هوای سرد را نمونه دیگری از مشکلات دلخراش و بسیار سخت مردم برشمردند و گفتند: «مسئولان وظیفه دارند که به این مشکلات رسیدگی کنند و اگر کسی به فکر مردم باشد، نمیتواند در مقابل مسائل دشوار خوزستان راحت بماند و این وظیفه قطعی، فوری و همیشگی حکومتهاست که به فکر مردم باشند.»
دلایل مشکلات اخیر خوزستان
استان خوزستان یکی از استانهای مهم، حیاتی و تأثیرگذار در کشور است، که در ماههای اخیر دچار مشکلات زیستمحیطی شده است و شرایط زندگی را مشقتبار کرده است؛ بارش گردوغبار در سالهای اخیر سبب نشستن خاک بر تجهیزات پستهای برق و بارش باران سبب گِل شدن آنها و در نتیجه رسانا شدن آنها و آسیب به تجهیزات بر اثر انفجارهای مکرر شد که به دنبال قطعی برق، آب و وسایل ارتباطی مردم را با مشکلات عدیدهای مواجه کرد.
موضوع ریزگردها دو منشأ خارجی و داخلی دارد؛ در منشأ خارجی میتوان از بیابانهای «الربعالخالی» عربستان سعودی، که قبلاً مالچ پاشی میشد و الآن به دلیل دشمنی و نبودن ارتباط این امر رها شده، یا از فضاهای خالی موجود در عراق که مدتی در اختیار داعش بوده و همچنین مناطق کشت نشده در جنوب عراق نام برد، این عوامل با کمک جریانهای باد حتی از کشورهای سودان، سوریه به سمت جلگههای خوزستان سبب تغییرات اقلیمی و ایجاد جریانهای منطقهای باد به کانونهای بحرانی ریزگردهای داخل کشور شده و بر شدت و غلظت آن افزوده است.
اما منشأ داخلی خود سه بخش دارد:
اولـ بیابانهای رو به افزایش خوزستان که علت اصلی آن کمیِ رطوبت خاک در جنگلهای خوزستان به دلیل خشکسالیهای پیوسته 13 و14 ساله است.
دومـ تغییرات اقلیمی در جلگه خوزستان که سبب شده بیابانها در خوزستان بیشتر شود و این ناشی از کاهش ورودی جریانهای آب رودخانهای به خوزستان است. ما در مدار کشور نیمهخشک و کم آب قرار داریم، سرشاخههای آب رودخانههای خوزستان در چهارمحالوبختیاری، لرستان و همدان در یک فرایند چند صد کیلومتری متأسفانه با زدن سدها و اقدامات غیرکارشناسانه همچون حفر چاههایی در حوزه و اطراف محل جریان رود و از همه مهمتر انتقال آب از سرشاخهها به فلات مرکزی ایران آن هم به منظور احیای کویرستان میباشد. طبق قانون و مصوبههای شورای عالی آب، انتقال آب به چهار استان قم، اصفهان، کرمان و یزد باید فقط برای تأمین آب شرب باشد و با توجه به نظر کارشناسان برای این منظور و همه آن چهار استان 340 میلیون متر مکعب در سال کفایت میکند و به تصویب نیز رسیده است؛ اما متأسفانه در عمل آبی که منتقل شده بیش از یک میلیارد و 509 میلیون متر مکعب میباشد و طرحهایی نیز وجود دارد که این رقم را به دو میلیارد و 800 میلیون متر مکعب در سال برسانند که هیئت دولت برای این منظور حتی به بانک مرکزی دستور کمک مالی به وزارتخانههای ذیربط داده است. بدون در نظر گرفتن غیر قانونی بودن این کار، آسیبی که خوزستان از این اتفاق میبیند چیزی جز فاجعه نخواهد بود؛ چراکه خوزستان به بیابانی غیر قابل سکونت تبدیل خواهد شد.
سومـ خشکاندن تالابها برای استخراج نفت، برای نمونه میتوان از تالابهای هورالعظیم، هویزه و شادگان که در تعدیل هوا نقش کلیدی داشتهاند، اشاره کرد؛ چرا که با افزایش رطوبت هوا به واسطه تبخیر آبها، هم امکان بارش باران وجود داشته و هم جریان ریزگردها را مهار میکرده است. علت این امر هم این است که ریزگردها در محیط مرطوب نمیتوانند امکان انتقال داشته باشند و در مناطق خشک امکان انتقال آنها راحتتر است، از سویی دیگر مراتع و کشتزارها و نیزارهای طویل که خود مهارکننده ریزگردها و تلطیفکننده هوا بودهاند، با نبودنشان به کانونی برای خیزش ریزگردها تبدیل شدهاند.
عواملی انسانی ـ مدیریتی
اما ریزگردها و معضلات اخیر، عواملی انسانی ـ مدیریتی نیز دارند، که متأسفانه موجب تشدید معضلات و حتی ایجاد بحران در سطوح متفاوت شدهاند. متأسفانه یکی از علل استقرار این بحران و مشکلات خوزستان پایدار نبودن مدیریت در استان است.
انتصاب مدیران ناکارآمد نیز سبب آسیبهای متفاوت فرهنگی و مدیریتی میشود؛ چرا که برای نمونه ناکارآمدی و نداشتن تخصص مورد نیاز مدیران در بحران اخیر سبب تشدید آن بحران شده است، اینکه مدیران و مسئولان استان ضرورتی برای شستن تجهیزات پستهای برق قائل نباشند و حتی تجهیزات شستوشو شده را تا زمان بحران بیفایده بدانند، ناشی از خلأ تخصصی در آنان بوده است، اینکه اگر که در تصفیهخانههای آب شرب ژنراتور برق اضطراری وجود نداشته باشد و با قطع شدن برق، آب نیز لاجرم قطع میشود، حاکی از ناکارآمدی در برنامهریزی برای مدیریت بحران است. افزون بر این، اگر مدیر غیر بومی باشد، ناکافی بودن شناختش نسبت به منطقه و مشکلات آن سبب میشود تصمیم و اقدام مقتضی را به موقع اتخاذ نکند.
یکی از نکات دیگر که میتوان تحت عنوان عوامل انسانی و مدیریتی عنوان کرد، آن است که نفت و صنایع و ذخایر بالادستی و بسیار حیاتی موجود در خوزستان، مدیران و مسئولان را از مشکلات استان غافل ساخته و حتی گویا مشکلات در استان خوزستان مسائلی فرعی و غیراصلی هستند و بجای آنکه دغدغه خود را نسبت به بحران در استان ابراز کنند، سخن از زیان دیدن از حیث اقتصادی ناشی از بحران به میان میآورند.
خنثی شدن نقشه دشمنان
دشمنی که از کوچکترین دشمنی با نظام اسلامی فروگذار نکرده، این بار نیز با بصیرت مردم شهیدپرور خوزستان و با بلوغ سیاسیشان دهانش بسته شد؛ البته با این وجود نیز رسانههای استکبار و دولتهای مرتجع منطقه اعم از عربستان سعودی، یا مثلاً نیویورکتایمز با نقل این وقایع به دنبال فاصله انداختن میان مردم با نظام اسلامی بودهاند که این نقشه دشمن نیز با اعتراض متین مردم خوزستان که به شکل انتقاد از مسئولان توأم با اعلام ولایتمداری بود، نقش بر آب شد.
دانستن این امر بسیار مهم است که دشمنان خارجی از کمکاری و ضعف مسئولان شاد میشوند و حتی از این امر برای مبارزه با آرمانهای نظام اسلامی بهرهبرداری میکنند؛ لذا این امر اهمیت خدمت مسئولان و انجام وظیفه آنان در این استان را مضاعف میسازد و در حقیقت انجام وظیفهشان علاوه بر آنکه خدمت به مردم است، نوعی مبارزه با دشمن نیز میباشد؛ از اینرو اینکه رهبر معظم انقلاب به مسئولان تأکید میکنند که به مردم توجه داشته باشند ناظر به این امر است.
راهکار پیشنهادی
به نظر میرسد نسخه شفابخش، جامع و کامل برای تمامی علل ذکر شده معضلات، به ویژه ریزگردها به شکل عام توجه ویژه به منویات رهبر معظم انقلاب و سعی در اجرای سیاستهای کلی «محیط زیست» ابلاغی معظمله که در حال حاضر مانند سایر سیاستها آنچنان که باید عملی بشوند، نشده و روی زمین مانده است.
برای نمونه در بند ١٥ این سیاستها تقویت دیپلماسی محیط زیست مطرح شده، لذا با استفاده از ظرفیتهای دیپلماسی و مصوبات سازمانهای بینالمللی و نهاد حفاظت از محیط زیست جهانی و زیرشاخههای بینالمللی فعال میتوان برای حل مشکلات ناشی منشأهای خارجی اقدام لازم را انجام داد، یا اینکه برای منشأ داخلی با توجه به اینکه انتقال آب از سرشاخههای رودخانههای کارون، کرخه و دز برای مصارف غیر شرب طبق مصوبه شورای عالی آب غیر قانونی است، نیاز است این امر متوقف شود و بنا به بند 4 سیاستهای کلی محیط زیست این امر جرم شناخته شده و از آن ممانعت به وجود آید، اما با توجه به اینکه به تازگی مسئولان استان از قول وزیران هیئت دولت نقل کردهاند که قرار است چهار سد دیگر در بالای کرخه ساخته شود، این در حالی است که زدن یک سد بر کرخه در لرستان سبب تقلیل 60 درصد آب استان شده بود؛ لذا ساختن چهار سد فاجعهای در زمینههای متفاوت برای استان خوزستان خواهد بود، اما گویا ارادهای برای عمل به این سیاستها وجود ندارد.
به یقین اگر طرح 800 هزار هکتاری رهبر معظم انقلاب که آن را بیست سال پیشبینی کردند، عملیاتی میشد، وضع امروز استان خوزستان به این شکل نبود؛ لذا اینکه معظمله به اقدام قطعی و فوری اشاره کردند به دلیل آن است؛ چرا که اجرای این طرح به جز مهم بودن در حل معضلات زیستمحیطی میتواند بیش از 50 درصد غذای کشور را تهیه کند و تولید و اشتغال را به همراه داشته باشد، اما به این طرح در دولتهای سازندگی و اصلاحات بیتوجهی شده و در اواخر دولت دهم کارهایی در این زمینه صورت گرفته است.
اما برای مشکلات مدیریتی ـ انسانی تنها راه برونرفت از این معضلات اصلاح شیوههای مدیریتی و سرکار آمدن مدیران انقلابی با رویکردی جهادی است، باشد که این خلأها و معضلات در استان سبب ایجاد انقلابی در این مهم شود و مقدمات ایجاد دولت اسلامی را فراهم آورد؛ چرا که اگر دولت اسلامی نباشد صفتهایی همچون کارآمدی، توجه به مردم و جهاد جای خود را به بیتدبیری و ناکارآمدی، بیتوجهی و تنبلی میدهد.
بیتردید حل فوری و قطعی این معضلات بدون رویکرد انقلابی جهادی امکانپذیر نیست و همانا توصیه رهبر معظم انقلاب در تفقد اخیر خویش بدون آن روحیه، انجام نشدنی است.